Bakı, 14 noyabr, AZƏRTAC

Bəlkə də bəşəriyyətin ən böyük ixtiralarından biri məktubdur. İlk məktubun harada, kim tərəfindən yazılmasından asılı olmayaraq, onun hansı vasitə ilə çatdırılması insanları hər zaman düşündürüb. Beləliklə, qasidlər, çaparlar, dəvə karvanları və s. formada rabitə əlaqələri yaranıb. Bu da böyük narahatlıq yaratdığından daha sərfəli, tez və asan başa gələn yollar, vasitələr axtarılıb.

Azərbaycanda rabitənin tarixi çox qədimdir. Dövlət səviyyəsində poçtun əsası 1501-ci ildə Səfəvilər dövlətinin başçısı Şah İsmayıl Xətai tərəfindən qoyulub. Müasir formada poçtun yaranması isə XIX əsrin birinci qərinəsinə təsadüf edir. 1818-ci ildə Gəncə şəhərində ilk poçt kontoru açılıb. Bundan 42 il sonra isə Bakı Quberniyasının nəzdində Bakı poçtamtı təşkil edilib. Bütün bu istiqamətdə görülən işlərin nəticəsi olaraq 1881-ci ilin yanvar ayında Nobel Qardaşları Cəmiyyəti telefon çəkilişinə icazə almaq məqsədilə Bakı qubernatoru general-leytenant Pozenə müraciət edib və fevralın 18-də icazə verilib. Həmin il noyabr ayının 23-də Azərbaycanda uzunluğu 6 kilometr olan və “Nobel Qardaşları Cəmiyyətinin baş kontoru ilə sədr və baş mühəndisin evlərini birləşdirən ilk telefon xətti istismara verilib. Rəsmi olaraq bu xətt Azərbaycanda ilk telefon xətti hesab olunur və telefon rabitəsinin yaradılması bu tarixə təsadüf edir.

Müsəlman Şərqində ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması ölkədə poçt və teleqrafın inkişafı istiqamətində mühüm işlərin görülməsini zəruri edib. Müstəqil dövlətin Poçt və Teleqraf Nazirliyi təsis edilib. Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (AZƏRTAC) də məhz həmin dövrdə yaradılıb.

Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan rabitəsi o dövrün tələblərinə uyğun qurulub. 1959-cu ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti respublikanın ali məktəblərində yüksək ixtisaslı rabitəçi mütəxəssislər hazırlanması barədə qərar qəbul edib. 1965-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunda “Telefon və teleqraf rabitəsi” ixtisası üzrə mühəndislərin ilk buraxılışı olub.

Ümummilli lider Heydər Əliyev və Azərbaycan rabitəsi

Bütün sahələrdə olduğu kimi, ölkəmizə rabitənin inkişafında da Heydər Əliyev mərhələsi mövcuddur. 1969-cu ildə Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladıqdan sonra digər sahələrlə yanaşı, rabitə də güclü inkişaf yoluna qədəm qoyub. Ötən əsrin 70-80-ci illərində Ulu Öndərin bu sahənin inkişaf etdirilməsinə göstərdiyi xüsusi diqqət o dövrün rəsmi sənədlərində geniş şəkildə öz əksini tapır. Həmin illərdə poçt, teleqraf və teleradio proqramlarının yayımı sahələri də diqqətəlayiq inkişaf yolu keçib. Bakıda Dəmir yolu yanı poçtamt binasının, Rabitə evi, onlarla rayon mərkəzində rabitə qovşaqları üçün binaların, bundan başqa respublikada 300-dən çox poçt şöbəsi binasının tikintisi də məhz həmin dövrə təsadüf edir.

Bu günlər müstəqilliyinin bərpasının 25 illiyini qeyd edən Azərbaycanda bütün sahələrdə olduğu kimi, rabitənin inkişafı istiqamətində də mühüm işlər görülüb. Qeyd etməliyik ki, bu sahədəki vəziyyət müstəqilliyin ilk illərində heç də ürəkaçan olmayıb. Ölkəmizin cəlb olunduğu müharibə, hakimiyyət uğrunda aparılan mübarizə, xaos Azərbaycanın rabitə sistemini iflic vəziyyətinə gətirib çıxarmışdı. Lakin 1993-cü ildə Prezident seçilən ulu öndər Heydər Əliyevin bilavasitə diqqəti və qayğısı sayəsində bu sahənin inkişafında ikinci dönüş mərhələsi başladı.

Azərbaycanda rabitənin inkişafı istiqamətində atılmış ən mühüm addımlardan biri Heydər Əliyevin 2003-cü fevralın 17-də “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiyanın (2003—2012-ci illər)” təsdiq edilməsi haqqında Sərəncamı olub və ötən müddətdə respublikada informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sahəsində reallaşdırılan siyasət məhz bu strategiyanın üzərində qurulub.

Yeni çağırışlara cavab verən yeni nazirlik

Sürətlə inkişaf edən yeni texnologiyaların bir-birini əvəzlədiyi bir vaxtda yeni və işlək bir nazirliyin yaradılması günün tələbi idi. Məhz bu səbəbdən sürətlə inkişaf edən yüksək texnologiyalar fonunda Prezident İlham Əliyevin 2004-cü il fevralın 20-də imzaladığı Fərmanla Rabitə Nazirliyi ləğv edilərək onun bazasında Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi yaradıldı. Bu yenilik qısa zamanda köklü dəyişikliyin baş verməsinə imkan yaratdı. Nəticədə nələr baş verdi: 2004-ü il avqustun 1-də Bakı şəhəri telefon şəbəkəsi 6 rəqəmli nömrələnmə sistemindən 7 rəqəmli nömrələnmə sisteminə keçirildi; 2005-ci il iyunun 14-də “Telekommunikasiya haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olundu; həmin il oktyabrın 1-də Azərbaycan və MDB məkanında ilk dəfə olaraq Bakıda yeni nəsil şəbəkə avadanlığı tətbiq edildi; 2006-cı il dekabrın 6-da “Rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsi işçilərinin peşə bayramı gününün təsis edilməsi haqqında” Sərəncam imzalandı; “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün Milli Strategiya” təsdiq edildi; Milli Strategiyanın icrasını təmin etmək məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2016–2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı” hazırlandı. Bununla yanaşı, kompüterləşdirmə səviyyəsinin artırılması üçün “Xalq kompüteri” layihəsini, respublikanın regionlarının telefon şəbəkəsinin elektronlaşdırılması prosesinin tam başa çatdırılmasını, ölkədə elektron hökumətin qurulması istiqamətində görülən işləri, İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondunun, Yüksək Texnologiyalar Parkının yaradılmasını da xüsusi qeyd etməliyik.

Qazanılan uğurları təkcə biz demirik

Bu gün Azərbaycan rabitəsinə dünyadan çox müsbət bir baxış formalaşıb. Beynəlxalq qurumların hazırladığı hesabatlar bunun nə qədər haqq olduğunu bir daha sübut edir. Ölkəmiz Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının “İnformasiya cəmiyyətinin ölçülməsi” hesabatlarında inkişaf dinamikasına görə ilk onluğa daxil olan dövlətlər sırasındadır. Dünya İqtisadi Forumunun “Qlobal informasiya texnologiyaları-2016” hesabatında Azərbaycan Respublikası “Şəbəkə hazırlığı indeksi” göstəricisinə görə 139 ölkə arasında 53-cü yerə layiq görülüb.

Ümumilikdə, Azərbaycan İKT-nin inkişaf göstəricilərinə görə inkişaf etməkdə olan ölkələrlə inkişaf etmiş ölkələr arasında qiymətləndirilir. Dünya İqtisadi Forumunun hesabatlarına əsasən, son 10 ildə ölkəmiz dünyanın ən dinamik inkişaf edən iqtisadiyyatına daxil olub, iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliliyinə görə dünyada 38-ci yeri tutub, İKT-nin inkişafına görə 49-cu yeri, hökumətin İKT-nin gələcək inkişafına yanaşmasına görə isə 6-cı yeri tutur.

Bu məqamda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramının (BMTİP) rəhbəri Helen Klarkın fikirlərini yenidən xatırlatmağı özümüzə borc bilirik. O, deyib: “Azərbaycan İKT-nin və yeniliklərin tətbiqi baxımından strateji düşüncəyə malikdir. Azərbaycan strateji məsələlər üzrə yeni genişzolaqlı internetin inkişafı və rabitənin daha geniş əhatəsi ilə əlaqədar çox qabaqcıl mövqedədir. Ənənəvi olaraq, Azərbaycan Şərqlə Qərb, Şimalla Cənub arasında bir rabitə rolu oynayıb. Bu ənənəvi rolun tədricən virtual məkana gətirilməsi və bu region üzrə müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsi, sözsüz ki, təqdirəlayiq təqdirəlayiq təşəbbüslərdir. Biz Azərbaycanın bu təşəbbüslərini bütövlüklə dəstəkləyirik”.

“Azerspace-1” peyki dünyanın üçdə birini əhatə edir

Son illər Azərbaycanın İKT sahəsində əldə etdiyi ən böyük nailiyyətlərdən danışarkən, ilk növbədə, regionda yeganə kosmos sənayesinə sahib ölkə olmağımızı qeyd etmək lazımdır. 2009-cu ildə Azərbaycanda kosmik sənayenin qurulması ilə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları sahəsinin inkişafında yeni dövr başladı. Belə ki, həmin ilin avqustunda Prezident İlham Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edildi. Bu, regionda yeni irimiqyaslı İKT infrastrukturunun formalaşması üçün inqilabi bir strategiya idi və bu qərar telekommunikasiya sahəsində irəliyə atılan böyük addım oldu. Bu mənada, ölkəmizin ilk peyki olan “Azerspace-1” telekommunikasiya sahəsində digər ölkələrdən asılılığın aradan qaldırılması, yerüstü infrastrukturdan asılı olmadan müxtəlif növ informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, istənilən vaxt istənilən yerdə rabitənin yaradılması kimi üstünlüklərə malikdir. Bununla yanaşı, “Azerspace-1” peyki dünyanın üçdə birini əhatə etməklə, 50-dən çox ölkəni birləşdirən kosmik məkanda mühüm rol oynayır.

Hazırda “Azerspace-2” peykinin istehsal prosesi gedir və peykin 2017-ci ildə orbitə göndərilməsi planlaşdırılıb.

Doqquz ayın yekunları

Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi tərəfindən cari ilin 9 ayı ərzində görülən işləri nəzərdən keçirəndə bir daha əmin olursan ki, sükan peşəkar əlindədir. Gənc və perspektivli nazir Ramin Quluzadə qısa vaxtda bu sahədə dönüş yaradıb.

Cari ilin 9 aylıq hesabatı göstərir ki, nazirliyin, o cümlədən tabeli qurum və müəssisələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin, infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, öhdəliklərin icra olunması, maliyyə intizamının gücləndirilməsi, əldə olunan gəlirlərin həcminin artırılması və əməkdaşların sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması sahəsində davamlı işlər görülüb. Bu işlər nəticəsində, rabitə və informasiya sahəsi üzrə gəlirlər ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5,5 faiz artaraq 1,2 milyard manata çatıb, gəlirlərin ümumi daxili məhsulda payı 1,9 faiz, qeyri-neft sektorunda payı isə 3,7 faiz təşkil edib. Həyata keçirilən islahatlar nəticəsində nazirlik üzrə rabitə xidmətlərinin bir mərkəzdən göstərilməsi məqsədilə “şəbəkə” mərkəzlərinin yaradılmasına başlanılıb. Bu mərkəz vasitəsilə nazirlik tərəfindən həyata keçirilən xidmətlərin vahid bir mərkəzdən göstərilməsi nəzərdə tutulur ki, bu da əhalinin telekommunikasiya, internet, poçt və digər rabitə xidmətlərindən rahat istifadəsinə geniş imkanlar yaradacaq.

Görülmüş işlərin nəticəsidir ki, MDB regionunda ilk dəfə olaraq Azərbaycanda bütün yaşayış məntəqələri telefonlaşdırılıb, sabit telefon şəbəkəsi tam elektronlaşdırılıb, ölkə üzrə vahid yeddirəqəmli nömrələmə sistemi və bir cüt naqil vasitəsilə eyni zamanda telefon, internet və televiziya xidmətlərindən istifadəyə imkan verən “Yeni nəsil şəbəkələri” texnologiyası tətbiq olunub.

Bu gün Azərbaycanda hər 100 nəfərə 73 internet istifadəçisi düşür ki, onların da 50 faizi yüksəksürətli internetdən istifadə edir. Bu göstəriciyə görə, Azərbaycan MDB və Mərkəzi Asiyada liderliyini saxlayır. Mobil sektor müasir infrastruktura malikdir və “3G”, “4G” xidmətləri təqdim edir. Hər 100 nəfərə 110 mobil istifadəçi düşür. Ölkə əhalisinin 98 faizi rəqəmli televiziya ilə əhatə olunub.

Gələcəyin çağırışları və inkişaf tendensiyalarını nəzərə alaraq ölkə ərazisində genişzolaqlı internet infrastrukturunun inkişafı üzrə üçillik Fəaliyyət Proqramı hazırlanıb. Hədəf “evlərə optika” prinsipi əsasında hər evə 100 MB/s sürətlə kanal vermək və 2019-cu ildə genişzolaqlı internet istifadəçisi sayını 85 faizə çatdırmaqdır.

Bunlarla bərabər, görüləcək işlər çoxdur, hələ qarşıda çox hədəflər var. İnanırıq ki, 135 yaşlı Azərbaycan rabitəsi qarşıdakı onilliklərdə daha böyük uğurlara imza atacaq.

Elvira Məmmədova

AZƏRTAC-ın müxbiri

Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin “Azərbaycanda rabitənin 135 illik inkişaf tarixi - informasiya cəmiyyətinə keçid” mövzusunda keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün