İQTİSADİYYAT
Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər ölkə iqtisadiyyatının inkişafına və əhalinin rifah halının yaxşılaşmasına yönəlib
Bakı, 22 may, Ramiz Quliyev, AZƏRTAC
Bu il yanvarın 1-dən Vergi Məcəlləsində qüvvəyə minmiş dəyişikliklər vergi uçotunun şəffaflaşdırılması, “kölgə iqtisadiyyatı”nın minumuma endirilməsi, əmək münasibətlərinin leqallaşmasına xidmət etməklə yanaşı, ölkə iqtisadiyyatının inkişafına və əhalinin rifah halının yaxşılaşmasına yönəlib. Bu dəyişikliklər nəticəsində dövlət büdcəsinə vergi yığımları artıb, neft və qeyri-neft sektorundan vergi daxilolmaları proqnoz göstəricilərindən xeyli çox olub.
Bəzi statistik rəqəmlərə nəzər salaq. Cari ilin ilk rübündə dövlət büdcəsinə Vergilər Nazirliyi tərəfindən 1 milyard 672,9 milyon manat vergi yığımı daxil olub, proqnoza 110,4 faiz əməl edilib, əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 16,5 faiz və ya 236,4 milyon manat çox vəsait toplanıb. Ödənilən vergilərin 30,9 faizi neft-qaz sektorunun, 69,1 faizi isə qeyri-neft-qaz sektorunun payına düşüb. Qeyri neft-qaz sektoru üzrə vergi daxilolmalarının artımı 18,3 faiz təşkil edib.
Bu ilin ilkin nəticələri deməyə əsas verir ki, yanvarın 1-dən qüvvəyə minmiş yeni vergi dəyişiklikləri mütərəqqi olmaqla yanaşı, arzuolunan nəticələri verməkdədir.
Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2019-cu ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasındakı çıxışında da vergi və gömrük sahəsində həyata keçirilən islahatların nəticələrini yüksək qiymətləndirərək bu dəyişikliklərdən sonra büdcə daxilolmalarının artdığını vurğulayıb: "Birinci rübdə büdcə daxilolmaları ciddi şəkildə - 200 milyon manatdan çox artıb. Bunun 150 milyon manatdan çox hissəsini vergi sahəsində, 50 milyon manatdan çox hissəni isə gömrük sahəsində əldə etmişik".
Dövlətimizin başçısı vergi orqanlarının qeyri-neft sektorundan daha çox - 136 milyon manat vergi topladığını deyərək bunu islahatların bariz nümunəsi kimi qiymətləndirib.
Beləliklə, vergi sahəsində islahatların ilkin nəticələri göz qabağındadır. Sevindirici haldır ki, bunlar vergiödəyiciləri ilə vergi orqanları arasında qarşılıqlı etimadın yüksəldilməsi və şəffaflığın daha da artırılması, sahibkarlara əlverişli şəraitin yaradılması fonunda baş verir.
Dəyişikliklərin əsas istiqamətləri
Vergi Məcəlləsinə edilmiş dəyişikliklər əsasən, bir neçə istiqaməti əhatə edir. Buraya ölkədə sahibkarlığın dəstəklənməsi, vergidən yayınma hallarının və “kölgə iqtisadiyyatı”nın miqyasının azaldılması, vergitutma bazasının genişləndirilməsi, vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi və eyni zamanda, vergi güzəştlərinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi daxildir. Bundan başqa, sahibkarlığın dəstəklənməsi məqsədilə Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklər əsasən sadələşdirilmiş verginin dərəcəsinin bütün ölkə ərazisində 2 faiz müəyyən edilməsi, pərakəndə ticarət və iaşə sahələrində nağdsız ödənişlər üzrə güzəştlərin verilməsi, inzibati şikayət zamanı bank hesabından və ƏDV-nin depozit hesabından pul vəsaitinin silinməsinin dayandırılmasını nəzərdə tutur.
Sözügedən dəyişikliklər sırasında mikro və kiçik sahibkarlıq subyektləri üzrə sahibkarlığın dəstəklənməsi xüsusi yer tutur. Belə ki, cari ildən etibarən mikro və kiçik sahibkarlıq subyektlərinin balanslarında olan əsas vəsaitlər üzrə sürətli amortizasiya normaları tətbiq edilir, kiçik sahibkarlıq subyektləri şəffaf uçot apardıqları halda, onlara əlavə vergi güzəşti verilir. Kiçik və orta biznes (KOB) klasterinə daxil olan şirkətlər KOB reyestrində qeydiyyata alındıqları andan etibarən 7 il müddətinə mənfəət, torpaq və əmlak vergilərindən azad edilirlər, həmçinin KOB klasterinə daxil olan şirkətlər tərəfindən istehsal və emal məqsədilə texnika, texnoloji avadanlıq və qurğuların idxalı 7 il müddətinə ƏDV-dən azad olunur.
Vergidən yayınmanın və “kölgə iqtisadiyyatı”nın miqyasının azaldılması məqsədilə Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklər aylıq əməkhaqqı 8 min manatadək olduqda gəlir vergisinin 0 dərəcə ilə, əməkhaqqı 8 min manatdan çox olduqda isə 8 min manatdan çox olan məbləğin 14 faizi həcmində müəyyənləşdirilməsi, ƏDV-nin müəyyən hissəsinin istehlakçılara geri qaytarılması və digər məsələləri də əhatə edir.
Qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklərdən sonra gəlir vergisi ən çox müzakirə olunan mövzulardan birinə çevrilib. Bu dəyişiklik nəticəsində özəl qeyri-neft sektorunda əmək müqaviləsinə əsasən fəaliyyət göstərən hər bir muzdlu işçi çox əhəmiyyətli dərəcədə vergi güzəşti əldə edib. Məsələn, ayda 8 min manata qədər gəlir əldə edən fiziki şəxslərin gəlir vergisi 0 faizə endirilib. Bu, bir tərəfdən vətəndaşlara və qeyri-neft sektorunun inkişafına, digər tərəfdən, leqallaşma prosesinə verilən töhfədir.
Ekspertlərin fikrincə, bu dəyişiklik həm də əhalinin orta və uzun müddətdə sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə yönəldilib. Çünki on minlərlə vətəndaş faktiki olaraq muzdlu işçi kimi çalışıb, ancaq əmək müqavilələri, ümumiyyətlə mövcud olmayıb. Yaxud da, əmək müqavilələri mövcud olsa da, real əməkhaqqı göstərilməyib.
Digər mühüm bir tələb isə işçilərlə əmək münasibətlərinin leqallaşdırılması ilə bağlıdır. Əmək Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada əmək müqaviləsi hüquqi qüvvəyə minmədən işəgötürən tərəfindən fiziki şəxslərin hər hansı işlərin (xidmətlərin) yerinə yetirilməsinə cəlb edilməsi qanunla qadağandır və sahibkarlar işçilərlə əmək müqaviləsi bağlamalı, təqdim etdikləri hesabatlarda real əmək haqlarını düzgün göstərməlidirlər. Belə hallara yol verilməsi gəlirlərin gizlədilməsinə (azaldılmasına) şərait yaradıldığına görə işəgötürənlərə maliyyə sanksiyaları tətbiq edilə bilər. Vergi Məcəlləsinə edilmiş son dəyişikliklərə əsasən, işəgötürənə hər bir belə şəxs üzrə təqvim ili ərzində bu cür hala birinci dəfə yol verdikdə 2 min manat, ikinci dəfə yol verdikdə 4 min manat, üç və daha çox dəfə yol verdikdə 6 min manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edilir.
Yeri gəlmişkən, dövlətimizin başçısının təşəbbüsü ilə Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklər paketinə belə bir yenilik əlavə olunub ki, əksər biznes sahələrində baş verən və “kölgə” mahiyyəti daşıyan pozuntular ilk dəfə aşkarlandıqda sahibkara maliyyə sanksiyası deyil, xəbərdarlıq olunur. Bununla bağlı Vergilər naziri Mikayıl Cabbarov müsahibələrinin birində deyib: “Bu, açıq və aydın şəkildə dövlətin siyasətini əks etdirir. Yəni burada məqsəd heç bir şəkildə cərimə və sanksiya ilə deyil, ilk növbədə, vergiödəyicisinə onun yol verdiyi pozuntunu göstərərək şüurlu şəkildə aradan qaldırması üçün daha bir şans verməkdir. Amma bu baş vermədiyi təqdirdə, təbii olaraq, bütün məsələlər hüquqi çərçivədə həll edilməli və dövlətin qanunlarına riayət olunmalıdır. Dövlət orqanlarının və konkret olaraq Vergilər Nazirliyinin işi məhz bundan ibarətdir. Bunun üçün bizim həm səlahiyyətimiz, həm peşəkar bacarıqlarımız mövcuddur. Leqallaşma könüllü şəkildə baş vermədiyi halda, biz öz səlahiyyətlərimizdən istifadə edirik”.
Vergiödəyicilərinin qeydiyyatında və əmək müqavilələrinin sayında ciddi artım var
Vergi Məcəlləsinə edilən son dəyişikliklər cari ilin ilk rübündə vergi daxilolmalarının artması ilə yanaşı, vergiödəyicilərinin qeydiyyatına və əmək müqavilələrinin sayına da təsir göstərib. Belə ki, mayın 1-nə qeydiyyatda olan vergiödəyicilərinin sayı 1 milyonu ötüb.
Yanvar-aprel aylarında qeydiyyatdan keçən vergiödəyicilərinin sayı isə 36 min 558 olub. Onlardan 4 min 584-ü hüquqi şəxslər, 31 min 974-ü isə fiziki şəxslərdir. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə vergiödəyicilərinin sayında 32,4 faiz artım müşahidə edilib. Dörd ayda qeydiyyatdan keçən 4 min 427 kommersiya-hüquqi şəxsin 70,6 faizi elektron qaydada qeydiyyata alınıb. Həmin müddətdə qeydiyyatdan keçən vergiödəyicilərinin 54,8 faizi regionların payına düşür. Bu da onu deməyə əsas verir ki, qanunvericilikdə edilən dəyişikliklər, biznes mühitinin yaxşılaşması istiqamətində atılan addımlar vergiödəyicilərinin sayına təsir edib.
Qeyri-neft sektorunda rəsmiləşdirilmiş əmək müqavilələrinin sayında isə bu ilin ilk 4 ayında 58 min artım olub. Bu da əyani göstərir ki, atılan addımlar öz effektini verməkdədir.
Səyyar vergi yoxlamalarının sayı azalıb
2018-ci ildən başlayaraq səyyar vergi yoxlamalarının sayının azaldılmasına üstünlük verilir. Bu resurslar daha çox vergiödəyicisinin maariflənməsinə, ona xidmət göstərilməsinə yönəldilib. Nəticədə, könüllü vergi əməletməsi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Əgər ötən illərdə vergi daxilolmalarının böyük hissəsi səyyar vergi yoxlamaları nəticəsində baş verirdisə, bu il həmin dinamika əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib.
Ötən il 2017-ci illə müqayisədə səyyar vergi yoxlamalarının sayı təxminən 3 dəfə azalıb. Bu ilin birinci rübündə də 2018-ci ilin eyni dövrünə görə 3 dəfə az səyyar vergi yoxlaması keçirilib.
2019-cu ilin birinci rübündə isə açılmış yoxlamaların sayı əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 86,9 faiz, başa çatdırılmış yoxlamaların sayı 75,2 faiz azalsa da, yoxlamalarla hesablanmış əlavə vəsaitin məbləği cəmi 3,7 faiz azalıb. Bir yoxlamaya düşən dövriyyənin məbləği əvvəlki dövrlə müqayisədə 47,7 faiz artıb. Həmçinin bu müddət ərzində vergi borcu 14 milyon 624 min manat olan 1858 sayda vergiödəyicisi və vəzifəli şəxslərin məhkəmə qərarı əsasında ölkədən getmə hüququ məhdudlaşdırılıb ki, bunun nəticəsində də borcun 50 faizdən çoxu dövlət büdcəsinə ödənilib. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, vergi plan-proqnozlarının icrası artıqlaması ilə yerinə yetirilib. Bu, o deməkdir ki, dövlətə inam var, biznesdə şəffaf işləməyə üstünlük verilir.
Cari ildən bir çox sahələrdə vergi yükü azaldılıb. Eyni zamanda, bütün sivil cəmiyyətlərdə qəbul olunduğu kimi, vergi öhdəliklərinin hər bir vergiödəyicisi tərəfindən tam həcmdə, istisnasız qarşılanması tələbi irəli sürülüb.
Bundan başqa, vergiödəyicilərinin hüquqlarının hərtərəfli qorunmasını təmin etmək üçün bu yaxınlarda Vergilər Nazirliyinin nəzdində Vergi Ombudsmanı İnstitutu da yaradılıb.
Dünya Bankı vergilərin ödənilməsi üzrə Azərbaycanın mövqeyini yüksək qiymətləndirib
Heç də təsadüfi deyil ki, Dünya Bankının hazırladığı "Doing Business-2019” hesabatında Azərbaycan 190 ölkə arasında 32 pillə irəliləyərək 57-ci pillədən 25-ci (o cümlədən vergilərin ödənilməsi üzrə 35-ci pillədən 28-ci) yerə yüksəlib. Vergilərin ödənilməsi sahəsində ("Doing Business” üzrə bal 85,23) də Azərbaycanın layiq olduğu 28-ci yer kifayət qədər yüksək hesab edilməlidir.
Bunun bir çox səbəbi var. Həmin səbəblər sırasında işəgötürən tərəfindən ödənilən sosial sığorta haqqının dərəcəsinin 22 faizdən 15 faizə endirilməsini, ƏDV-nin qaytarılması ilə bağlı vergi orqanlarına təqdim olunmalı ərizənin elektronlaşdırılmasını, vergiödəyiciləri üçün əvəzləşdirilən vergi məbləğinin hesabat dövrü ərzində hesablanmış rəqəmdən artıq olan hissəsinin vergiödəyicisinin vergi və gömrük orqanlarına elektron formada ərizəni verdiyi vaxtdan 4 aydan gec olmayaraq qaytarılmasını, eləcə də ƏDV-nin 3 ay ərzində geri qaytarılması müddətinin aradan qaldırılmasını göstərmək mümkündür.
Bunlardan əlavə, əgər əvvəllər sosial sığorta ödənişləri, mənfəət vergisi və ƏDV-ni ödəmək üçün cəmi 159 saat vaxt tələb edilirdisə, indi həmin rəqəm 113 saata enib. Eyni zamanda, sosial sığorta ödənişlərinin mənfəətdəki xüsusi çəkisi də azalıb. İndi həmin rəqəm 24,82 deyil, 20,29 faizdir.
Bütün bu faktlar deməyə əsas verir ki, vergi sahəsində həyata keçirilən mütərəqqi islahatlar əlverişli biznes və vergi mühitinin formalaşmasına xidmət etməklə, ölkənin sosial iqtisadi inkişafına öz töhfəsini verəcək və davamlı xarakter alacaq.