Bakı, 28 noyabr, AZƏRTAC

Böyük zəhmət tələb edən və çox mühüm əhəmiyyəti olan tərcümə işini Azərbaycanda sistemli şəkildə başlayanlardan biri də Bakı Slavyan Universiteti olub. 2003-cü ildə universitetin o vaxtkı rektoru Kamal Abdullayevin təşəbbüsü ilə bu təhsil ocağında “Tərcümə problemləri” elmi-tədqiqat  laboratoriyası açılıb.  Bu laboratoriyada dünya filologiyasının və bədii ədəbiyyatının şedevrlərinin  orijinaldan tərcüməsi  başlanılıb.

 “Tərcümə problemləri” elmi-tədqiqat  laboratoriyasının böyük elmi işçisi, “Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası”nın məsul katibi Leyla Əliyeva AZƏRTAC-a bildirib ki,  “Filoloqun kitabxanası - 100” adlandırılan dünya filologiyasının tərcümə seriyasında ilk dəfə olaraq M.M.Baxtin (“Dostoyevski poetikası”), N.Xomski (“Dil və təfəkkür”), E.Koseriu (“Ümumi dilçiliyə giriş”), E.Y.Qolosovker (“Mifin məntiqi”), N.A.Kun (“Qədim Yunanıstanın mif və əfsanələri”), Jelü Jelev (“Faşizm”) və s.  görkəmli filoloqların  elmi əsərlərinin dilimizə tərcüməsi həyata keçirilib. “Dünya nəsri”  tərcümə seriyasında Azərbaycan dilinə Yuri Polyakovun ədəbi aləmdə səs salmış “Süddə çəpiş” romanı, həmçinin məşhur yazıçı Boris Yevseyevin bir sıra hekayələri tərcümə olunub.

Akademik  Kamal Abdullayevin laboratoriya kollektivinin qarşısında qoyduğu mühüm vəzifələrdən biri də “Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası”nın yaradılması idi. Bu gün “Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası” üzərində iş artıq tamamlanıb, kitab çapa hazırlanır. 

Ensiklopediya quruluşca nəzəri və praktik hissələrdən ibarətdir. Nəzəri hissəyə tərcümənin predmeti və problematikası, fəlsəfi əsasları, tarixi (Azərbaycan dilinə və Azərbaycan dilindən tərcümənin tarixi), kulturoloji aspektləri və tərcüməçilik haqqında materiallar daxildir. Praktik hissəyə isə tərcümənin strategiyası və taktikası məsələləri, ən əsası isə tərcüməçilərin personaliləri və terminoloji lüğət daxildir.

Ensiklopediyada tərcüməçilik fəaliyyətinin mahiyyətinin təhlili, nitq kommunikasiyasının dillər və mədəniyyətlərarası proses kimi anlaşılması və sairə  məsələlər öz əksini tapıb.

Ensiklopediyada XIX əsrin I yarısından başlayaraq Azərbaycan dilinə və Azərbaycancadan başqa dillərə tərcümənin tarixi və həmçinin, təxminən XX əsrin ortalarından etibarən vüsət alan tərcüməçilik ənənələri haqqında bilgilər xüsusi yer tutur. Burada Azərbaycan dilinə və dilimizdən başqa dillərə tərcümə edən şəxslərin - M.F.Axundzadə, A.Bakıxanov, N.Vəzirov, R.Əfəndiyev, M.Mahmudbəyov, A.Şaiq, P.Antokolski, A.Adalis, A.Axundova, A.Mustafazadə və başqalarının fəaliyyəti öz əksini tapıb.

Eyni zamanda, ensiklopediyada tərcümənin strategiyası və taktikası kimi vacib problemə diqqət ayrılıb. Burada ayrı-ayrı sənədlərdə, fərmanlarda, qərarlarda və s. əks olunan, tərcüməçilik fəaliyyətinə və tərcüməyə münasibətdə dövlət strukturlarının mövqeyinə aid dövlət proqramları da yer alıb.  Ensiklopediyada müxtəlif tərcümə problemlərinin həlli, yaxın və uzaq gələcəkdə tərcüməçilik işinin strukturu üzrə müəyyən tövsiyələr də verilib, müstəqil Azərbaycanın dünyada gedən mütərəqqi proseslərə inteqrasiyasında tərcümənin əsas və başlıca amillərdən biri olduğu da göstərilib.

“Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası” “tərcümə haqqında hər şey” prinsipi ilə tərtib edilib, yəni, o, tərcümə haqqında mövcud olan bütün biliklərin sistemləşdirildiyi nadir elmi-soraq kitabıdır. Ensiklopediyada ayrı-ayrı tərcümə ədəbiyyatları da öz əksini tapıb. Burada Azərbaycan dilinə və dilimizdən tərcümə nümunələri və bədii, elmi,  publisistik ədəbiyyatın tərcüməsi haqqında ətraflı məlumatlar verilib.

Ensiklopediyanın ən vacib, həcminə görə ən böyük və əhəmiyyətli hissəsini tərcüməçilərin personaliləri təşkil edir. Personalilər üzrə ensiklopedik məqalələr müxtəlif mənbələrdən (kitab, jurnal, qəzetlər) toplanılıb.

Hər bir personali haqqında mətnlərə  bu və ya digər tərcüməçinin həyatının əsas məqamlarından qısaca söz açan bioqrafik məlumat daxildir. Həmçinin burada qeyd olunmuş tərcüməçinin fəaliyyətinin əsas mərhələləri və tərcümə etdiyi əsərlərin siyahısı da verilib.

Ensiklopediya tərcüməçiliyin əsas termin və anlayışlarından ibarət  terminoloji lüğətlə bitir.

Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, ensiklopediya tərcümə ixtisasını seçən tələbələr, tərcümənin nəzəriyyəsi və praktikası ilə məşğul olan mütəxəssislər və həmçinin geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.

Yaxın günlərdə oxuculara təqdim olunacaq Ensiklopediyanın hazırlanmasında Bakı Slavyan Universitetinin əməkdaşları ilə yanaşı, digər elm və təhsil qurumlarının bu sahə ilə, tərcümənin konseptual əsasları ilə məşğul olan mütəxəssisləri də iştirak ediblər.