SİYASƏT
İran-Azərbaycan münasibətləri qarşılıqlı etimad əsasında inkişaf edəcək
Tehran, 28 avqust, AZƏRTAC
Son vaxtlar bəzi yerli və xarici mətbuat orqanlarında İran ilə Ermənistanın yaxın iqtisadi əlaqələr qurması haqqında xəbərlərin yayılması müzakirələrə səbəb olub. Bu cür xəbərlərin hansı məqsədlə yayılmasına aşağıda aydınlıq gətirəcəyik. İndi isə bəzi faktlara və dövlətlər arasındakı əlaqələrə nəzər salaraq, İranın Azərbaycan və Ermənistanla iqtisadi əlaqələrini müqayisə edərək, həqiqətin nədən ibarət olduğuna diqqət yetirək.
İran və Azərbaycan xalqları eyni tarixə, mədəniyyətə, dini və milli dəyərlərə malikdirlər ki, bu da ölkələrin təbii olaraq yaxınlaşmasını şərtləndirir. İran da Azərbaycan kimi, neft və qaz ölkəsidir və bu, öz-özlüyündə iki dövlətin əməkdaşlığını təmin edir. Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz” neft yatağının işlənməsində İran şirkəti paya malikdir. İran özünün enerji resurslarını dünya bazarına çıxarmaq istəyir və Azərbaycan bunun üçün rəsmi Tehrana Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərindən istifadəni təklif edib. Tehran yaxınlığındakı “Pərdis” Texnologiya Parkı və Sumqayıt Texnologiyalar Parkı arasında əməkdaşlıq əlaqələri qurulub. Azərbaycan İranın alternativ enerji sahəsinə sərmayə qoymağı planlaşdırır.
Cari ilin ötən 8 ayı ərzində rəsmi şəxslərin bir sıra qarşılıqlı səfərləri reallaşıb. Diqqəti ən çox çəkən isə Azərbaycanın iqtisadiyyat və sənaye naziri Şahin Mustafayevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin avqustun 3-də Tehrana səfəri oldu. Səfər çərçivəsində İranın rabitə və informasiya texnologiyaları naziri, neft naziri, yol və şəhərsalma naziri, dəmir yolları idarəsinin rəhbərləri ilə görüşlər keçirildi. Görüşlərdə müxtəlif sahələr üzrə əməkdaşlığın perspektivləri müzakirə edildi. Həmçinin neft hasilatı üçün avadanlıqların birgə istehsalı, müştərək avtomobil istehsalı zavodunun tikilməsi məsələləri müzakirə edildi və işçi qrupları yaradıldı.
İranın Azərbaycandakı səfiri Möhsün Pakayin avqustun 23-də İranda dövlətçilik həftəsinin başlaması münasibəti ilə Bakıda keçirdiyi mətbuat konfransında dövlətlərimiz arasında əməkdaşlıqdan danışarkən qeyd etdi ki, “son iki il ərzində İran vətəndaşları üçün Naxçıvana giriş zamanı asanlaşdırılmış viza rejiminin tətbiqi, vergilərin azaldılması, Biləsuvar gömrük-keçid məntəqəsinin açılması, Culfa körpüsünün istifadəyə verilməsi, həmçinin İran, Rusiya və Azərbaycan dəmir yolları şirkətləri arasında Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun tamamlanması ilə bağlı razılığın əldə edilməsi, İran avtomobillərinin Azərbaycana ixracı, elektrik enerjisinin alınması və qarşılıqlı şəkildə ötürülməsi və azərbaycanlı turistlərin İrana səfərlərinin davam etməsi iki ölkənin iqtisadi sahədə əldə etdiyi nailiyyətlərdən sayılır”.
Göründüyü kimi İran-Azərbaycan əlaqələri geniş olduğu qədər də, qarşılıqlı surətdə faydalıdır.
Elə həmin mətbuat konfransında sualları cavablandıran səfir bildirdi ki, “Ermənistan İranın qonşusudur və rəsmi Tehran bu dövlətlə normal əlaqə saxlayır və bu əlaqə üçüncü dövlətə qarşı yönəlməyib”. M.Pakayinin bu cavabı onun təcrübəli diplomat olmasına dəlalət edir.
Ermənistan mətbuatı tez-tez İrandan Ermənistana dəmir yolunun çəkiləcəyinə toxunaraq, guya əməkdaşlığın yüksək səviyyədə olmasını ictimaiyyətin gözünə soxur. Lakin vəziyyət heç də mətbuatın təqdim etdiyi kimi deyil. Hələ seçkilər ərəfəsində prezident Serj Sarkisyan bəyan etmişdi ki, dəmir yolu 2008-ci ildə tikiləcək. Lakin ötən 7 ildə bu istiqamətdə heç bir iş görülməyib və bu, təsadüfi deyil. S.Sarkisyanın bəyanata cavab olaraq Rusiya “Dəmir Yolları” şirkətinin prezidenti Vladimir Yakunun bildirdi ki, “İrandan Ermənistana dəmir yolunun çəkilməsi effektsiz, səmərəsiz və perspektivsiz işdir”. V.Yakununin bu məsələyə münasibət bildirməsi təəccüblü deyil. Ona görə ki, Ermənistanın dəmir yolları Rusiyaya satıldığından, iki ölkə arasında dəmir yolunun çəkilməsi qərarı Yerevanda yox, Moskvada verilə bilər. Rusiya isə diqqəti daha səmərəli Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun çəkilməsinə yönəldib. Çünki bu yol Azərbaycan dəmir yolları vasitəsi ilə Rusiyaya, oradan isə Avropaya uzanacaq.
İran-Ermənistan dəmir yolunun çəkilişi iqtisadi baxımdan da əlverişli deyil. Ermənistanın ixrac potensialı sıfır səviyyəsindədir. Bu ölkə İran malları üçün bazar olsa da, böyük və gəlirli bazar hesab edilə bilməz. Ermənistanda iqtisadi vəziyyət bərbad haldadır, əhalinin alıcılıq qabiliyyəti həddən artıq aşağıdır. Digər tərəfdən, bu ölkədəki strateji sahələr başqa dövlətlərin əlindədir. Yəni orada sərmayə yatırılacaq sahə qalmayıb. İran tacirlərinin Yerevanda mağaza açmasını isə geniş ticarət əlaqələrinin mövcudluğu kimi qələmə vermək sadəlövlükdən başqa bir şey deyil. Belə mağazalardan Bakıda yüzlərlədir. Onu da qeyd edək ki, İranın qeyri-neft sektorunda ixracının əsasını təşkil edən mallar (subtropik meyvələr, püstə, badam, qoz, yer fındığı və s.) dad və keyfiyyət baxımdan yüksək səviyyəli olduğu üçün qiymətləri bahadır. Ermənistanda isə yoxsulluq hökm sürdüyü üçün əhalinin belə malları almaq imkanı məhduddur. Onlar daha çox zəruri ərzaq malları almağa üstünlük verirlər.
Beləliklə, İran ilə Ermənistanın iqtisadi əlaqələrinin zəifliyi obyektiv xarakter daşıyır. Yəni bu əlaqələri İran bilərəkdən zəif səviyyədə saxlamır. Sadəcə olaraq, geniş iqtisadi əməkdaşlıq üçün Ermənistanın potensialı yoxdur. Digər tərəfdən, bu dövlətin müstəqil siyasət apara bilməməsi, qonşularına qarşı əsassız ərazi iddiaları, uydurma soyqırımını təbliğ etməsi bütün qonşuları ilə əlaqələrinin inkişafına mane olur.
Azərbaycan-İran iqtisadi əməkdaşlığının genişliyi, intensivliyi və tərəflər üçün səmərəli olması da obyektiv xarakter daşıyır. Çünki Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycanın böyük iqtisadi potensialı var.
İran-Ermənistan əlaqələrinin genişliyi haqqında xarici mətbuatda şişirdilmiş rəqəmləri və həqiqəti əks etdirməyən məlumatları erməni lobbisi ona görə dövriyyəyə buraxır ki, rəsmi Bakı ilə Tehranın münasibətlərinin səmimiliyinə kölgə salsın. Onlar bilirlər ki, Azərbaycan ictimaiyyəti Dağlıq Qarabağ məsələsinə son dərəcə həssas yanaşır. Yalan məlumatları yaymaqla ictimaiyyəti işğalçı Ermənistana İranın guya kömək etdiyinə inandırmağa çalışırlar ki, bununla da rəsmi Tehrana qarşı kin yaratsınlar. Azərbaycanın bəzi mətbuat orqanları isə məsələnin mahiyyətinə varmadan, həmin məlumatları xarici saytlardan götürüb dərc edirlər ki, bu da anlaşılmazlıq yaradır.
Əslində səfir M.Pakayin bu məsələyə aydınlıq gətirərək, haqqında bir qədər əvvəl bəhs etdiyimiz mətbuat konfransında bəyan etdi ki, “Azərbaycan ilə İranın münasibətləri qarşılıqlı etimad şəraitində inkişaf edəcək”.
Rabil Kətanov
AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri
Tehran