Tehran, 18 yanvar, AZƏRTAC

Bir neçə gündür ki, dünya mediası ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən İran İslam Respublikasına qarşı tətbiq edilmiş sanksiyaların ləğv edilməsindən yazır. İranın Avropa bazarlarına hər gün 1 milyon barrel neft çıxarmaq iddiası iqtisadçıların və siyasi müşahidəçilərin aparıcı mövzusuna çevrilib. Dünya bazarlarında neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi və bu ərəfədə İranın neft ixrac etmək hüquqi əldə etməsi təklifin tələbi üstələməsinə, nəticə etibarilə qiymətlərin daha da aşağı düşməsinə səbəb olacaq.

Qeyd etmək lazımdır ki, neftin qiymətinin ucuzlaşması daha çox siyasi xarakter daşıyır. Böyük qüvvələrin geosiyasi maraqları təmin edildikdən sonra qiymətlərin yüksələcəyini gözləmək olar. Qədim dövlətçilik ənənəsinə malik olan İran bunu yaxşı bilir və neftin qiymətinin ucuzlaşmasına baxmayaraq, onu Avropaya satmaq iddiası ilə çıxış etməsi təsadüfi deyil. Bəs İran öz ehtiyatlarını hansı yolla qlobal bazara çıxarmaq istəyir?

Azərbaycan da neft ixrac edən ölkədir və bazardakı qiymətlərin dəyişməsi onun iqtisadiyyatına təsir edir. Lakin bu məsələ ilə əlaqədar panikaya qapanmaq düzgün deyil. Azərbaycan 1994-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin səyi nəticəsində Qərbin iri neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi”ni imzaladıqdan sonra karbohidrogen ehtiyatlarının nəqli üçün geniş infrastruktur yaradıb. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri bu gün Azərbaycan neftinin və qazının Avropaya daşınmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bundan başqa, Trans-Anadolu (TANAP) qaz kəmərinin çəkilməsi işləri də sürətlə həyata keçirilir. Bu kəmərlə 2018-ci ildən başlayaraq Azərbaycan Avropaya 16 milyon kubmetr qaz ixrac edəcək.

Azərbaycanın bu cür infrastruktura malik olması və son dövrlər rəsmi Bakı ilə Tehran arasındakı əlaqələrin yüksələn xətlə inkişafı postsanksiya dövründə iki dost dövlətin daha yaxından əməkdaşlığını zərurətə çevirir. Bu əməkdaşlığı şərtləndirən əsas amil ondan ibarətdir ki, Azərbaycan rəsmi Tehrana neft və qazını Avropaya ixrac etməsi üçün öz infrastrukturundan istifadə etməyi təklif edir. Bu təklifi Azərbaycanın energetika naziri Natiq Əliyev ötən il noyabr ayının 23-də Tehranda keçirilən Qaz İxrac edən Ölkələrin Forumunun Zirvə görüşündə irəli sürüb. Lakin hələ avqust ayında Vyanada sanksiyaların aradan qaldırılması istiqamətində danışıqların aparıldığı zaman İranın Qaz İxracatı Şirkətinin beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Əzizullah Ramazani İran qazının TANAP vasitəsilə Avropaya nəql edilə biləcəyi ehtimalını irəli sürmüşdü. Həmin şirkətin rəhbəri Əlirza Kamali isə bəyan etmişdi ki, qazın Avropaya nəqli üçün min kilometrlərlə kəmər çəkmək iqtisadi baxımdan sərfəli deyil. Əgər İranın indiki iqtisadi vəziyyətinə və perspektivlərinə baxsaq Ə. Kamalinin haqlı olduğunu görərik. Hazırda iqtisadiyyatının əsas hissəsi neftdən asılı olan İranın neftin qiymətinin düşməsi ilə əlaqədar vəziyyəti o qədər də qənaətbəxş deyil. Uzun müddət ədalətli olmayan beynəlxalq sanksiyalar altında yaşayan İranın neft-qaz sahəsinə yeni texnologiyalar və sərmayələr lazımdır. Digər tərəfdən, yeni kəmərin keçəcəyi ehtimal edilən regionlardakı siyasi kataklizmlər və silahlı münaqişələr İranı ziddi düşünməyə vadar edir. Rəsmi Tehranın münaqişələrin səngiməsini və neftin qiymətinin nə vaxtsa yüksələcəyini gözləməyə vaxtı yoxdur. Odur ki, İran üçün ən real variant karbohidrogen ehtiyatlarını Azərbaycanın yaratdığı infrastrukturla Avropaya nəql etməsidir.

Bu variant hər iki ölkənin iqtisadi maraqlarına cavab verir. Əvvəla, İran yeni kəmərin inşası üçün beynəlxalq maliyyə qurumlarından yüksək faizlə kredit almaqdan, ikincisi, kəsirlə icra olunan dövlət büdcəsindən bu layihə üçün milyardlarla dollar ayırmaqdan, üçüncüsü isə ehtiyatların Avropaya çatdırılmasındakı təhlükələrdən xilas olur. Azərbaycan isə tranzitdən gəlir əldə edir.

Göründüyü kimi, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq dövlətlərin milli maraqlarına xidmət edir. İqtisadi əlaqələrin yaxınlığının ardınca isə siyasi münasibətlərin inkişafı mərhələsi başlayır. Bu gün regionda yaranmış gərgin vəziyyətə nəzər yetirdikdə, aydın şəkildə görürük ki, dini və milli ayrı-seçkilik salmaqla müsəlmanları biri-birinə qarşı qoyub bölgədə söz sahibi olmaq istəyirlər. Böyük qüvvələrin bu geosiyasi planını pozmağın yolu faydalı əməkdaşlıqdan və münasibətlərin səmimiliyindən keçir. Azərbaycan İran ilə mehriban qonşuluq və dostluq şəraitində yaşamağı üstün tutur. Hər iki ölkə prezidentlərinin siyasi iradə nümayiş etdirərək münasibətləri yaxınlaşdırması əlaqələrin gələcək inkişafından xəbər verir. Azərbaycanın İrana qarşı tətbiq edilən ədalətsiz sanksiyaların aradan qaldırılmasını alqışlaması və İran xalqını təbrik etməsi də təsadüfi xarakter daşımır. Rəsmi Bakı Azərbaycan-İran əlaqələrinin gələcək inkişafına inanır.

Rabil Kətanov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Tehran