Bakı, 29 iyun, Kifayət Əliyeva, Pərvanə İmanova, AZƏRTAC

İyunun 29-da Bakıda Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi (MHA), Təhsil Nazirliyi, Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi və Dünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı (DƏMT) tərəfindən birgə keçirilən “Universitet və elmi-tədqiqat institutlarında əqli mülkiyyət siyasəti” mövzusunda beynəlxalq seminar işə başlayıb.

AZƏRTAC xəbər verir ki, tədbirdə MHA-nın sədri Kamran İmanov Bakıda keçirilən və artıq ənənəyə çevrilmiş beynəlxalq seminarın böyük əhəmiyyət daşıdığını, aktuallığına görə ölkəmizin qarşısında duran yeni, innovasiyalarla bağlı çağırışlara adekvat cavab axtarışı ilə əlaqəli olduğunu söyləyib. Bildirilib hazırda DƏMT ilə bu məsələlərə aid böyük əməkdaşlıq Sazişinin bağlanılması gözlənilir.

Bununla yanaşı, ali tədris və elm ocaqlarında tədqiqatların tətbiqinin kommersiyalaşması və intellektual məhsulun bazara çıxarılmasına aid MHA tərəfindən bir sıra elmi-metodik göstərişlər və təlimatlar hazırlanaraq maraqlı tərəflərə çatdırılıb. Həmçinin agentlik tərəfindən əqli mülkiyyət sahəsində bilikartırma bazası hazırdır və bu çərçivədə yüzədək müxtəlif tədris kursları hazırlanıb, smart tipli Treninq Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb.

Qeyd olunub ki, Təhsil Nazirliyində və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında (AMEA) elmi-tədqiqat nəticələrinin səmərəsini artırmaq və tətbiqini sürətləndirmək məqsədilə geniş işlər aparılır. Əqli mülkiyyət siyasətinin bu işlərdə dəstək olması danılmaz faktdır. Hələ 2016-cı ilin iyununda DƏMT-in Azərbaycan ilə birgə keçirdiyi “Universitet və tədqiqat institutlarında əqli mülkiyyət siyasətləri” mövzusunda seminarda bu qurumun materialları və MHA-nın təqdimatı kitabça şəklində çap edilib, marağı olan təşkilatlara paylanılıb. Təhsil Nazirliyi rəhbərliyinin təşəbbüsü və DƏMT-in dəstəyi nəticəsində bu mövzu ilə bağlı daha geniş miqyasda yeni konfransın keçirilməsi ərsəyə gəlib. DƏMT-in baş direktoru F.Qarri tərəfindən əməkdaşlığın gücləndirilməsinə dəstək verilərək xüsusi Saziş sənədi hazırlanıb. MHA tərəfindən DƏMT-in metodik sənədləri tərcümə edilib və agentliyin yeni broşürləri çap olunaraq 2016-cı ilin noyabrında keçirilən konfransda iştirakçılara təqdim edilib. Bugünkü seminara da yeni metodik materiallar əlavə olunub və beləliklə elmi tədqiqatların tətbiqi və kommersiyalaşması ilə bağlı əqli mülkiyyət biliklərini artıran müəyyən məlumat bazası yaradılmaqdadır. Agentlikdə tədris bazası və müvafiq tədris kursları da hazırdır, üstəlik, DƏMT-in dəvət etdiyi tanınmış mütəxəssislər elm ocaqlarında məsləhətlər verməyə, bilik və təcrübələrini bölüşməyə hazırdırlar. Elmin səmərəliyini artırmaq işinə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu da qoşulub. Atılan addımlar qarşımızdakı vəzifələri layiqincə yerinə yetirməyə müəyyən əminlik yaradır.

Tədbirin önəmini vurğulayan K.İmanov mövzu ilə bağlı dörd vacib amili diqqətə çatdırıb. Bildirilib ki, bunlardan birincisi Azərbaycanın iqtisadi islahatlarının təsiri və yeni vəzifələrin icrası; ikincisi dünyanın aparıcı universitetlərindəki geniş transformasiya prosesi; üçüncüsü əqli mülkiyyətin dəyişmiş rolu və əhəmiyyəti, dördüncüsü isə istifadəsini gözləyən elmi ehtiyatlarımız və potensialımızdır.

Xüsusi olaraq qeyd edilib ki, məsələnin kökü dövlət başçısının yürütdüyü yeni iqtisadi siyasətdədir, görülən işlərin bu siyasətə xidmət etməsindədir, elm və təhsil ocaqlarının innovativ inkişafdakı yerinin möhkəmləndirməsində və layiqli töhfələrinin verilməsindədir.

Dünyada baş verən böhranlar fonunda dayanıqlı inkişafı təmin edən Azərbaycan Dünya İqtisadi Forumunun hesabatında rəqabətqabiliyyətinə görə 37-ci yerə layiq görülərək hazırda dövlət başçısının təşəbbüsü ilə neqativ tendensiyaları qabaqlamaq məqsədilə iqtisadi islahatlar mərhələsini uğurla keçir.

Çünki Azərbaycan yeni iqtisadi siyasətinin mühüm qolu – innovativ inkişafa qədəm qoyur. İnnovativ inkişaf tədqiqatların nəticəsində əldə edilən biliklərin və texnologiyaların, investisiyaların və əqli mülkiyyətin yaratdığı insan kapitalının ekosistemidir. Bu ekosistemin bəhrələrini əldə etmək üçün dövlət bir tərəfdən mühüm sistemli tədbirlər həyata keçirib və keçirməkdədir, o cümlədən investisiya layihələrinin güzəştli şərtlərlə kreditləşməsi, dövlətlə birgə maliyyələşdirmə və risklərin bölüşdürülməsi, biznesə aid inzibati prosedurların sadələşdirilməsi, səmərəli fəaliyyət göstərənlərə dövlət dəstəyi, vergi və gömrük güzəştlərin tətbiqi, subsidiyaların verilməsi bu qəbildəndir.

28 may – Respublika Günü münasibətilə rəsmi qəbuldakı nitqində Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, “Azərbaycan iqtisadiyyatı mövcud vəziyyətə adaptasiya olundu, milli valyutamız sabitləşdi, qeyri-neft ixracımız artır. Dörd ayın iqtisadi göstəriciləri çox müsbətdir...”.

Səslənən iqtisadi motivlər birinci əhəmiyyətli amildir ki, universitet və elmi təşkilatlarda özünəməxsus əqli mülkiyyət siyasəti və texnologiyaların kommersiyalaşması və transferi ön plana çıxarılsın.

İkinci amil isə iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin ali təhsil və elm sistemində radikal transformasiyalarla bağlıdır. Bunların mahiyyəti universitetlərin innovasiyalı inkişafda və iqtisadi artımda həlledici rolundan ibarətdir. Bu isə universitetlərin sosial-iqtisadi funksiyalarının dəyişməsi deməkdir: artıq ənənəvi olan təhsil və elmi missiyalarla yanaşı, sürətlə inkişaf edən iqtisadi fəallıq sferasının yaranmasıdır. Bu çərçivəyə texnologiyaların işlənməsi və transferi, akademik elmin məhsullarının kommersiyalaşması və bazara çıxarılması, yeni bizneslərin yaranması, nəhayət, gəlir əldə etmək məqsədilə əqli mülkiyyətin idarə olunması daxildir.

Azərbaycan üçün universitetlərin təkamülü ciddi sosial və iqtisadi problemdir. Çünki bu növ universitetlər bu gün cəmiyyətin modernləşdirilməsində və bilik iqtisadiyyatına transformasiyasında aparıcı rol oynamalıdırlar, universitetlər dövlət başçısının təşəbbüsü ilə keçirilən iqtisadi islahatların fəal aktorlarına çevrilməlidirlər.

Üçüncü vacib amil isə əqli mülkiyyətin müasir “biliklər cəmiyyət”ində dəyişmiş rolu ilə bağlıdır.

MHA-nın sədri deyib ki, əqli mülkiyyətin yeni konteksti onu biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın dominantına, rəqəmsal cəmiyyətin vacib alətinə və mədəni irsin təhlükəsizliyinin təminatçısına çevirib. Təhlillər göstərir ki, son onilliklər ərzində sərvətlərin yaranma mərkəzi maddi aktivlərdən, kapitaldan qeyri-maddi aktivlərə, intellektual kapital tərəfə yönəlir. Bununla rəqabət fokusu dəyişir, investisiya axınlarının vektoru əqli mülkiyyətə istiqamətlənir.

Dördüncü vacib amil yaradılmış infrastrukturumuzdan və elmi potensialımızdan istifadəsini gözləyən ehtiyatlarımızdır.

Qeyd edilib ki, istər qorunmanın əqli mülkiyyət kimi seçilməsi, istərsə də texnologiyanın kommersiyalaşma modeli Azərbaycan universitetlərində hələlik zəif işlənilib, demək olar ki, başlanğıc səviyyəsindədir, halbuki, ölkəmizin kifayət qədər zəngin elmi və təhsil potensialı mövcuddur və bunu rəqəmlər təsdiqləyir. Belə ki, “Global Innovation İndex” də (2016 və 2017-ci illər) universitet tədqiqatlarına görə, Azərbaycan dünyada 69-cu və 70-ci yerlərdədir.

Digər vacib hesabata – Dünya Davos İqtisadi Forumunun Rəqabətqabiliyyətlilik İndeksinə (Global Competitiveness Index 2016-2017) nəzər salsaq, görərik ki, Azərbaycan innovasiyalar bazis göstəricisinə görə, MDB məkanında birincidir (dünyada 49-cu yer), əsasən ona görə ki, “innovasiya imkanları” çox yüksəkdir: dünya miqyasında 42-ci yer. Bununla yanaşı, elmi fəaliyyət imkanlarımız da var, çünki “elmi-tədqiqat təsisatlarının keyfiyyəti” indeksinə görə Azərbaycan 68-ci yeri tutur. Üstəlik, əqli mülkiyyət hüququnun qorunmasına görə dünyada 68-73-cü yerləri tutaraq, MDB məkanında lider üçlüyündədir.

K.İmanov vurğulayıb ki, biz dünya tendensiyalarını da nəzərdən qaçırmamalıyıq. Dünya Bankı üçün aparılan təhlillər göstərir ki, məzunlarımız orta təbəqəyə və sinfə daxil olurlar, onların artımı iş yerlərinin artımını üstələyir və bu təbəqəyə daxil olanların gəlirləri azalır. Odur ki, səslənən təkliflər çərçivəsində universitetlərdə işgüzar fəaliyyətə yönəlmiş proqramlara ehtiyac var, tələbələrin şirkətlərinin yaranması çox vacibdir.

İmkanlarımız çoxdur, 3.0 universitet Azərbaycanda formalaşacaqdır. Əminəm ki, atılan müəyyən addımlar bu prosesi tezləşdirməlidir.

Qəbul edilmiş “Elm haqqında” Qanuna uyğun olaraq, universitetlər və elmi-tədqiqat institutları (AMEA sistemi) publik hüquqi şəxslərə çevrilib, ölkə Prezidenti tərəfindən onların nizamnamələri təsdiq edilir (Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Bakı Mühəndislik Akademiyası, Bakı Dövlət, Azərbaycan Dövlət İqtisad, Dillər universitetləri) və bununla da ali məktəblər əqli mülkiyyət sahiblərinə çevrilir.

Prezident İlham Əliyevin 2016-cı il 13 iyul tarixli və 2017-ci il 2 iyun tarixli sərəncamlarına əsasən, Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqelərinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı Tədbirlər Planı çərçivəsində texnologiyaların transferi və kommersiyalaşmasına aid bir sıra addımlar, o cümlədən texnologiyaların kommersiyalaşma mərkəzlərinin yaranması nəzərdə tutulub.

Təhsil Nazirliyinin və ardınca AMEA-nın atdığı addımlar nəticəsində “Thompson Reuters” nəşrlərində və sitatlanma H-indeksinə görə, Azərbaycan universitetləri son illərdə bir neçə pillə qalxaraq vəziyyətini yaxşılaşdırıb, hətta “Tətbiqi və hesablama riyaziyyatı” jurnalımız “Thompson Reuters” sistemində MDB lideridir.

Prezident İlham Əliyevin “...İqtisadiyyatımızın davamlı inkişafı, biliklərə əsaslanan cəmiyyətin formalaşdırılması və insan kapitalına investisiyaların qoyuluşu yaxın perspektiv üçün başlıca strateji məqsədlərimizdəndir” fikrini əsas götürərək, ümidvaram ki, bu işdə layiqli töhfə verməkdə gücümüzü əsirgəməyəcəyik.

Tədbirdə çıxış edən təhsil naziri Mikayıl Cabbarov seminarın Azərbaycanda keçirilməsini yüksək dəyərləndirib, davamlı inkişafin təmin olunmasında elm və təhsilin rolunu xüsusi vurğulayıb. Bildirilib ki, ölkəmizdə bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması dövlət siyasətinin əsas tərkib hissəsidir.

Nazir qeyd edib ki, universitet və elmi-tədqiqat institutlarının fəaliyyətinin kommersiyalaşdırılması da böyük əhəmiyyətə malikdir. Universitetlərin fəaliyyətinin beynəlmiləlləşdirilməsi mühüm amildir. Hər bir təhsil müəssisəsinin düzgün qurulmuş əqli mülkiyyət siyasəti olmalıdır. Bilik iqtisadiyyatı dövründə davamlı inkişafın təmin edilməsində elm və təhsilin rolu əhəmiyyətli dərəcədə artır. Elmi tədqiqat institutları və universitetlər yaradıcı, innovativ olmağa çalışırlar. Onlar öz fəaliyyətlərini əmək bazarının və sənayenin dinamik tələblərinə və ehtiyaclarına adekvat qururlar.

Bildirilib ki, Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması ölkə başçısı tərəfindən uğurla həyata keçirilən dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Bu baxımdan təhsil, elm və innovasiyalar arasında qarşılıqlı əlaqənin qurulması, bilik üçbucağınının formalaşdırılması böyük əhəmiyyət daşıyır. Təhsil Nazirliyi hazırda ali təhsil müəssisələrinin tədqiqat və innovasiya mərkəzləri kimi inkişaf etdirilməsi, universitetlərin elmi və elmi texniki nəticələrinin kommersiyalaşdırılması istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini dəstəkləyir. Bu tədbirlər arasında əqli mülkiyyət məsələləri sahəsində maarifləndirmə işinin genişləndirilməsi, əqli mülkiyyət hüquqlarının qorunması üzrə lazımi dəstəyin göstərilməsi mühüm yer tutur.

M.Cabbarov deyib ki, hər bir elm və təhsil müəssisəsinin düzgün qurulmuş əqli mülkiyyət siyasəti olmalıdır. Universitet və elmi-tədqiqat institutlarının fəaliyyətinin kommersiyalaşdırılması da vacib məsələdir. Bu prosesdə universitetlərin fəaliyyətinin beynəlmiləlləşdirilməsi və birgə layihələrin, tədqiqatların həyata keçirilməsi mühüm amildir. Hər il Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki təhsil müəssisələrinin alimləri tərəfindən 150-200 monoqrafiya, 600-dən çox dərslik və dərs vəsaiti, on mindən çox elmi məqalə və tezis nəşr olunur, yeni məhsullar və texnologiyalar yaradılır, ixtiralara patentlər alınır. Təhsil müəssisələrində çalışan doqquz mindən çox müəllim tərəfindən 2014-cü ildə 29, 2015-ci ildə 33, 2016-cı ildə isə 54 patent alınıb. Hazırda Təhsil Nazirliyi tərəfindən əqli mülkiyyət hüquqlarının qorunması istiqamətində bir sıra işlər həyata keçirilir.

Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Ramiz Həsənov bildirib ki, cari iqtisadi proseslər Azərbaycanda qeyri-neft sahəsinin, sənaye və ticarətin daha da inkişaf etdirilməsi zərurətini artırmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən islahatlar iqtisadiyyatda innovativliyin təşviqi, ədalətli rəqabət və azad ticarət şəraitinin təmin olunmasına, yerli sənaye məhsullarının dünya bazarlarına rəqabətliliyin artırılmasına yönəlib. Dövlətimizin başçısının müvafiq Fərmanına əsasən, Komitənin təsisçiliyi ilə aprelin 17-də “Patent və Əmtəə Nişanları Mərkəzi” publik hüquqi şəxs yaradılıb. Publik hüquqi şəxsin strukturunda innovasiyalar departamenti və texnologiyaların transferi və kommersiyalaşdırılması mərkəzi nəzərdə tutulub ki, bu da ixtiraçılığın stimullaşdırılmasına xidmət göstərəcək. Bu məqsədlə həmin mərkəz ixtiraların sənayedə tətbiqinə nail olmaq üçün istehsalat obyektləri ilə universitetlər və elmi tədqiqat institutları arasında körpü rolunu oynayacaq. Elmin iqtisadiyyat və sənaye ilə bağlanmasının təmini, yeni həllərin axtarışının təşviqi, real iqtisadi səmərəyə yönələn elmi nəticələr üzərində hüquqların qorunması istiqamətində birgə fəaliyyətin vacibliyi artmaqdadır. Bugünkü seminarın da əsas məqsədi təhsil və elmi araşdırma mərkəzlərinin əqli

mülkiyyət obyektləri üzərində hüquqların düzgün müəyyənləşdirilməsi, qorunması və idarə olunması mexanizmləri barədə məlumatlılığın artırılmasıdır. Bu sahədə beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi aparılan siyasətin tərkib hissəsidir.

Milli Məclisin ictimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin sədri, Yeni Azərbaycan Partiyası icra katibinin müavini Siyavuş Novruzov Milli Məclis tərəfindən ölkəmizdə elm və təhsilin inkişafı istiqamətində bir sıra qanunların qəbul edildiyini söyləyib. Bildirilib ki, bu sahədə dövlətimizin başçısının imzaladığı müvafiq fərman və sərəncamlar elm və təhsilimizin tərəqqisinə xidmət edir. Hazırda dünyada elmin sənayeyə, iqtisadiyyata tətbiqi ilə bağlı mühüm addımlar atılır. Elmimizin inkişafı və dünyada tanıdılması istiqamətində alimlərimiz tərəfindən daha böyük işlər görülməlidir.

Tədbirdə MHA-nın sədri Kamran İmanovun “Biliklər + texnologiyalar + investisiyalar və əqli mülkiyyət = universitetlərin və sənayenin insan kapitalının ekosisteminə (DƏMT-in universitet və elmi-tədqiqat institutları üçün əqli mülkiyyət siyasəti modelinin uyğunlaşdırılma təcrübəsindən” mövzusunda məruzəsi dinlənilib.

Daha sonra DƏMT-in təmsilçiləri, bir sıra ölkələrin nümayəndələri, əqli mülkiyyət üzrə beynəlxalq ekspertlər mövzuya dair məruzələrlə çıxış ediblər.

DƏMT keçid iqtisadiyyatlı və inkişaf etmiş ölkələr üzrə şöbəsinin müdiri Mixal Svantner “Universitet və elmi-tədqiqat institutları üçün əqli mülkiyyət siyasətinin önəmi”, həmin şöbənin müşaviri Məhəmməd Alhabbal “Universitet və elmi tədqiqat institutlarında əqli mülkiyyət siyasətinin inkişafına dəstək verilməsi və DƏMT veb səhifəsinin təqdimatı” Türkiyənin Koç Universitetinin texnologiyaların transferi idarəsinin baş mütəxəssisi Aybüke Semerci “Universitet və elmi-tədqiqat institutlarında əqli mülkiyyət siyasətindən istifadə olunmasının üstün və çatışmayan tərəfləri: Türkiyə universitetlərində əqli mülkiyyət siyasəti ilə bağlı təcrübələr” mövzularında məruzələrlə çıxış ediblər. Mövzular ətrafında geniş müzakirələr aparılıb.