Bakı, 28 iyun, AZƏRTAC

Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 9 aprel tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın qəbul olunmasından iki il keçir. Bu sahədə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun da üzərinə mühüm vəzifələr düşür. İnstitutun direktoru, akademik Tofiq Hacıyev AZƏRTAC-a müsahibəsində Dövlət Proqramının icrası ilə bağlı görülən işlərdən danışıb.

- “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Proqramın məqsədi Azərbaycan dilinin istifadəsinə və tədqiqinə dövlət qayğısının artırılmasını, Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsini, ölkədə dilçilik araşdırmalarının əsaslı surətdə yaxşılaşdırılmasını, dilçiliyin aparıcı istiqamətlərində fundamental və tətbiqi tədqiqatların inkişafına yönəldilmiş yaradıcılıq səylərinin birləşdirilməsini və dilçiliyin müasir cəmiyyətin aktual problemləri ilə əlaqələndirilməsini təmin etməkdir. Dilin inkişafı təkcə yazıçı, publisist və yaxud dilçi alimlərdən asılı deyil. Dövlət dili bütün qurumlarda, radio və televiziyalarda, müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində, dövlət qurumlarında, şəxsi ünsiyyətdə işlənməlidir. Çünki dil işləndikcə inkişaf edir. Bəzi kütləvi informasiya vasitələrində əcnəbi sözlər həddən çox işlənir. Halbuki bu sözlərin əksəriyyətinin dilimizdə qarşılığı vardır. Hətta hamımıza məlum olan sözlər bəzən xarici dildə deyilir və yazılır. Hər bir vətəndaş öz nitqinə nəzarət etməlidir. Bu sahədə ilk növbədə televiziyaların, burada çalışan insanların üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Çünki insanlar daha çox televiziyalardan məlumat alır və bəzən burada olan yanlışlıqları da düzgün hesab edirlər, çünki televiziyada eşitdiklərini ədəbi fakt kimi qəbul edirlər. Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun inkişafı, qorunması, elektron məkanda daha geniş istifadəsi və ölkədə dilçiliyin inkişaf etdirilməsi mexanizminin yaradılması proqramın əsas vəzifələrindəndir. Dövlətimizin başçısının müvafiq Sərəncamı ilə təsdiqlənmiş bu Dövlət Proqramı çox qiymətli və mühüm sənəddir.

-Dövlət Proqramının icrası ilə bağlı Dilçilik İnstitutunda hansı işlər görülüb?

- İnstitutun strukturunun təkmilləşdirilməsi və maddi-texniki bazasının müasirləşdirilməsinin təmin edilməsi tamamilə yerinə yetirilib. Belə ki, institutun strukturunda ciddi dəyişikliklər aparılıb, yeni şöbələr yaradılıb. Bu elm müəssisəsinin maddi-texniki bazasının müasirləşdirilməsi istiqamətində konkret tədbirlər həyata keçirilib. Azərbaycan dilinin inkişafı, bu istiqamətdə Azərbaycan dialektlərinin öyrənilməsi, müasir dərsliklərin hazırlanması, tərcümə prinsipləri, nitq mədəniyyəti məsələləri, orfoqrafiya və tərcümə lüğətlərinin tərtib olunması və digər işlərlə Dilçilik İnstitutu hər zaman məşğul olub. Ancaq dövlətimizin başçısının bu Sərəncamı ilə Dilçilik İnstitutunun üzərinə əlavə mühüm vəzifələr düşür. Hazırda Azərbaycan dilinin təkmilləşdirilmiş yeni orfoqrafiya və orfoepiya lüğətlərinin yenidən hazırlanması üzərində işləyirik. Sərəncamın icrası ilə bağlı bu işlərə diqqət və məsuliyyətimiz daha da artıb.

- Monitorinq şöbəsinin fəaliyyəti nədən ibarətdir? “Qaynar xətt”in yaradılması istiqamətində görülən işlərlə bağlı nə deyərdiniz?

- Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi inkişafında və dilin təmizliyinin qorunmasında, eləcə də ədəbi dil normalarına əməl olunmasında icra qurumlarının qarşısında duran vəzifələr müəyyənləşdirilib. Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan vəzifələrin həyata keçirilməsi zərurəti nəzərə alınaraq 2014-ci ilin yanvarında Dilçilik İnstitutunda monitorinq şöbəsi yaradılıb. Şöbədə bu günədək bir sıra işlər yerinə yetirilib. Proqramda göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı konkret sahə və problemlər üzrə işçi qruplar yaradılıb, küçə adları, afişa və reklamlarda, ticarət və ictimai iaşə obyektlərində, xidmət sahələrində Azərbaycan ədəbi dilinin normalarının pozulması hallarının qarşısını almaq məqsədilə zəruri tədbirlər həyata keçirilib. Həmçinin, Bakının bəzi rayonları ərazisində küçə adları, afişa və reklamlarda dilin işlənməsinin vəziyyətini öyrənmək məqsədilə üç qrup yaradılıb, yerli icra qurumları ilə razılıq əsasında monitorinqlər aparılıb. Bu istiqamətdə, həmçinin kütləvi informasiya vasitələrində Azərbaycan ədəbi dilinin düzgün tətbiqi üçün tədbirlərin görülməsi ilə bağlı televiziya verilişlərinin dilinin monitorinqi aparılıb.

Dilçilik İnstitutunda “Qaynar xətt”in yaradılması istiqamətində mühüm işlər görülüb. Bu sahədə Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi bizə böyük kömək göstərib. İnstitutda bunun üçün ayrıca otaq ayrılıb və nazirlik tərəfindən müasir avadanlıqla təchiz olunub. “Qaynar xətt”in sentyabrda istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulub və bu istiqamətdə işlər davam etdirilir.

- Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrinin müasir dövrün tələblərinə uyğun öyrənilməsi istiqamətində institutda hansı addımlar atılır?

-“Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı” haqqında sərəncamda dialektlərin öyrənilməsinə aktual məsələ kimi baxılması təsadüfi deyildir. Dialektlərin, dialektologiyanın inkişafı, öyrənilməsi təkcə elmi yox, həm də tarixi, siyasi-ictimai baxımdan zəruri məsələdir. Azərbaycan dilinin dialektlərinin öyrənilməsi və bölgələr üzrə atlasların hazırlanması bu gün strateji əhəmiyyət daşıyan problem kimi qarşıda durur. Bu baxımdan da Dilçilik İnstitutunun mütəxəssislərinin dialekt və şivələri yeni elmi müstəvidə, müasir metodlarla tədqiq etmələri həllinə ehtiyac duyulan ciddi addım kimi qəbul edilməlidir. Dialektlərin atlasının hazırlanması vacib vəzifələrimizdəndir. Artıq “Azərbaycan dilinin Naxçıvan dialektoloji atlası” hazırdır. Bu atlas çox mükəmməl tərtib olunub. Növbəti mərhələdə Qarabağın dialektoloji atlasının hazırlanması nəzərdə tutulub.

-Sonrakı mərhələdə institutda görüləcək işlər barədə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

-Orta və ali məktəblərdə Azərbaycan dili dərsliklərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi çox mühüm məsələlərdəndir. Bu işi Təhsil Nazirliyi ilə birgə həyata keçirməyi planlaşdırırıq. Dövlət Proqramında da bu barədə ayrıca maddə vardır. Həmçinin, bu il ilk dəfə AMEA-da magistraturaya qəbulun həyata keçirilməsi ilə əlaqədar Dilçilik İnstitutuna qədim dillər üzrə təhsilin bu pilləsinə üç yer ayrılıb. Gələcəkdə sanskrit, qədim yunan və latın dilləri üzrə mütəxəssis hazırlamağı nəzərdə tutmuşuq. Bu, institutumuz üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki indiyədək Dilçilik İnstitutunda qədim dillər üzrə mütəxəssis yetişməyib. Bu sahədə mütəxəssislərin hazırlanması Dövlət Proqramında qeyd olunan qədim dillərin öyrənilməsi işinə də müsbət təsir göstərəcək.

Azərbaycan dilinin tətbiqinin genişləndirilməsi, qədim dillərin və qədim mədəniyyətlərin öyrənilməsi üçün yeni layihələrin hazırlanması və həyata keçirilməsi istiqamətində də bir sıra işlər görülüb. Qədim dillər və mədəniyyətlər şöbəsi yaradılıb və burada layihələr hazırlanır. Şöbədə fəaliyyət göstərən mütəxəssislər qədim şərq və qərb dillərini öyrənməklə bərabər o dövrün mədəniyyətini də öyrənəcəklər.