Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

Bjezinskinin yeni proqnozları: qlobal və regional geosiyasətin qovşağında

Bjezinskinin yeni proqnozları: qlobal və regional geosiyasətin qovşağında

Tanınmış Amerika strateqi və analitiki, hazırda Vaşinqton Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin Məşvərət Şurasının həmsədri olan Zbiqnev Bjezinski son müsahibələrinin birində bizim region üçün də əhəmiyyətli olan məsələlər barədə maraqlı tezislər ifadə edib. Qlobal geosiyasi trendlərin analizi əsasında o, postsovet məkanında meydana gələn inteqrativ qurumların taleyi ilə əlaqədar konkret fikirlər irəli sürüb. Amerikalı mütəxəssis hesab edir ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) gələcəyi yoxdur. Yaxın perspektivdə bu təşkilat dağılacaq. Bunu əsaslandırmaq üçün Z.Bjezinski müxtəlif arqumentlər gətirir. Eyni zamanda, o, keçmiş sovet respublikalarının bəzilərinin siyasi kursunu xarakterizə etməyə çalışır. Bu məqamların üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Üç böyük dövlətin əməkdaşlığı: kimin kimə ehtiyacı daha çoxdur?

Cimmi Karterin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri olmuş tanınmış strateq Zbiqnev Bjezinski Rusiyanın elektron “Gazeta.ru” nəşrinə müsahibə verib. Orada ifadə edilən fikirlər ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. Tanınmış mütəxəssis bir çox məqamlara toxunub. Onların sırasında ABŞ-Çin-Rusiya əməkdaşlığı, Avrasiya İqtisadi İttifaqının taleyi, Vladimir Putin hakimiyyətinə olan təhlükələr, Kuril adaları məsələləri də var (bax: “Неплохо, если Путин будет думать о будущем”. Збигнев Бжезинский: сомневаюсь, что ЕАЭС просуществует 10-20 лет / “Gazeta.ru”, 30 mart 2017).

Ümumiyyətlə, amerikalı analitik qlobal geosiyasətin aktual problemləri kontekstində regional məsələləri maraqlı məntiqlə izah edir. Hiss olunur ki, onun düşünülmüş arqumentləri kifayət qədər ciddi amillərə əsaslanır. Bu baxımdan oxucu üçün maraqlı ola biləcək bəzi məqamlar üzərində dayanmaq istərdik.

Z.Bjezinski ABŞ üçün Çinin Rusiyadan daha önəmli olduğunu açıq deyir. Yəni Vaşinqton Pekini Moskvaya qarşı qoymağa ehtiyac görmür. Əksinə, Amerika Çinlə əməkdaşlığa üstünlük verir ki, Rusiyanın buna qoşulmaqdan başqa yolu yoxdur. Lakin belə bir vəziyyət ABŞ-ın xeyrinə olardı. Rusiyaya da sərfəli variantdır. Deməli, amerikan analitik ABŞ, Rusiya və Çin arasında əməkdaşlıq modelinin səmərəli olduğu fikrində qalır. Ancaq əsas şərt odur ki, bu formatda aparıcı rol Amerikaya məxsus olmalıdır.

Burada Zbiqnev Bjezinskinin müdafiə etdiyi digər tezis Rusiyanın Avropa identikliyinə nail olmasından ibarətdir (bax: əvvəlki mənbəyə). Bu mənada Kremlin Avrasiya miqyasında lider olmaq arzusunun real vəziyyətə əsaslanmadığı fikri meydana gəlir. Doğrudur, Rusiya Çinlə əməkdaşlığa və hətta strateji tərəfdaşlığa üstünlük verə bilər. Bu, normaldır. Lakin Avrasiyanın mərkəzi dövləti, onun mədəniyyətinin əsas ifadəçisi kimi deyil, Avropa identikliyini dərk etmiş ölkə kimi. Bu cür mövqe Vaşinqtonun Rusiyanı fövqəlgüc qismində deyil, Avropanın böyük ölkəsi kimi görmək istədiyini ifadə edir.

Avropa isə ənənəvi olaraq Amerikanın nəzarəti altında olan məkandır. Həmin kontekstdə Rusiyanı Qərb dəyərlərinin daşıyıcısı olaraq təqdim etmək niyyəti, Kremlin dünya siyasətində əsas söz sahibi olmaq planlarına uyğun gəlmir. Görünür, tərəflər arasında təməl prinsiplərdəki ziddiyyət bütün çalarları ilə qalmaqdadır ki, bu da bütövlükdə dünyada geosiyasi gərginliyin davam etməsi anlamına gəlir.

Həmin müstəvidə Zbiqnev Bjezinskinin Ukrayna və Kuril adaları ilə bağlı ifadə etdiyi fikirlər də maraq doğurur. Onların hər ikisi ilə bağlı o, faktiki olaraq antirusiya mövqeyi tutub. Ukraynada Moskvanın təmkinli və ölçülü-biçili davranmasını doğru sayır. Kuril adaları ilə bağlı isə 1956-cı il bəyannaməsində nəzərdə tutulan 2 adanın Tokioya verilməsi lazım gəldiyini söyləyir.

Bunlar konkret mövqelərdir. Rusiyanın Yaponiyaya ərazi vermək fikri yoxdur. Prezident V.Putin bunu dəfələrlə deyib. Ancaq Z.Bjezinski Kremlin həddən çox torpağa əl qoymasının dövlətçiliyə heç bir faydası olmadığını ifadə edir. Bu səbəbdən Kuril adaları məsələsində Moskvanın kompromisə getməsini onun özü üçün faydalı sayır (bax: əvvəlki mənbəyə).

Bütün bunların fonunda Z.Bjezinskinin Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə bağlı verdiyi proqnoz tamamilə məntiqi təsir bağışlayır. Burada əsas fikir ondan ibarətdir ki, bu təşkilat süni yaradılıb, perspektivi yoxdur və 10-20 il müddətinə onun dağılması gözlənilir (bax: əvvəlki mənbəyə). Amerikalı analitik bu proqnozunu əsaslandırmaq üçün bir neçə arqument gətirir.

Aİİ-nin iflası: “unudulmuş” bir arqument

Birincisi, ümumiyyətlə, keçmiş SSRİ məkanında yeni inteqrasiya modelləri üçün uyğun geosiyasi mühit yoxdur. Hazırda qlobal miqyasda yaranmış geosiyasi mənzərə fərqli əməkdaşlıq fəlsəfəsi tələb edir. Belə ki, postsovet məkanında yerləşən dövlətlərin təbii geosiyasi maraqlarında fərqlər meydana gəlib. Ukrayna, Moldova, Gürcüstan Moskvanın inteqrasiya modellərinə müsbət yanaşmırlar. Azərbaycan müstəqil mövqe tutub, kənar təsirləri qəbul etmir. Mərkəzi Asiya dövlətlərindən Qazaxıstan və Özbəkistanın siyasi xətti tam inteqrasiyanı nəzərdə tutmur. Hətta Belarus belə son zamanlar özünəməxsus siyasi xətt nümayiş etdirir.

Bunlar əsasında amerikan analitik postsovet məkanında inteqrativ proseslərin real zəmininin az olması nəticəsini çıxarır. Buradan da digər arqument irəli gəlir.

İkincisi, dünyada müşahidə edilən qlobal geosiyasi proseslərin nəticəsində hazırda Aİİ-yə üzv olan ölkələrin siyasi liderlərinin baxışları transformasiya edə bilər. Həmin özəllik keçmiş sovet respublikalarını milli dövlətçiliyin inkişafının daha uyğun modellərini axtarmağa sövq edə bilər. Məsələn, hazırda Ukrayna bu istiqamətdə transformasiya mərhələsini yaşayır. Belarusda müəyyən dəyişikliklər vardır. Bu o deməkdir ki, həmin tendensiya güclənsə, Aİİ-yə avtomatik olaraq ehtiyac qalmaz.

Üçüncüsü, inteqrativ struktur yaratmaq üçün Rusiyanın real potensialı yetərli deyil. Onun özünün sürətli inkişaf modeli yaratmasına ehtiyac vardır. Məsələnin bu tərəfini Z.Bjezinski V.Putinin zənginləşməsi ilə əlaqələndirir. Rusiya prezidentinin ətrafında çoxlu sayda maliyyə güclərinin olması hələ ölkənin maliyyə-iqtisadi gücündən xəbər vermir. Ona görə də amerikalı analitik hesab edir ki, V.Putin öz siyasi gələcəyi barədə ciddi düşünməlidir (bax: əvvəlki mənbəyə).

Bu arqumentlərin nə dərəcədə əsaslı olduğunu zaman göstərəcək. Ancaq Z.Bjezinskinin vurğulamadığı bir həqiqəti də xatırlatmaq istərdik. Məsələ ondan ibarətdir ki, Aİİ kimi qurumların səmərəliliyini ona daxil olan Ermənistan kimi kiçik dövlətin təcavüzkar siyasətinin qarşısının alınmaması çox aşağı salır. Çünki əgər Ermənistan qonşu ölkənin torpaqlarının bir hissəsini hələ də işğalda saxlayırsa, digər dövlətlər hansı təhlükəsizlik təminatı ilə Aİİ-yə üzv ola bilər? Avrasiya İqtisadi İttifaqı əvvəlcə rəsmi İrəvanın işğalçılıq siyasətinə son qoymasını təmin etməlidir. Əks halda, təşkilatda ikili standartlar siyasətinin hökm sürdüyü qənaəti alınır. Ümumiyyətlə, qonşu dövlətin ərazisini işğal etmiş bir ölkənin inteqrativ xarakterli bir təşkilata qəbul edilməsi fəlsəfəsi aydın deyil.

Bu səbəbdən Aİİ-yə yeni üzvlərin qəbul edilməsi birmənalı qarşılana bilməz. O cümlədən Azərbaycanın təcavüzkarla eyni qurumda olması istisnadır. Lakin, nədənsə, digər Qərb analitikləri kimi, Z.Bjezinski də daim problemin bu aspektini “unudur”. O da postsovet məkanında inteqrasiyaya təcavüzkarlığın ciddi təsir etdiyini etiraf etmir. Əslində isə bu, kifayət qədər ziyanverici bir haldır.

Deməli, Z.Bjezinski Aİİ məsələsində sona qədər obyektiv və ədalətli deyil. Bu təşkilatın 10, yaxud 20 il mövcud olub-olmamasının həmin səbəbdən nəzəri problem olaraq qaldığını demək mümkündür. Yəni, Rusiya mövcud şərtlər daxilində öz hərbi və siyasi təsir potensialı hesabına Aİİ-nin varlığını uzun müddət təmin edə bilər. Əgər Moskva təcavüzkarlığın ədalətli surətdə aradan qaldırılması xəttinə üstünlük versə, Aİİ daha da genişlənə bilər.

Burada Moldova və ya Ukraynanın tutacağı mövqe də birmənalı olmayacaq. Çünki onlar da Kremlin mövqeyinin müsbətə doğru dəyişməsinə pozitiv reaksiya verə bilərlər. Ukrayna Krım, Moldova isə Dnestryanı bölgə problemlərini maraqlarına uyğun həll etsələr, Z.Bjezinskinin arqumentləri öz real məzmununu itirmiş olar.

Bütün hallarda tanınmış analitikin fikirləri çox düşündürücüdür. Görünür, qarşıda qlobal geosiyasi mənzərənin dəyişməsi aspektində maraqlı proseslər meydana çıxa bilər. Yeganə istək dünyanın daha ədalətli vəziyyətə gətirilməsidir. Bunun reallaşması üçün atıla biləcək addımlar üzərində düşünməyə dəyər.

Newtimes.az

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Nəsimi rayonunda yerləşən banklardan birindən oğurluq edilməsinin qarşısı mühafizə polisi tərəfindən alınıb

Malmödə ABBA-nın “Eurovision”da qələbəsinin 50 illiyinə həsr olunmuş sərgi açılacaq

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu ərazisində qaçaqmalçılıqla məşğul olan Lənkəran sakini saxlanılıb

Naxçıvanda ağır yol qəzasında 3 nəfər ölüb

Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsi NATO-nun ölkəmizə diqqətini artırır - RƏY

Londonda Benksinin növbəti monumental boyakarlıq nümunəsi meydana çıxıb

Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunda uşaqlar üçün Novruz şənliyi təşkil edilib

Məktəblilər Gənclər Kitabxanasının qonağı olublar

® “PAŞA Holding”in “Vətən əmanətlərin keşiyindədir” layihəsi çərçivəsində şəhid ailələrinə bayram sovqatları çatdırılır

“İçərişəhər” Qoruq İdarəsində Novruz bayramı münasibətilə tədbir keçirilib

Dünyada təhlükəsiziyin təmin edilməsində Azərbaycan-NATO əməkdaşlığının rolu ŞƏRH

“Atatürk dövründə İran-Türkiyə münasibətləri” – seminar

Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatına başlanılır

“Zirə”nin iki futbolçusu yığma komandalara dəvət alıb

AİBNDX: Malların mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların verilməsinin fasiləsizliyi bayram günlərində təmin ediləcək

FHN Novruz bayramı ilə əlaqədar gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

Bu il Şri-Lankaya 500 mindən çox turist gəlib

Cari ilin iki ayı ərzində Azərbaycanda istehsal edilən elektrik enerjisinin miqdarı açıqlanıb

Fransalı tennisçi oyun zamanı huşunu itirib

Domantas Sabonis NBA əfsanələrinin rekordunu təkrarlayıb

Novruz bayramının ilk günündə paytaxtda yağış, dağlıq və dağətəyi rayonlarda isə qar yağacaq

Tramp prezident seçiləcəyi təqdirdə şahzadə Harrini ABŞ-dan qovacaq

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

“Novruz gəlir, yaz gəlir” – AzMİU kollektivi İlaxır çərşənbədə tonqal ətrafında bir araya gəldi

BDU Sənaye və Texnoloji Tədqiqat Təşkilatlarının Dünya Assosiasiyasına tamhüquqlu üzv seçilib

“Azəriqaz” Novruz bayramı günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

Media: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

İrqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb

Dünya birjalarında neft ucuzlaşıb

Zabrat qəsəbəsindəki marketdə baş verən yanğın söndürülüb

Naxçıvanın kəndlərinin içməli su təminatı yaxşılaşdırılır

MDU-da tərəfdaş universitetlərlə birlikdə Çanaqqala Zəfərinin ildönümü qeyd edilib

Azərbaycan nefti bahalaşıb

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib

® GL 2023-cü ildə neft hasilatı artımına nail olub

Sabahdan Azərbaycanda 7 günlük Novruz tətili başlayır

Bakının bəzi yollarında sıxlıq müşahidə olunur SİYAHI

Mövcud hava şəraiti ilə bağlı sürücülərə müraciət edilib

Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində Novruz bayramı ilə bağlı konsert təşkil edilib

Saatlıda narkokuryerlik edən şəxs saxlanılıb

Hüquq müdafiəçisi: Azərbaycan NATO-nun uzunmüddətli tərəfdaşıdır

Türkiyə tədqiqatçıları stressin beyində “zamanın qavranılmasını” pozduğunu müəyyənləşdiriblər

Daşkəsəndə narkotik vasitələr satan şəxs saxlanılıb

Avstraliya məhkəməsi “Uber”i böyük məbləğdə təzminat ödəməyə məcbur edib

Yanlış ayaqqabı uşağın sağlamlığına zərər verə bilər - Mütəxəssis rəyi

Anaklia limanının dəniz infrastrukturunun tikintisi üçün beynəlxalq tender elan edilib

Süni intellekt və lazer əsaslı sensorla mədədəki xəstəliklər müəyyən ediləcək

Braziliyada hiss edilən temperatur 62 dərəcə Selsini keçib

Yaponiyada yaşlı insanlar əməyə cəlb edilir

İraq neft ixracını azaldacaq

Ümumdünya Buxara Yəhudiləri Konqresinin nümayəndə heyəti Qırmızı qəsəbəyə səfər edib

Budapeştdə biznes forumda Azərbaycandakı investisiya imkanlarından danışılıb VİDEO

Gürcüstanın Təhsil və Elm Nazirliyinin Marneuli İctimai Kollecində təntənəli Novruz şənliyi keçirilib

Azərbaycanın Qırğızıstandakı səfirliyində Novruz bayramı qeyd edilib

Bu gün Torpaq çərşənbəsidir

Şabranda minik avtomobilləri toqquşub, yaralananlar var

“Robotexnika Klubu”nun üzvləri Türkiyədə keçiriləcək “Texnofest”ə layihə təqdim ediblər

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyi qeyd olunub

Türkiyə və Rusiya prezidentləri arasında telefon danışığı olub

Dövlət Komitəsində Yaponiyada yaşayan azərbaycanlı pianoçu ilə görüş olub

Amur vilayətindəki filiz mədənində qəza baş verib, dağıntılar altında qalanlar var

Media əməkdaşları arasında atıcılıq yarışının qalibləri bəlli olub

Türkiyə Prezidenti: Bu yay İraq sərhədimizin təhlükəsizliyini tam təmin edəcəyik