Bakı, 28 fevral, AZƏRTAC

Haqqında söz açmaq istədiyimiz və az qala Türkiyədə vətənpərvərlik rəmzi kimi qəbul edilən “Mehmetcik” abidəsi Ankara və İzmir şəhərləri arasında – Poladlıdakı Qartalqaya yüksəkliyində yerləşir. Möhtəşəmliyi ilə diqqət çəkən bu abidənin yaradıcısı azərbaycanlı tişə ustası Səid Rüstəmdir. Bu yazıda məqsədimiz də bu heykəlin yaranma tarixinə işıq salmaqdır....

Zamanında Bizans kimi möhtəşəm dövlətin dünya xəritəsindən silinməsini şərtləndirən və əhalisi müsəlmanlardan ibarət olan Türkiyənin xristian dünyasının qonşuluğunda mövcudluğu açıq-aşkar dilə gətirilməsə də, hər halda çox dövlətlər üçün arzuolunmaz idi. Elə Türkiyənin dünyanın böyük gücləri ilə davamlı şəkil alan müxtəlif savaşları da bunu təsdiqləyir. Onların ən taleyüklüsü 1921-ci ilin payızında Ankaranın altmış kilometrliyindəki Poladlı rayonunda baş tutub desək, həqiqəti söyləmiş olarıq. Bu gün inamla demək olar ki, Sakariyada - Poladlıdakı Qartalqaya nöqtəsində gerçəkləşən bu döyüş doğrudan da Türkiyə-Yunan müharibəsinin ən həlledici anı olub. Düşmənin qələbəsi onun iki il sonra ölkə paytaxtı olacaq Ankaraya yolunu açmış olurdu. Odur ki, buranı türk ordusunun son dirəniş yeri adlandıranlar da yanılmırlar. Çünki bu döyüşün hansı nəticə ilə sonuclanmasından çox şey asılı idi. Başqa sözlə desək, buradakı məğlubiyyət yunanlar üçün sıradan sayılacaq döyüş uğursuzluğu hesab olunacaqdısa, türklər bir neçə əsr ərzində formalaşdırdıqları dövlətçiliyi birdəfəlik itirəcəkdilər. Odur ki, iyirmi iki gün davam edən bu savaş elə daşıdığı siyasi–psixoloji yükə müvafiq oldu. Belə ki, gecə-gündüz ara verməyən Poladlı döyüşündə hər iki tərəf böyük itkilər verdi. Şəhidlik zirvəsinə yüksələn çoxsaylı türk mehmetciklərinin bənzərsiz türk qeyrətinə tapınan müqaviməti və qisası qələbə sonluqlu oldu. Uğurlu hərbi nəticəyə görə Atatürkün də “Qazi” rütbəsinə layiq görüldüyü bu döyüşdə türk döyüşçüləri güclü yunan ordusuna “Dur!” deməyi bacardı...

Türkiyə tarixinin bu ən önəmli hadisələrindən birinə heykəl ucaltmaq, həmin döyüşdə həlak olanların unudulmaz xatirəsinə ehtiramlarını bildirmək hökuməti çoxdan düşündürürdü. Ən nəhayət, 2008-ci ildə hamının səbirsizliklə gözlədiyi gün gəlib yetişdi və həmin yerdə müəllifi Azərbaycan heykəltəraşı Səid Rüstəm olan abidənin təntənəli – xalq bayramına çevrilən açılışı oldu. Ümumi hündürlüyü 32 metrə çatan və Türkiyənin ən möhtəşəm memorial sənət nümunəsi sayılan “Mehmetcik” bu gün qardaş ölkənin ən qürurdoğurucu heykəli hesab olunmaqdadır.

Qeyd edək ki, rəsmi dövlət orqanlarından bu əsəri yaratmaq sifarişini alan və döyüş haqqında zəngin məlumat toplayan Səid Rüstəm kompozisiyanın əsas məna-məzmun yükünü türk mehmetciyinin dilindən səslənən taleyüklü “Dur!” əmrinə kökləyə bilmişdir. Başqa sözlə desək, on metrlik kürsü üzərindən üzü bir vaxtlar bu qanlı döyüşün baş tutduğu meydana yönəli qürurla dayanan türk əsgərinin inamlı duruşu səsləndirdiyi “Dur!” əmrinin icrasına bələnmiş tutumdadır. Qətiyyəti həlledici əmrə çevirməyi bacaran mehmetciyin silah tutan sağ əlində, düşmənə dayanmaq işarəsi verən sol əlində türk xalqının iradəsini yaşadan mübarizliyi duyulmaqdadır...

Təbii ki, Səid Rüstəmin misdən hazırlanmış bu heykəlinin möhtəşəmliyini təkcə onun ölçüsünün böyüklüyü müəyyənləşdirmir. Əslində bu dəfə də onun bütün klassik tələblərə cavab verən heykəltəraşlıq əsərinin abidələşməsinin kökündə mehmetciyin iç dünyasından qaynaqlanan qətiyyəti və qələbəyə inamını plastik tutuma və ruh daşıyıcısına çevirə bilmək istedadı durur. Odur ki, ümumi hündürlüyü otuz iki metrə çatan (mehmetcik fiqurunun hündürlüyü 22 metrdir) abidənin monumentallığını şərtləndirən başlıca səbəb onun bədii-estetik və bədii-texniki vasitələrin uğurlu vəhdətindədir...

Məlumat üçün bildirək ki, heykəltəraşın abidə üzərində yaradıcılıq işi səkkiz aya kimi davam edib. Beton kürsü üzərində ucaldılan və beş hissədən ibarət olan abidənin metal hissəsinin quraşdırılmasında müəllifin özü şəxsən iştirak edib. Bu da heç şübhəsiz hissələrin birləşdirilib bütövləşməsində ortaya çıxa biləcək hər hansı bədii-texniki problemin elə yerindəcə estetik tutuma uyğun həllinə kömək edib. Abidənin kürsüsü öz-özlüyündə funksional mahiyyət daşıyır. Belə ki, orada Sakariya panoram muzeyi yerləşir. Muzey - kürsünün dairəvi fasadını türk mehmetciklərinin yurd sevgisini özündə yaşadan süjetli relyeflər təşkil edir...

Sakariya savaşında şəhid olmuş minlərlə türk əsgərinin xatirəsinə xələflərinin göstərdikləri ehtiram bu gün hər bir Türkiyə vətəndaşının gözündə qürur mücəssəməsi kimi qəbul olunur. Belə ki, qanın su yerinə axdığı həmin döyüşün sonunda türklər bir millət olaraq özlərinin yenidən onlara əbədi qürur bəxş edəcək doğuş dastanını yazmış oldular. Heykəlin açılışı günlərində Türkiyə mətbuatında yer alan yazıların əksəriyyətində azərbaycanlı heykəltəraş Səid Rüstəm həmin dastanı ölümsüzləşdirən əllərin sahibi kimi təqdim olunmuş və dəyərləndirilmişdi...

1993-2016-cı illərdə Türkiyənin bir çox şəhərlərində (Ankara, İstanbul, Bursa, Çanaqqala, İzmir, Ədirnə, Sarıqamış, Qazantəpə, Tekirdağ, Kastamonu və s.) onun hazırladığı və müxtəlif şəxsiyyətlərə (Mustafa Kamal Atatürk, Nazim Hikmət, İbn Sina, Dədə Qorqud, Fateh Sultan Mehmet, Yunus Əmrə və s.) və hadisələrə (“Zəlzələ”, “Səhiyyə”, “Ədalət ilahəsi” və s.) həsr olunmuş abidələr ucaldılmışdır. Həmin müddətdə tişə ustasının Macarıstan, Yaponiya, Meksika və s. ölkələrdə müəllifi olduğu heykəllərin açılışı olmuşdur.

Səid Rüstəmin yaradıcılığı təkcə monumental heykəllərlə məhdudlaşmır. Onun dəzgah heykəltəraşlığı sahəsində yaratdığı nümunələr həm məna-məzmun tutumunun çoxqatlılığına, həm də forma-biçim oynaqlığına görə diqqət çəkir. Müəllifin davamlı müşahidələrinin nəticəsi olan bu heykəltəraşlıq əsərlərində bizi əhatə edən hadisələrə, insanın bələndiyi ən müxtəlif yaşantılara obrazlı-düşündürücü tutum verildiyindən, onlar uzun müddət unudulmur.

Səid Rüstəm dəzgah plastikası nümunələrini vaxtaşırı təşkil etdiyi fərdi sərgilərində nümayiş etdirir. Onun 2016-cı ilin sonunda Ankarada – TÜRKSOY-un mənzil-qərargahında anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə təşkil olunan yubiley sərgisi yüksək bədii tutumuna görə Türkiyə mədəni məkanında yaddaqalan hadisə kimi dəyərləndirilib. TÜRKSOY-un Baş katibi Düsen Kaseinovun ona rəhbərlik etdiyi qurumun xatirə medalını təqdim etməsi isə azərbaycanlı heykəltəraşın türkdilli xalqların birliyinin möhkəmləndirilməsinə xidmətlərinə verdiyi töhfələrə cavab kimi dəyərləndirilmişdir. Qənaətimizcə, onun “Mehmetcik” heykəli də bunu təsdiqləyəcək ən kamil sənət nümunələrindəndir...

Ziyadxan Əliyev

Əməkdar İncəsənət Xadimi,

sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru