Bakı, 28 aprel, AZƏRTAC 

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) prezidenti, akademik Akif Əlizadə və vitse-prezident, akademik İbrahim Quliyev AMEA-nın Genetik Ehtiyatlar İnstitutunda (GEİ) olublar.

GEİ-dən AZƏRTAC-a bildiriblər ki, onlar yeni yaradılan laboratoriyalarla tanış olub və bu elm müəssisəsinin alimləri ilə fikir mübadiləsi aparıblar.

İnstitutun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Zeynal Əkpərov qeyd edib ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun (EİF) “Azərbaycanın torpaq və bitki genetik müxtəlifliyinin səmərəli istifadəsi istiqamətində fundamental tədqiqatların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi” adlı pilot layihəsi çərçivəsində GEİ-də molekulyar genetika və biotexnologiya sahəsinin ən müasir cihazlarından hesab olunan yeni nəsil sekvenserləri (İon PGM və İon Proton) alınaraq quraşdırılıb. Bu cihazlardan dünyanın bir çox aparıcı beyin mərkəzlərində uğurla istifadə olunur. Belə ki, İon PGM sekvenseri ilə nisbətən kiçik (1 Gb), İon Proton sekvenseri ilə isə böyük ölçüdə (10 Gb) informasiyanın oxunması həyata keçirilir. Bu texnologiyaların imkanlarından istifadə etməklə Azərbaycanda ilk dəfə bitki genetik müxtəlifliyinin sekvens əsasında genotipləşdirilməsi, mühüm əhəmiyyət daşıyan bitkilərin de-novo və re-sekvensi, kəmiyyət və keyfiyyət əlamətlərini idarə edən genlərin identifikasiyası, assosiativ və genetik xəritələnməsi, ekzom və transkriptom səviyyəsində tədqiqatlar aparılmasına başlanıb. Yeni nəsil sekvenserlərindən səmərəli istifadə etmək üçün institutda dörd laboratoriya otağı ayrılıb, internet və elektrik cərəyanının sabitliyi və kəsilməzliyi təmin edilib, nəticələrin analizi üçün super kompyuter alınaraq quraşdırılıb. Yeni texnologiya ilə işləyə biləcək gənc kadrların hazırlanması işinə xüsusi diqqət yetirilib. layihə çərçivəsində iki gənc tədqiqatçı ABŞ-ın Kənd Təsərrüfatı Departamenti və Kanzas Dövlət Universitetinin genotipləşdirmə və sekvens laboratoriyasında 21 günlük ezamiyyətdə olub və sekvenserin iş prinsipi, yüksək keyfiyyətli DNT-nin ekstraksiyasından genomun oxunmasınadək bütün mərhələləri, sekvens əsasında bitkilərin genotipləşdirilməsi metodikasını, o cümlədən nəticələrin analizi üsullarını öyrənib, Azərbaycan dilində təlimat hazırlayıblar. Hər iki yeni nəsil sekvenseri ilə ilkin reaksiyalar uğurla yerinə yetirilib. Bundan başqa, iki gənc alim Fransanın Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları Mərkəzində bir aylıq kurs keçib. Layihə çərçivəsində beş gənc tədqiqatçının bu ilin sonuna kimi Türkiyə, ABŞ, Almaniya və İspaniyanın müvafiq laboratoriyalarında da təlim kurslarında iştirak etməsi planlaşdırılır. Bir gənc tədqiqatçı Moskva Dövlət Universitetində 10 aylıq təlim və tədqiqat proqramında iştirak edir. Daha iki alim bir il ərzində Varşava Dövlət Universitetində analoji proqramların iştirakçısı olub. Yeni nəsil sekvenserləri ilə geniş tədqiqatların aparılması istiqamətində 2015-ci ildə GEİ-də AMEA tərəfindən maliyyələşdirilən “Genom və transkriptom səviyyəsində bitki genetik ehtiyatlarının identifikasiyası, onların saxlanılması və səmərəli istifadəsi üzrə dayanıqlı sistemin yaradılması” adlı elmi tədqiqat proqramının icrasına da başlanılıb. Bu proqram çərçivəsində növbəti beş il ərzində mühüm ərzaq bitkilərinin sekvens əsasında genotipləşdirilməsi həyata keçiriləcək və bəzi bitkilərdə tam genom və transkriptom analizi aparılacaq. Bundan əlavə, yaxın zamanlarda yeni metodikaların öyrənilməsi, genomika və bioinformatika üzrə biliklərin artırılması məqsədilə beynəlxalq təşkilatların tanınmış mütəxəssislərinin iştirakı ilə yerli təlim kurslarının təşkili də nəzərdə tutulub.

Sonra akademiklər A.Əlizadə və İ.Quliyev institutda ən müasir avadanlıqla təchiz edilmiş virusologiya laboratoriyası ilə tanış olublar. Laboratoriyada aparılan işlər barədə akademiklərə ətraflı məlumat verilib. Bildirilib ki, institut müvafiq tədqiqatlarda ABŞ, Fransa, Livan və digər ölkələrin qabaqcıl elm mərkəzləri ilə geniş əlaqələr saxlayır. Yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında beynəlxalq təşkilatların imkanlarından istifadə olunur. Son illər immunogenetika, xüsusən virusologiya sahəsində bir neçə mühüm elmi nailiyyət əldə edilib ki, bunlar yüksək impakt faktorlu jurnallarda çap olunub.

AMEA-nın rəhbərləri Azərbaycanın bitki genofondunun toplanaraq mühafizə edildiyi Milli Genbankda olub, burada yaradılan şərait, qorunub saxlanan genetik müxtəliflik və aparılan tədqiqat işləri ilə tanış olublar. Eyni zamanda, EİF-in maliyyə dəstəyi ilə qurulan pambıq lifinin texnoloji analizi laboratoriyasında çalışan yüksək ixtisaslı alimlərlə yeni avadanlığın istifadəsinin yaratdığı imkanlar barədə də fikir mübadiləsi aparıblar.

Sonra AMEA-nın prezidenti və vitse-prezidenti EİF-in maliyyə dəstəyi ilə alınmış və işlək vəziyyətdə olan mobil aqrar tədqiqatlar laboratoriyası ilə də tanış olublar.

Akademik A.Əlizadə GEİ-də qurulmuş laboratoriyaları, aparılan tədqiqatların səviyyəsini və kadr potensialını yüksək dəyərləndirib, tapşırıq və tövsiyələrini verib.