Bakı, 29 mart, AZƏRTAC

Azərbaycan Xalça Muzeyi yaranmasının 50 illiyini qeyd edir. 1967-ci il martın 13-də Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 130 nömrəli sərəncamına əsasən beynəlxalq miqyasda yeganə olan bu muzeyin əsası qoyulub. Xalça sənəti Azərbaycan xalqının həyatında müstəsna rol daşıdığına görə, dünyada bu sahə üzrə ilk ixtisaslaşmış müəssisə olan Azərbaycan Xalça Muzeyi məhz ölkəmizdə təşkil edilib. Böyük sənətkar, xalçaçı alim, Xalq Rəssamı Lətif Kərimovun təşəbbüsü ilə yaradılan muzey milli irsin əhəmiyyətli hissəsi sayılan xalça sənətinin və unudulmaqda olan xalça texnologiyalarının qorunub saxlanılmasını təmin edən, təbliği və tədqiqi ilə məşğul olan elmi-tədqiqat mərkəzi kimi bu gün də fəaliyyət göstərir.

Bu illər ərzində muzeyin adı bir neçə dəfə dəyişdirilərək, 1967-1993-cü illərdə Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyi, 1993-2014-cü illərdə Lətif Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyi, 2014-cü ildən isə Azərbaycan Xalça Muzeyi adlanır.

Muzeyin ekspozisiyası 50 il ərzində müxtəlif təyinatlı binalarda fəaliyyət göstərib. Belə ki, ilk ekspozisiya 1972-ci ildə İçərişəhərdə XIX əsr memarlıq abidəsi olan “Cümə” məscidində, sonra şəhərin Neftçilər prospektindəki Muzey Mərkəzində, hazırda isə məhz Xalça Muzeyi üçün Dənizkənarı Milli Parkın gözəl guşəsində ucaldılan müasir üslublu möhtəşəm tikilidə yerləşib.

Xalqımızın milli irsinin nadir nümunələri sayılan xalça və dekorativ-tətbiqi sənət inciləri hər dəfə fərqli üslublu məkanlarda müxtəlif sərgilərin ekspozisiyalarına özünəməxsus xüsusiyyətlər gətirib. Ancaq məhz yeni binadakı muzey ekspozisiyasında geniş halda 7 kolleksiyaya (“Xovsuz xalçalar”, “Xovlu xalçalar”, “Xalça məmulatları”, “Bədii metal”, “Çini, şüşə, ağac, kağız”, “Parça, geyim, tikmə” və “Zərgərlik məmulatları”) daxil olan sənət nümunələri – xüsusilə də əsrarəngiz xalçalarımız layiqli şəkildə nümayiş olunmaq fürsəti qazanıb.

Kolleksiyanın çox hissəsi ötən əsrin 70-80-ci illərində son dərəcə dəqiqliklə və mükəmməl şəkildə toplanıb. Həmin dövrdə ölkənin aparıcı xalçaçı-alimləri, sənətşünasları və etnoqraflarının daxil olduğu ekspedisiyaların respublikanın müxtəlif guşələrinə ezam olunması nəticəsində dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri aşkarlanıb. Görkəmli xalçaçı-rəssam Lətif Kərimov başda olmaqla muzeyin ekspertləri tərəfindən toplanan əşyalar bu gün dünya incəsənət xəzinəsinin qiymətli nümunələri kimi qəbul olunur. Bu gün muzey fondları 10 mindən çox eksponatdan ibarət unikal kolleksiyaya malikdir. Onun böyük bir hissəsini xovsuz və xovlu xalçalar, xalça məmulatları təşkil edir. Bu Azərbaycan xalçalarının bütün növ və qrup kompozisiyalarının təqdim olunduğu ən dolğun və zəngin kolleksiyadır.

Muzeyin maraqlı kolleksiyası elmi-tədqiqat işi üçün tükənməz mənbədir. Yaranma tarixindən başlayaraq muzey elmi-tədqiqat və tədris mərkəzi olmaqla ölkəmizin mədəni həyatında fəal iştirak edir, beynəlxalq əlaqələr, fondların komplektləşdirilməsi və sosial sahələr üzrə işlər aparır.

Bu gözəl sənət məbədinə müxtəlif illərdə Əziz Əliyev (1967-1982) və Röya Tağıyeva (1983-2015) başçılıq edib. 50 il ərzində muzey dünya səviyyəsində bir çox uğurlara imza atıb, həm ölkəmiz, həm keçmiş sovetlər birliyi, həm də beynəlxalq miqyasda Azərbaycan xalçasının tanıdılması və təbliğində böyük rol oynayıb. Buna misal olaraq, ötən əsrin 70-ci illərində muzey kolleksiyasının bir qisminin Almaniyada və İtaliyada sərgilənməsini və bir sıra nəşrlərdə işıqlandırılmasını göstərmək olar. Muzeydə müvəffəqiyyətlə 30-a yaxın beynəlxalq miqyaslı sərgi təşkil edilib. Bu da Azərbaycan xalçasına həsr olunmuş böyük elmi simpoziumların təşkilinə zəmin yaradıb.

İlk simpozium Azərbaycan Xalça Muzeyinin təşəbbüsü və UNESCO-nun dəstəyi ilə 1983-cü ildə Bakıda təşkil olunub. Simpozium ümummilli lider Heydər Əliyevin dəstəyi və xalça ustası Lətif Kərimovun səyi ilə keçirilmişdir. Azərbaycan xalçasının tanıdılması ilə bağlı digər beynəlxalq simpoziumlar - 1988 və 2003-cü illərdə Bakıda, 2007-ci ildə isə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və UNESCO-nun təşkilatçılığı ilə UNESCO-nun Parisdəki mənzil qərargahında təşkil olunub. Sonuncu Azərbaycan xalçası üzrə beynəlxalq simpozium Lətif Kərimovun 100 illiyinə həsr olunub ki, bu da ölkəmizdə xalça ustasına olan xüsusi hörmətin əyani göstəricisidir.

Muzeyin yaradılmasında, xalçaçılıq sənətinin inkişafında və xalça sənətinin bədii-texniki inkişafında Lətif Kərimovun rolu danılmazdır. 2016-cı ildə MDB-nin Humanitar Əməkdaşlıq üzrə Dövlətlərarası Fondunun dəstəyi ilə Lətif Kərimovun 110 illiyinə həsr edilmiş “Xalçaçılıq sənəti” mövzusunda “dəyirmi masa” keçirilib. Tədbirdə MDB ölkələrindən dəvət olunmuş xalçaçı mütəxəssislər iştirak ediblər. Bu tədbir çərçivəsində Ümumrusiya Dekorativ-Tətbiqi və Xalq İncəsənəti Muzeyi (Moskva) ilə birgə Lətif Kərimovun 110 illik yubileyinə həsr olunmuş maraqlı sərgi açılıb və muzey tərəfindən görkəmli xalça ustadı Lətif Kərimova həsr olunmuş kitab nəşr olunub.

Son illərdə muzey bir çox beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edir. O cümlədən, 2016-cı ilin yaddaqalan tədbirlərindən biri I Beynəlxalq “Türk dünyasının ortaq dili − naxışlar” adlı simpoziumun keçirilməsidir. Cari ilin may ayında II simpoziumun keçirilməsi planlaşdırılır.

Muzey aktiv olaraq sosialyönümlü ictimai layihələr həyata keçirir. Kolleksiya nümunələrinin, xalqımızın adət və ənənələrinin müxtəlif yaş qrupları arasında təbliği və yaxından öyrənilməsi məqsədilə xüsusi tədris proqramları reallaşdırılır. Kiçik yaşlı tamaşaçılar üçün əyləncəli oyun proqramlarından tutmuş, elmi-populyar mühazirələrə, ustad dərslərinə kimi elmi-maarifləndirici proqramlar cəmiyyətimizin hər üzvünün tələblərini nəzərə alır. “Ailə günü” adlı layihə geniş spektorlu proqramdır. Bundan başqa, muzeydə maraqlı kurator layihəsi olan “Bir eksponatın tarixi”, ölkəmizin müxtəlif elm sahələrində çalışan tanınmış alimlərin mühazirələri, unudulmaqda olan xalça və tikmə texnologiyalarının öyrənilməsi və tədris olunması üzrə ustad dərsləri keçirilir.

2017-ci il muzeyin həyatında çox əlamətdar bir tarixdir. Muzey öz 50 illik yubileyini təntənəli surətdə qeyd etməyə hazırlaşır. Belə ki, bu il silsilə tədbirlərin təşkili planlaşdırılır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamına əsasən oktyabrın 17-dən 20-dək Bakıda V Beynəlxalq Azərbaycan xalçası simpoziumu keçiriləcək. Simpozium Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin birgə iştirakı ilə reallaşacaq. Xalça Muzeyi tədbir çərçivəsində bir neçə sərgilərin təşkilini, UNESCO üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli Komissiyası ilə birgə “Azərbaycan Xalça Muzeyi – 50 il” kitabının təqdimatını nəzərdə tutur.

Xalqımızın mədəni həyatında əhəmiyyətli yer tutan Azərbaycan Xalça Muzeyi bundan sonra da öz fəaliyyətini yüksək səviyyədə davam etdirərək milli ruhumuzun əksi olan qiymətsiz sənət nümunələrini daima yaşadacaq.

Şirin Məlikova

Azərbaycan Xalça Muzeyinin direktoru,

sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru