Bakı, 6 iyun, AZƏRTAC

Çox vaxt Səttar Bəhlulzadəni şair təbiətli rəssam adlandırırlar. Lakin bunu təkcə ona görə demirlər ki, o, klassik Azərbaycan poeziyasının vurğunu, əsl xiridarı idi. Dilindən Füzulinin, Vaqifin, Seyid Əzim Şirvaninin, Sabirin misraları əskik olmazdı. Füzulinin məşhur

beytini təkrar-təkrar söyləməkdən doymazdı. Elə dostları arasında da şairlər çox idi. Poeziyadan söz düşəndə o, “Birinci yeri Füzuliyə, ikincini Vaqifə verirəm. Qalan yerləri özünüz bölüşdürün”, - deyib hökmünü verərdi...

Füzulinin Azərbaycan təsviri sənətində daha çox bədii münasibət bildirilən şairlərdən olması birmənalıdır. Rəssamlarımızın ən müxtəlif nəsilləri çox vaxt sirr qatına bələnmiş kimi görünən Füzuli dünyasına əsərlər həsr etsələr də, heç kim yaratdığını Səttar Bəhlulzadənin əsərləri ilə yanaşı qoymağa cəsarət etməzdi. Masa arxasında oturanda da yaranmış ən qısa fasilədə əli boş dayanmazdı. Çəkdikləri də ya Füzuli idi, ya da ki, Leyli və Məcnun... Müəllimlərindən eşitdiklərini tez-tez mənə çatdırmaqdan da usanmazdı. Həmişə də deyərdi ki, dünyanın heç bir şairi Leyli ilə Məcnunu qovuşdurmağa cəsarət etməyib. Bu da səbəbsiz olmayıb. Belə ki, Məcnun faciəsinin kökündə ilahi eşqin ünvanını səhv salması durub. Onun sevgilisinə qovuşmaması da ona verilən cəzadır. “Leyli və Məcnun” da nəsihətnamədir, ətrafdakılara bu cür sevməməyi tövsiyə edir...

Bununla belə Füzuli öz “Leyli və Məcnun”u ilə Səttarı da ovsunlamışdı. Rənglərlə, cizgilərlə bu eşq dastanını vəsf etməkdən usanmazdı. O, hətta Arif Məlikovun yazmaq arzusunda olduğu “Leyli və Məcnun” baletinin quruluşçu rəssamı olmağı da boynuna götürmüşdü. Amma ömür vəfa etmədi...

Çoxdandır ki, sənətsevərlər arasında “Füzuli ilə Səttarın torpağı bir yerdən götürülüb”, “Füzuli Səttar Bəhlulzadənin mənəvi ulduzudur” deyimləri gəzib-dolaşır. Doğrudan da Füzuli poeziyasındakı lirik-fəlsəfi qayə, sözün əsl mənasında, Səttar tablolarına köçüb. Beləcə, bütün yaradıcılığı boyu rəssam sayagəlməz mənzərələri ilə yanaşı, həm də zəngin poetik mənbəyə – əfsanəyə dönmüş nakam məhəbbət dastanına, qəm karvanının sarbanı olan Füzuliyə saysız-hesabsız əsərlər həsr edib. Başqa sözlə desək, şairanəliklə rəssamlıq Səttar şəxsiyyətində və yaradıcılığında ülvi şəkildə birləşmişdi. Onunla yaxından tanışlığımızın qarşılığında deyə bilərik ki, rəssam Səttar rənglər aləmində şair, poeziyaya münasibətində isə az qala alimdir. Onun Füzuli dünyasında çoxlarına qaranlıq qalan mətləbləri böyük ustalıqla “xırdalamasına” şahidlik edənlər üçün bu qənaətimiz təbiidir. Füzulinin poeziyada eləyə bildiklərinə Səttarın rəssamlıqda nail olması isə adi gözlə belə görünən həqiqətdir...

Səttar Bəhlulzadənin Füzuli ünvanlı əsərlərindən söz açanda ilk növbədə, demək lazımdır ki, Füzuli kimi böyük söz xiridarının şeirin predmetinə münasibəti təzadlı və çoxqatlı olduğu kimi, Səttarın da öz sələflərindən və müasirlərindən fərqli olaraq təbiətlə, Füzuli yaradıcılığı ilə ünsiyyəti, təması, ondan almaq, başqalarına göstərmək və vermək istəyi bir başqa bədii-estetik keyfiyyət idi. Bizcə, Səttar özünə şəriksiz həmdəm saydığı təbiət motivləri ilə onların öz “dilində” danışmağı bacardığı kimi, özünə mənəvi ata, əbədi ilham qaynağı saydığı Füzuli yaradıcılığındakı kədəri də dərindən duyub, bilavasitə misralarda hifz olunan çoxqatlı məzmuna müvafiq şəkildə onu bizlərə təqdim etməyə nail olub. Odur ki, Səttar da kədərin sözlə şəklini çəkən sələfi kimi, özü də təbiətə münasibətində olduğu kimi, şairin kədərini rənglərlə ifadə edə bilib. Ancaq bu kədər rənglərin axarında o dərəcədə süslənib ki, tamaşaçı onu həm duyğulandırıcı poetika, həm də fəlsəfi nümunə kimi qəbul edir. Elə Füzuli ünvanlı əsərləri yaradarkən əsasən “Leyli və Məcnun” poemasının başlıca məzmununa tapınmalı olan rəssamın çox tezliklə çəkdiyi təbiət lövhələrində nümayiş etdirdiyi lirik-poetik ovqatı sonradan nakam məhəbbəti gerçəkləşdirən hadisələrin davamlı şəkil aldığı fəlsəfi–psixoloji təqdimat və buna müvafiq bədii şərhlə əvəzləməsi də bunun nəticəsində baş tutub. Səttar Bəhlulzadə əsərlərindəki poetika fərdi yaşantılardan qaynaqlanan, nizama salınmış, ancaq çərçivəyə sığmayan bütöv bir estetik konsepsiyadır. Bu mənada onun nəticə etibarilə novatorluqla, orijinallıqla, milli ənənələrlə səsləşən bütövlüklə sonuclanması da təbii qəbul olunur. Buna doğru uzanan yol isə bütün mənalarda təzadlar burulğanından keçmişdi. Əslində taleyin hökmü ilə fizioloji təkliyə məhkum olunduğunu çox tez başa düşən və eyni zamanda, əsl missiyasını duyan rəssam özünün qurbanlıq olduğunu dərk etmişdi. Belə bir çox ağır psixoloji durumla onun sənət aləmində özünəməxsus zirvəni fəth etməsini də yalnız və yalnız qeyri-adi yaradıcılıq fədakarlığı, niyyətinin qəbul olunması kimi dəyərləndirmək olar. Səttarın təbiətə münasibəti, onunla ünsiyyəti sələflərindən və müasirlərindən o dərəcədə fərqli idi ki, yaradanın bu bənzərsiz “əsərindən” arzulanan ali bədii keyfiyyəti alan da yalnız onun özü oldu. Başqa sözlə desək, təbiət də onu duydu, onun səmimiyyətinə sonadək inandı və sayagəlməz sirrini ona açdı...

Ziyadxan Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar İncəsənət

Xadimi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru