Vyana, 27 aprel, AZƏRTAC

Bu il aprelin 27-də Avstriyada İkinci Respublika elan olunmasının 70 illiyi qeyd olunub. İkinci Dünya müharibəsində Vyananın müttəfiq qoşunları tərəfindən azad edilməsindən iki həftə sonra – 1945-ci il aprelin 27-də Vyana şəhər bələdiyyəsində ölkənin siyasi partiyaları bir araya gələrək müvəqqəti hökuməti təsis etdilər. Sosial-demokrat və sonra dövlət kansleri Karl Rennerin rəhbərliyi altında keçən iclasda Avstriya Sosial-Demokratlar Partiyası, Avstriya Xalq Partiyası və Avstriya Kommunist Partiyası Müstəqillik Bəyannaməsini imzaladılar.

Bununla da Avstriyanın qərb hissəsində hələ döyüşlərin davam etdiyi bir vaxtda Vyanada Avstriyanın yenidən müstəqil dövlət kimi fəaliyyətə başlamasının əsası qoyuldu. Beləliklə, Üçüncü Reyxin tərkibində Ostmark adı daşıyan ərazilər yenidən Avstriya adlandırıldı, bu ölkənin sakinləri - 1938-1945-ci illərdə alman adı daşıyan insanlar yenidən avstriyalılara çevrildilər. Müstəqillik Bəyannaməsi ilə 1938-ci ildə Avstriya xalqının məcbur edildiyi “anşlüs” ləğv edildi.

Avstriyanın yenidən müstəqilliyinin əsası isə antifaşist koalisiyasının 1943-cü il Moskva konfransında qəbul edilmiş bəyannamədə qoyuldu. Həmin sənəddə mövcudluğuna son verilmiş Avstriya Hitlerin işğalçı siyasətinin qurbanı olan ilk ölkə kimi qəbul edildi. Bununla belə, Moskva bəyannaməsində Avstriyanın müharibədə Hitler Almaniyası tərəfdən iştirakına görə daşıdığı və yaxasını kənara çəkə bilməyəcəyi məsuliyyət əksini tapdı və alman faşizminə qarşı ölkədəki müqavimət hərəkatının rolu qeyd olundu. Məhz sonuncu müddəanın həqiqətən də mövcudluğunu sübut etmək üçün müharibə başa çatan kimi, o zamankı Avstriya hökuməti tələm-tələsik müqavimət hərəkatı, əhali içərisində faşizmə nifrət və digər mövzularda dəlil-sübutlar toplamağa, sərgilər keçirməyə və kitablar buraxmağa başladı. Yalnız ötən əsrin 80-ci illərində əldə rəhbər tutulan “qurban mifi” tarixi-siyasi debatlar nəticəsində dəyişdirildi, müəyyən etirafların əks olunduğu “həmcavabdehlik tezisi” ilə əvəzləndi.

Qayıdaq İkinci Respublikanın ilk günlərinə. 1945-ci ildə Avstriyanın suverenliyi ilk olaraq Sovet İttifaqı tərəfindən, bir müddət sonra isə digər müttəfiq ölkələr tərəfindən tanındı. Buna səbəb isə Avstriyada qurulmuş müvəqqəti hökumətin Sovet İttifaqının təsiri altında olması ehtimalı və ən əsası isə məhz Karl Rennerin 1938-ci ildə Avstriyanın Hitler Almaniyasına birləşdirilməsinin tərəfdarı, 1945-ci ildə isə əleyhdarı olması idi. Yeni siyasi vəziyyət antifaşist koalisiyası tərəfindən böyük şübhə ilə qarşılanırdı.

Avstriyalıların əvvəlcə faşist Almaniyasının yanında yer alıb, sonra onun qurbanına “çevrilməsi” prosesinin məcmusu müasir tarixşünaslıqda “qurban tezisi” adı altında tanınır. Nasistlərin cinayət əməllərinə ortaqlığın kollektiv yaddaşdan sıxışdırılaraq çıxarılması, inkarı və başqa formada təqdimatına xidmət edən “qurban tezisi” dramaturq Henrik İbsenin təbirincə, II Respublikanın “həyat yalanı” kimi də qələmə verilir.

1938-ci ilin mart günlərində Almaniya ordusuna qarşı bircə güllə belə atmayan, yüz minlərin sevinc və fərəhlə dolu göz yaşları içərisində Adolf Hitleri Vyanada xilaskar kimi qəbul edən avstriyalılar Üçüncü Reyxin hərb maşınının tərkib hissəsinə çevrildilər. Almaniyada yəhudilərə qarşı aparılan repressiyalar “anşlüs”dən sonra Avstriyada xüsusi amansızlıq və vüsətlə icra olundu. Ölkədə 65 min 500 yəhudi öldürüldü, Mauthauzen əsir düşərgəsində 100 mindən artıq əsir, - onların arasında yüzdən artıq azərbaycanlı da var idi,- işgəncələrlə qətlə yetirildilər, 140 min yəhudi isə ölkədən qaçmağa məcbur oldu. Lakin dinc insanların ölümündə günahkar olanlar müharibənin gedişatı arzuolunmaz istiqamət alanda məharətlə yeni vəziyyətə uyğun hərəkət etməyi, müttəfiq ölkələrə özlərini alman nasizminin qurbanları kimi qələbə verməyi bacardılar.

Özlərini qurban rolunda təqdim etməyi bacaranlar bu günlərdə digər “qurban”ların dərdinə şərik oldular, onların “həyat yalanı”nın ayaqda qalması üçün əllərindən gələni etdilər. Avstriya Parlamentində təmsil olunan altı siyasi partiyanın “erməni soyqırımı” ilə əlaqədar yaydığı birgə bəyanat beynəlxalq və ölkələrarası münasibətlər, tarixi və hüquqi qiymətləndirmə bir yana, ən azından sadə məntiqə zidd bir akt idi. Bəyanatda Avstriyanın “erməni soyqırımı”nı tanıması üçün mənəvi cavabdehlik daşımasından bəhs edilir və Avstriya-Macarıstan imperiyasının Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı imperiyasının müttəfiqi olduğuna işarə olunur. İkinci Dünya müharibəsində ustalıqla cinayətkarın yanından “sivişib” çıxan, məsuliyyətdən yayınan və qəfildən “qurban”a çevrilənlər Birinci Dünya müharibəsində müttəfiqi olduqları dövlətdə baş verən və tarixçilərin İkinci Dünya müharibəsində olduğu kimi konsensusa gəlmədikləri hadisələrə görə öz üzərlərinə çox rahatlıqla mənəvi məsuliyyət götürdülər.

Yaxşı deyiblər ki, yalançının şahidi yanında olar. Uydurma “erməni soyqırımı” əfsanəsinə parlament səviyyəsində qiymət verən ölkələrin əksəriyyətinin öz tarixi keçmişi qaranlıq səhifələrlə zəngindir. Öz gözündə tiri görməyənlər həvəslə başqasının gözündə tük axtarırlar. Lakin dünya tarixi parlament qərarları və siyasətçi iradəsi ilə deyil, faktlar, arxiv materialları, sanballı mənbələr və real hadisələr əsasında yazılır.

Elgün Niftəliyev

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Vyana