Kiyev, 25 may, AZƏRTAC

Ukrayna, ingilis və rus dillərində çıxan “Den” Ümumukrayna qəzetində tarix elmləri doktoru, professor Stanislav Kulçinskinin “Xalqın ölüm hökmü” (“Den” № 72-73, 24-25. 04.2015) sərlövhəli qalmaqallı məqaləsi dərc olunub. Məqalədə söhbət qondarma “erməni soyqırımı”ndan gedir.

Məqalə müəllifinin ümumi və yayğın ifadələri, provokasiya məqsədi daşıyan fikirləri və o dövrün faktlarının və tarixi hadisələrinin açıq-aşkar təhrif edilməsi Azərbaycanın Ukraynadakı səfirliyini və həmvətənlərimizi biganə qoya bilməzdi. Diplomatik missiyamızın “Den” qəzetinə ünvanlanmış məktubunda bu mövzuya alternativ nöqteyi–nəzər təklif olunub. Azərbaycanlı tarixçi Şəlalə Həsənova “100 il tənhalıq” sərlövhəli məqaləsində bu nöqteyi–nəzəri müdafiə edib.

Öz səhifələrində müxtəlif nöqteyi-nəzərlər təqdim etməyi rəhbər tutan “Den” qəzeti kimin arqumentlərinin daha inandırıcı olmasını oxucuların mühakiməsinə verib.

Məqalə müəllifi yazır ki, dünya erməniləri aprelin sonunda “soyqırımının” 100 illiyini qeyd edirlər. Sonra sabah, daha sonra birigün olacaq, aylar keçəcək, illər ötəcək, qondarma “soyqırımının” növbəti yarımyubileylərinin tarixləri yaxınlaşacaq, “lehinə” və “əleyhinə” uğrunda amansız mübarizə aparanlar başa düşəcəklər ki, əslində, heç nə dəyişməyib. Hətta Avropa İttifaqının 1915-ci ilin hadisələrinə şəxsi interpretasiyaları prizmasından üstünlük verməsindən, Vatikan və Avstriyanın “ermənilərin soyqırımını” tanımasından sonra türk dünyası, eləcə də bir sıra Qərb siyasətçiləri və alimləri, haqlı olaraq əmin olub ki, 1915-ci ildə Osmanlı İmperiyasında faciəli hadisələr apriori olaraq P.Lemkenin tərifinə uyğun gəlmir.

Bu mövzu ətrafında səs-küy və qalmaqal əsla həqiqəti ortaya çıxaran mübahisə ola bilməz, çünki burada həmin o həqiqətin axtarışı deyil, siyasi maraqlar mühüm rol oynayır. Bu paradiqmaya Avropa Parlamentinin qurbanların xatirə gününün elan edilməsi barədə qətnamə qəbul etməsi də, “ermənilərin soyqırımını” tanımağa tələsməyən və faktları müəyyən etməyə çağıran BMT-nin siyasi baxımdan nəzakətli davranışı da uyğun gəlir. Başqa sözlə desək, “ermənilərin soyqırımının” qeydinə qalanlar heç də “günahsız qurbanların” halına yanmağı əsas götürmürlər. Onları Türkiyəni ləkələmək, bu ölkənin beynəlxalq birlik tərəfindən müsbət qəbul edilməsinə mane olmaq istəyi hərəkətə gətirir. BMT qarşısına belə məqsəd qoymur. Buna görə də əlahəzrət fakta hörmət və ehtiram nümayiş etdirir. Necə deyərlər, “kor-kor, gör-gör”.

Amma hər halda Osmanlı İmperiyasında ermənilərin soyqırımı olubmu? Azərbaycanlı tarixçi qeyd edir ki, bir-birinə əks olan cavabların müxtəlifliyinə görə bu aktual məsələ uzun müddət ritorik suallar sırasında qala bilər. Ronald Reyqanın prezidentliyi dövründə Ağ Evin tədqiqat materiallarını əsas götürsək, onda bir xalqın tam məhv edilməsi məqsədi ilə etnik təmizləmə deyilən məsələ olmayıb. Bu faktı bir çox Qərb ekspertləri ilə bərabər, R.Reyqanın hüquq məsələləri üzrə müşaviri Brüs Feyn durmadan təsdiq edir. Ş.Həsənova xatırladır: B.Feyn iddia edir ki, ermənilər iki milyon Osmanlı türkünü qırıblar, həmin dövrdə ermənilərin özlərinin itkiləri təqribən 500 min nəfər olub.

Analitik məqalədə daha sonra deyilir ki, Asiya və Afrika Ölkələri İnstitutunun prezidenti, Osmanlı tarixi üzrə görkəmli mütəxəssis Mixail Meyer də ötən il KİV-lərdə öz nöqteyi-nəzərini israrla belə şərh edib: “Erməni tərəfi bu rəqəmləri şişirdir. Mənim hesablamalarıma görə, 1915-ci il hadisələri zamanı Osmanlı İmperiyasının erməni əhalisinin üçdə bir hissəsi tələf olub. Ermənilərin odlu və soyuq silahla vəhşicəsinə qətlə yetirildiyini demək doğru deyil, çünki onların çoxu köçürülmə zamanı həlak olub. Bunun “soyqırımı” adlandırmağın nə dərəcədə doğru olduğunu deyə bilmərəm. Amma təkzibolunmaz fakt bundan ibarətdir ki, Birinci Dünya müharibəsi illərində dinc türk əhalisi arasında itkilər son dərəcə çox olub”. Azərbaycanlı tarixçi daha sonra Qərb alimlərinə müraciət etməyi təklif edib. Tennessi Texniki Universitetinin siyasi elmlər professoru Mixael Günter Luiza Nalbandyan, Ceyms Mandalyan və Armen Qaro kimi erməni yazıçılarının adlarını çəkir. Bu ədiblər yazırlar ki, 1915-ci ildə kütləvi qətllər ərəfəsində ermənilər türklərə qarşı açıq şəkildə vuruşublar. Bununla Uilyam Leyncer, Arnold Toynbi, Uolter Laker kimi tanınmış Qərb alimləri də razılaşırlar.

Ş.Həsənova vurğulayır ki, “soyqırımının” tanınmasının əleyhdarları üçün əsas dəyər tarixi mənbələrdən və şahid ifadələrindən qaynaqlanan FAKTDIR. Soyqırımı ideyası tərəfdarları isə əsas dəyərlər sırasında birinciliyi TƏBLIĞAT məhsuluna verirlər. Qondarma faciənin tanınması əleyhdarları üçün Osmanlı İmperiyasında çoxsaylı müsəlman əhalisinin ermənilərin qurbanı olmasının tanınmasını nəzərdə tutan humanitar dəyərlər əhəmiyyət daşıyır. Erməniliyə gəldikdə isə üstünlük ksenofobiyaya verilir. Bərabərhüquqlu dialoqun olmaması da problem yaradır, çünki bu ancaq tərəflər bir-birini EŞİTMƏK istəyəndə mümkün olur. Özü də dialoq özünüifadə və öz iradəsini bildirmə zamanı bərabər hüquqlar nəzərdə tutur. Amma insan hüquqları hay-küyü altında öz siyasi maraqlarını yeridən qüvvələr, məgər, türk dünyasının nöqteyi-nəzərinin dünya birliyinə çatmasına imkan verirmi?

Şəlalə Həsənova fikrini belə ümumiləşdirir: “Rəy və arqumentlərin xülasəsi belə bir qənaətə gətirib çıxarır ki, Qərb siyasi texnoloqlarının uydurduqları soyqırımı əslində bütün erməniləri birləşdirən ideya deyil, bütün erməniləri qovub bir yerə toplayan, nifrət doğuran, üfunət qoxuyan hay-küydür”.

Lakin azərbaycanlı alimin faktları və arqumentləri S.Kulçinskini “inandıra bilməyib”. O, “Den” qəzetində “Hər halda soyqırımı olub” sərlövhəli şərhində yazıb ki, Şəlalə Həsənova soyqırımına qarşı “ən təsirli arqument” gətirib: bu gün Türkiyədə 100 mindən çox erməni firavan yaşayır. Mən məqaləmdə Osmanlı İmperiyasında ermənilərin köçürülməsi barədə məlumat vermişəm: ümumi məlumat – 1877-1878-ci illərdə Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı 3 milyona qədər adam. Dörd onillikdən sonra onların sayı təbii artım hesabına əhəmiyyətli dərəcədə artmalı idi, lakin 1918-ci ildə ölkədə çoxu 150 min erməni qalmışdı, özü də əzəli torpaqlarında deyil, Konstantinopolda və Körfəzlərdən qərbdə olan ucqarlarda. İri dövlətlərin reaksiyasından ehtiyat edən “Gənc türklər” həmin ərazidəki erməniləri tam məhv etməkdən çəkinmişdilər. “Tarixçi” qeyd edir ki, müasir siyahıyaalmalar əsasən İstanbul aqqlomerasiyasında (14 milyon adam) məskunlaşan 65 min erməni qeydiyyata alıb. Böyük Ermənistan (Ərzurum, Van, Bitlis, Diyarbəkir, Şarput), kiçik Ermənistan (Trabzon və Sivas) və Kilikiyada ermənilərdən əsər-əlamət yoxdur. Soyqırımını tanımaq üçün hansı arqument daha sanballı ola bilər?

Yalançı alim həcvinin sonunda yazır: “Sonda bir neçə kəlmə Azərbaycan siyasətçilərinin və alimlərinin erməni soyqırımına reaksiyası barəsində. Ermənistan və Azərbaycan arasında Qarabağın mənsubiyyəti barədə mübahisəli məsələsi var. Bu məsələdə bu və ya digər tərəfdə durmaq olar. Amma aydın məsələdir ki, bu, 1915-ci il Osmanlı İmperiyası hadisələri ilə əsla bağlı deyil. Ermənilərin soyqırımının aqressiv və əsassız şəkildə təkzib edilməsi yalnız bunu göstərir ki, azərbaycanlı alimlər və siyasətçilər bununla özlərinə xal qazanırlar”.

Qondarma ukraynalı alimin azərbaycanlı alimlərə və siyasətçilərə ünvanlanan böhtanlarına və hücumlarına ancaq belə cavab vermək olar: “Hirsli başda ağıl olmaz”

Məlum olduğu kimi, bu hikmətli kəlam mübahisə zamanı özündən çıxan, özünü haqlı göstərmək üçün emosiyalarından başqa silahı olmayan kəslərə ünvanlanır.

Ukrayna Prezidentinin bu günlərdə imzaladığı qanuna görə, keçmişin bütün simvollarına qadağa qoyulur, nasizm və kommunizm bərabərləşdirilir. Qanunun pozulması 5 ildən 10 ilədək azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır.

Təəssüf ki, tarixin saxtalaşdırılmasına görə qanun hələlik qəbul edilməyib.

Məqalənin tam mətnini http://www.day.kiev.ua/ru/article/ukraina-incognita/100-let-odinochestva linkindən oxuya bilərsiniz.

Zeynal Ağazadə

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Kiyev