Bakı, 24 may, AZƏRTAC

Aqrar sənaye kompleksi qarşısında duran mühüm vəzifələrin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün, ilk növbədə, kənd təsərrüfatının əsas istehsal vasitəsi olan torpaqdan dolğun və səmərəli istifadə edilməlidir. Torpaq ehtiyatlarının məh¬dud¬luğu, Ermənistanın hərbi təcavüzü və bunun nəticəsində kənd təsərrüfatı təyinatlı tor¬paq¬ların böyük qisminin yararsız hala salınması, respublika əhalisinin özünə¬məx¬sus demoqrafik xüsusiyyətləri şəraitində torpaqdan səmərəli istifadə bu baxımdan müs¬təsna əhə-miyyət kəsb edir.

Məlum olduğu kimi, cari il respublikamızda “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilib. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyevin 2015-ci il 3 aprel tarixli Sərəncamı ilə təsdiqlənən Tədbirlər Planında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə hər bir iqtisadi rayonun xüsusiyyəti, təbii və iqlim şəraiti nəzərə alınmaqla, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının ixtisaslaşdırılması üzrə təkliflərin hazırlanması tapşırılıb. Bəs ölkə ərazisində hansı torpaq tipləri mövcuddur və bu torpaqlardan istifadə edərkən hansı bitkilərə üstünlük verilməlidir? Sualımıza kənd təsərrüfatı elmləri namizədi, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin torpaqşünaslıq və aqrokimya kafedrasının dosenti Arif Hüseynov aydınlıq gətirir:

- Hələ qədim dövrlərdən insanlar torpaqdan istifadə edərkən onu bitkilərin məhsul vermək

qabiliyyəti nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirməyə cəhd etmişlər. Ona görə də münbitlik anlayışı insanlara çoxdan məlum idi və istehsal vasitəsi kimi torpağın ən əhəmiyyətli xassəsi hesab olunurdu.

Respublika ərazisində olan müxtəlif torpaq tipləri hər biri ayrı-ayrılıqda əkinçilik üçün ixtisaslaşıb. Məsələn, dağ-çəmən torpaqları Böyük və Kiçik Qafqaz, Talış yüksək dağ¬lıq zonalarında yayılıb. Bu torpaqların yayıldığı sahələrdən yay otlaqları kimi istifadə olunmalıdır. Yaylaqların məhsuldarlığını artırmaq üçün eroziyaya qarşı mübarizə tədbirləri aparılmalı, mineral və üzvi gübrələrdən istifadə edilməli, bəzi sahələrdə səthi yaxşılaşdırma işləri həyata keçirilməlidir. Bu torpaqları qorumaq və onların məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə yaylaqların hər bir hektarına düşən mal-qaranın sayına (otarma normasına) ciddi nəzarət etmək çox vacibdir.

Dağ-çəmən bozqır torpaqları Böyük Qafqazın Şərq hissəsində, Kiçik Qafqaz vilayətində, Qarabağ yaylasında müstəqil tip kimi ayrılıb. Əsasən təbii biçə¬nək¬lər kimi istifadə olunmalı, müəyyən hissələri isə taxıl və kartof əkinləri üçün yararlıdır.

Lənkəran zonasında isə sarı dağ-meşə və podzollu sarı torpaqlar yayılıb. Bu ərazi rütubətli sub¬tro¬pik¬lərin səciyyəvi torpaq tipidir. Bu torpaqlarda sitrus bitkiləri, tərəvəz, çəltikçilik və çayçılığı inkişaf etdirmək daha məqsədəuyğundur. Uzun müddət və çox zaman düzgün olmayan becərmə ilə yanaşı, qrunt sularının səthə yaxınlığı və qleyləşmə pro¬sesinin inkişafı da bu torpaqların aqronomik dəyərini bir qədər aşağı salır. Burada sahələrdən uzun müddət intensiv şəkildə istifadə olunarkən yüksək məhsul əldə edilməsi üçün əsaslı meliorativ tədbirlər, birinci növbədə qurutma, səth axınların tənzimlənməsi, qrunt sularının axıdılması, ardıcıl şəkildə üzvi gübrələrin verilməsi və s. həyata keçirilməlidir.

Taxılçılığı və bağçılığı Böyük və Kiçik Qafqazın dağ və dağ ətəklərində inkişaf etdirmək məqsədəuyğundur. Burada qonur dağ-meşə torpaqları və çimli karbonatlı dağ-meşə torpaqları mövcuddur. Bu bölgələr təbii münbitliyi ilə fərqlənir.

Dağ qaratorpaqları Böyük Qafqazın dağətəyi və alçaq dağlıq zonalarında, Şamaxı yaylasında, Kiçik Qafqazda, Qarabağ silsiləsinin Şimal yamaclarında, həmçinin Gədəbəy rayonunda inkişaf edib. Bu ərazilərdə kartof, taxıl, günə¬ba¬xan və meyvə bağları becərilir. Lakin aqrotexniki qaydalara düzgün əməl olun¬ma¬ma¬sı səthi eroziyanın inkişaf etməsinə və torpaqların münbitlik səviyyəsinin xeyli aşa¬ğı düşməsinə səbəb olur.

Respublikamızda geniş yayılan torpaq tiplərindən biri də qəhvəyi dağ-meşə torpaqlarıdır. Böyük və Kiçik Qafqazın orta və alçaq dağlıq qurşaqlarında, Naxçıvan Muxtar Respublikasında, Qanıx–Əy¬ri¬çay vadisi və Lənkəran vilayətində xeyli ərazini tutur. Bu torpaqların bir hissəsi kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə daxil edilib. Yüksək potensial münbitliyə malik bu torpaqların yayıldığı alçaq və orta dağlıq sahələrdə tütünçülük, üzümçülük, bağ¬çı¬lıq və taxılçılığın inkişaf etdirilməsi məqsədəuyğundur.

Boz-qəhvəyi torpaqlar Böyük və Kiçik Qafqaz dağlıq vilayətlə-rində geniş ərazilərdə yayılıb. Suvarma zonasından kənarda qalan ərazilərdə dəmyə əkinçiliyi inkişaf etdirilməlidir. Taxılçılıq, bağçılıq, tərəvəzçilik, üzümçülük bu əra¬zi¬lər¬də rentabelli hesab edilir. Bu torpaqlar yüksək bonitetli torpaqlar sırasına daxil¬dır.

Çəmən-boz torpaqlar geniş yayılmış torpaq tiplərindən biri olmaqla əsasən Kür-Araz ovalığında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının düzənlik rayonlarında, Samur-Dəvəçi ovalığında geniş massivlər şəklində təmsil olunur. Suvarma əkinçiliyində istifadə edilməlidir. Yüksək bonitetli torpaqlar sıra¬sı¬na daxil edilən bu ərazilərdə pambıq, taxıl, bostan bitkilərinin becərilməsi məqsədə¬uyğundur. Növbəli əkin sistemi tətbiq edilməsi məhsuldarlığı 3-5 dəfə artıra bilər.

Boz torpaqlar isə əsasən Kür-Araz, Xəzərsahili ovalıqlarda, Arazsahili və Naxçıvan düzənliklərində yayılıb. Bu torpaqlarda humusun miqdarının az olmasına bax¬ma¬yaraq, çox keyfiyyətli hesab edilir. Suvarma əkinçiliyinin istənilən sahə¬si¬ni bu ərazilərdə inkişaf etdirmək olar. Yonca-pambıq növbəli əkin sistemi bu tor-paq¬lar üçün çox rentabellidir.

Yuxarıda göstərilən torpaq tiplərindən başqa respubilkamızın ərazisində ba¬taq¬lıq, çəmən-bataqlıq torpaqları, qumluqlar və şoran torpaqlar da mövcuddur. Əkinçiliyin bu torpaqlarda da inkişaf etdirilməsi zəruridir. Şoranlaşmış torpaqlar respublikamızın quru bozqır və səhra-bozqır zonasında ge¬niş yayılıb. Kənd təsərrüfatı sahələrinin genişləndirilməsindən ötrü bu torpaq¬lar böyük ehtiyat hesab olunur. Lakin bu torpaqlar aşağı münbitlik xassəsinə malik ol¬duğundan, əsaslı meliorasiya işləri aparılmadan onların mənimsənilməsi mümkün deyil. Bu torpaqların münbitliyini yüksəltməkdən ötrü ən radikal vasitə gipsləşdirmə işini aparmaqdır.

Sonda onu qeyd etmək istərdim ki, əkinçilik aqrar iqtisadiyyatımızın möhkəmləndirilməsinin mühüm amilidir. Ölkəmizdə bu sahəyə göstərilən diqqət və qayğı göz önündədir. Cari ilin “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi isə aqrar sahənin qeyri-neft sektorunun şaxələndirilməsində prioritet istiqamət olduğunu əyani göstərir. Hər bir fermer, sahibkar dövlət dəstəyindən yararlanmaqla yanaşı, bölgələrimizdə torpaq tipinə uyğun əkinçiliklə məşğul olsa, bu sahənin inkişafına daha çox xeyir verər.