CƏMİYYƏT
Elektron mikroskopik tədqiqatlar nəticəsində dünyada 12-dən çox ölüm forması müəyyən edilib
Bakı, 20 iyul, AZƏRTAC
Dünyada texniki inkişafın yüksək səviyyəyə çatmasına və müxtəlif yeni mikroskop formalarının icad olunmasına baxmayaraq, hazırda hansısa törəmənin, bakteriya və ya virusdan başlayaraq ən ali heyvan toxumlarının dəqiq topoqrafiyasının öyrənilməsi yalnız Transmissiya Elektron Mikroskop vasitəsilə mümkündür.
Bu sözləri Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) histologiya, embriologiya və sitologiya kafedrasının müdiri, professor Eldar Qasımov respublikada yeganə olan və ATU-da fəaliyyət göstərən Transmissiya Elektron Mikroskop barədə AZƏRTAC-a məxsusi müsahibəsində deyib.
Professor bildirib: “Hazırda dünyada müzakirə olunan əsas məsələlərdən biri də hüceyrə ölüm formalarının aşkarlanmasıdır. Elektron mikroskopik tədqiqatlar nəticəsində hazırda 12-dən çox ölüm forması müəyyən edilib. Onların bir hissəsinin apaktozdan fərqli olaraq proqramlaşdırılmış olması tamamilə təsdiq olunub. Amerika alimlərinin də fikrincə, hüceyrə ölümünün müəyyən olunmasının qızıl standartları yalnız elektron mikroskop vasitəsilə mümkündür.
Elektron mikroskop ötən əsrin 50-ci illərindən etibarən istifadə olunmasına baxmayaraq, bu gün də ümumilikdə biologiya sahəsinin öyrənilməsində ən müasir metodlardan biri sayılır. Bu cihazın əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, əgər histoloji metodlar vasitəsilə maksimum 5-7 mikrometr qalınlıqda kəsiklər öyrənilə bilirsə, elektron mikroskopla bu rəqəm 70 nanometr təşkil edir. Bu da kəsiyin hədsiz dərəcədə nazik olması deməkdir. Bu zaman artıq hüceyrənin ən kiçik strukturlarına qədər bütün törəmələrini araşdırmaq mümkündür. Bundan əlavə, elektron mikroskop vasitəsilə hidrogen atomunun da topoqrafik vəziyyətini müəyyən etmək üçün metodlar işlənilib hazırlanır ki, bu da ən kiçik atom deməkdir. Dünyanın elm sahəsini əhatə edən bütün nəşrlərində də demək olar ki, dərc olunan bütün yeniliklər elektron mikroskop vasitəsilə əldə olunan məlumatlardır. Bu cihazın digər üstünlüyü həddindən artıq nazik kəsiyin 1 milyon 200 minədək böyütmə imkanının olmasıdır. Bu, heç bir digər mikroskop növlərində mümkün deyil.
Mikroskopun özünün mürəkkəb olmasına baxmayaraq, onun istifadəsi müasir kompüter texnikası vasitəsilə sadələşir və əldə olunan məlumatlar tam tədqiq oluna bilir. Hazırda kafedramızda bu mikroskopdan tam sərbəst istifadə edə bilən dörd mütəxəssisimiz var”.
Eldar Qasımov bildirib ki, Transmissiya Elektron Mikroskop ümumilikdə respublikada yalnız tibb deyil, həm də ümumi biologiya sahəsində infrastruktur tədqiqatların müasir səviyyədə aparılması məqsədilə əldə olunub. Bununla əlaqədar Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının və Səhiyyə Nazirliyinin bir sıra institutları ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələrimiz var. Elektron mikroskopik tədqiqatların vasitəsilə elektronoqramanın oxunması ilə məşğul olanların sayı çox azdır. Bu baxımdan bizim də əsas məqsədlərimizdən biri bizə müraciət edən bütün mütəxəssislərə mümkün qədər həm bu preparatların hazırlanması, həm də əldə olunmuş elektronoqramanın oxunmasında mümkün olan köməkliyi göstərməkdir.
Mütəmadi olaraq qrup şəklində kafedraya gələn tələbələr də mikroskopun işləmə mexanizmi, eləcə də müxtəlif orqanların hüceyrə səviyyəsindən molekulyar səviyyəsinə qədər olan bütün törəmələrin öyrənilməsi ilə yaxından tanış olurlar. Rotasiya ilə bura gələn rezidentlərə isə mikroskopun mümkün olan bütün imkanları öyrədilir.
Mikroskopun əldə olunduğu bu üç il ərzində ümumilikdə 20 min 426 elektronoqrama olunub. Bu cihaz vasitəsilə əldə olunan nəticələrin bir neçə yerdə qeydə alındığı üçün itmə ehtimalı mümkün deyil.
Alim qeyd edib ki, bu cihaz Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun 2011-ci ildə elan etdiyi qrant müsabiqəsində biologiya, tibb və aqrar elmlər üzrə qalib gəlmış "Respublikada biologiya və tibb sahələrində ultrastruktur tədqiqatların müasir səviyyədə təşkili üçün Transmissiya Elektron Mikroskopunun, müvafiq cihaz, avadanlıq və materialların alınması” layihəsi əsasında əldə olunub.