Bakı, 26 fevral, AZƏRTAC

İsrailli məşhur jurnalist Eldad Bek bu yaxınlarda Azərbaycanda səfərdə olub. Onun səfər təəssüratları haqqında “Sizin tanıdığınız Bakı deyil” adlı məqaləsi İsrailin ən populyar ivritdilli nəşri olan “Yediot Ahronot – Ynet” qəzetinin saytında dərc edilib (http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4622561,00.html).

Məqalə müəllifi yazır ki, Azərbaycanın paytaxtı - öz möhtəşəm mehmanxanaları, zənginliyinə görə tayı-bərabəri olmayan mətbəxi, çoxsaylı barları, maraqlı gecə həyatı, muzeyləri, heyrətamiz tarixi məkanları, yeni dənizkənarı bulvarı ilə qonaqlara hər kəsin zövqünə uyğun müxtəlif əyləncələr təklif edə bilən Bakı əsl turizm mərkəzinə çevrilib.

Rusiya kommunistlərin əlinə keçəndə qitənin ucqar şərqindən Avropaya gedib çıxmış ən maraqlı şəxsiyyətlərdən biri olan Əsəd bəy 1929-cu ildə çapdan çıxmış və dərhal bestsellerə çevrilmiş “Şərqdə neft və qan” adlı avtobioqrafik əsərinin ilk səhifələrində Bakını belə təsvir edir: “Qırx il bundan əvvəl Bakı səhraya bənzəyirdi. Əslində elə bu gün də Bakı müəyyən mənada səhra kimi qalır. Lakin o vaxt burada Avropa şəhərlərindəki küçələrə azacıq da olsa oxşayan heç bir küçə yox idi. Yayın qızmar günlərində sakinləri istidən qoruya biləcək bircə ağac da yox idi. Şəhər əsasən çiy kərpicdən tikilmiş daxmalardan ibarət idi. Qumlu səhrada tikilmiş bir neçə saray isə qalın divarlarla əhatə olunmuşdu. Bu sarayların qalın divarları onun sakinlərini günəşdən bir qədər qoruyurdu. Şəhərdə Şərqin başqa yerlərində adi hal olan su mənbələri də yox idi. Suyu uzaqdan gətirirdilər və o, yalnız içmək və çimmək üçün kifayət edirdi. İstilər dözülməz olanda şəhərin yaşlı sakinləri evlərindən çıxıb dəniz sahilinə gedir, orada nisbətən sərinləyirdilər”.

1905-ci ildə Bakıda yəhudi ailəsində anadan olmuş Əsəd bəyin əsl ad-soyadı Lev Nusenbaum olub. Atası neft maqnatı idi. İnqilabçıları fəal dəstəkləyən anası isə gənc yaşlarında dünyasını dəyişib. Azərbaycan bolşeviklər tərəfindən işğal ediləndən sonra Lev Nusenbaum atası ilə birlikdə Bakıdan qaçır. Onlar bir müddət Şərqə səyahət edir, sonra Parisə, daha sonra Berlinə gəlirlər. Burada İslam dinini qəbul edən Lev Əsəd bəy təxəllüsü ilə Qafqaz və İslam dini haqqında kitablar yazmağa başlayır. Onun digər təxəllüsü Qurban Səid olub. Bu təxəllüslə yazdığı “Əli və Nino”, “Qızıl Buynuzdan olan qız” kitabları Azərbaycanın hüdudlarını aşıb beynəlxalq hitə çevrilib.

Sovet hakimiyyəti illərində azərbaycanlılar Əsəd bəyin böyük ədəbi uğurları barədə heç nə bilmirdilər. Yalnız Azərbaycan Moskvanın tabeliyindən çıxıb müstəqillik əldə edəndən sonra Əsəd bəyin şöhrəti doğulduğu ölkəyə çatıb. Əvvəlcə Almaniyada, sonra isə Avstriyada nasistlər hakimiyyətə gələndə yarı yəhudi, yarı müsəlman olan Nusenbaum Mussolininin pərəstişkarı idi. Elə bu səbəbdən o, İtaliyanın dəniz sahillərində yerləşən Pozitano adlı mənzərəli kiçik şəhərdə sığınacaq tapır və 1942-ci ildə xəstə, dilənçi vəziyyətində orada vəfat edir.

Eldad Bek yazır ki, Xəzər sahilində yerləşən Azərbaycan qədim vaxtlardan – neftə “qara qızıl” deyilməyə başlanandan xeyli əvvəl Odlar Yurdu adlanırdı. Məqalə müəllifi yazır: “Bakının birdən-birə qazandığı sərvət, sanki əbədi olacaqdı. Şəhərin varlı sakinlərini Avropanın paytaxt şəhərlərində ən yaxşı memarların hazırladığı layihələr üzrə saraylar tikdirirdilər. Bakı Fars körfəzindəki ərəb monarxiyalarından xeyli əvvəl Odlar şəhəri olub. Kommunist rejimi dövründə onilliklər boyu baxımsız qalmış, Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində Ermənistanla müharibədən sonra neft və qaz ixracından əldə edilən gəlir sayəsində yenidən dirçəlmiş Bakı əvvəlki ucaldılmış İçərişəhər bərpa edilib və UNESCO tərəfindən dünya mədəni irsi obyekti kimi tanınıb”.

Eldad Bek qeyd edir ki, son illərdə Bakıda çox zəngin kolleksiyaları olan muzeylər açılıb. O yazır: “Münasib qiymətli mehmanxanalardan başlamış prestijli bahalı otellərə qədər müxtəlif səviyyəli qonaq evlərinin qapıları müştərilərin üzünə açıqdır. Nəqliyyatın hərəkəti qadağan edilmiş, gözəlliyi ilə göz oxşayan Nizami küçəsində yerləşən mağazalarda və ticarət mərkəzlərində ən yaxşı brendlər satılır. Yerli və beynəlxalq restoranlar, çoxsaylı pablar şəbəkəsi ağzının dadını bilən insanlar üçün çox geniş çeşidli seçim təklif edir. Turizm sahəsinin inkişafına xeyli sərmayə qoymuş Azərbaycan hökuməti bu işdə İsrailin də təcrübəsindən bəhrələnib. Məsələn, hazırda İsrail mehmanxanalarında 100-ə yaxın azərbaycanlı təcrübə keçir. Yaxın vaxtlara qədər Qərbdə çox adamın tanımadığı Bakı dünya xəritəsində yenidən parlamaq istəyir. Bu şəhərin öz qonaqlarına təklif etdiyi görməli yerlərin bəziləri barədə burada söhbət açmağı qərara aldıq.

Müəllif qeyd edir ki, İçərişəhərin yaxınlığında, xalça formasında uzunsov binada yerləşən gözəl Xalça Muzeyi həmin binaya ilyarım bundan əvvəl köçüb. Ölkənin çoxəsrlik ənənələrindən biri olan Azərbaycan xalça sənətinə həsr edilmiş bu muzeyin kolleksiyasında 40.000 xalça var. Muzeyin üç mərtəbəsində yerləşən daimi ekspozisiyada bir neçə yüz xalça nümayiş etdirilir. Azərbaycan xalçaçılıq məktəbləri adətən yeddi coğrafi məkan üzrə adlanır. Onlardan ən məşhurları hazırda İran ərazisində yerləşən Cənubi Azərbaycanın paytaxtı Təbrizin adını daşıyan xalça məktəbi və XX əsrin 90-cı illərinin əvvəlində Ermənistanla qanlı müharibənin gedişində işğal edilmiş bölgənin adını daşıyan Qarabağ xalça məktəbidir. Azərbaycan xalça sənətinin bəzi nadir nümunələrinə dünyanın ən məşhur muzeylərində və əlbəttə, Bakının özündə rast gəlmək olar.

Azərbaycan ədəbiyyatına yaxşı bələd olan müəllif qeyd edir ki, Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin neoklassisizm üslubunda tikilmiş gözəl binası İçərişəhərin yaxınlığında, Fəvvarələr meydanı rayonunda yerləşir. Eldad Bek yazır: “Bu möhtəşəm muzeyin eksponatları tamaşaçıları azərbaycanlıların, dəfələrlə işğala məruz qalan türk xalqının heyrətamiz mədəni inteqrasiya və müxtəlifliyə əsaslanan zəngin ədəbi yaradıcılığı ilə tanış edir. Muzeyin geniş zallarında yerli yazıçılar və onların əsərləri ilə bağlı müxtəlif tarixi eksponatlar Azərbaycan ədəbiyyatının qədim dövrlərdən zəmanəmizə qədər keçdiyi tarixi yolu əks etdirir. Muzey binasının özünün də maraqlı tarixi var. Bu binanın birinci mərtəbəsi XIX əsrin ortalarında karvansara kimi tikilib, sonradan Bakının sərvəti artanda binaya daha bir mərtəbə əlavə edilib. Vaxtilə çox dəbdəbəli olması ilə seçilən “Metropol” oteli bu binada yerləşib. XX əsrdə Azərbaycan ilk dəfə müstəqillik əldə edəndə - 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin iclasları bu binada keçirilirdi. 1939-cu ildə Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə yaradılmış Ədəbiyyat Muzeyi o vaxtdan bu binada fəaliyyət göstərir. Muzey oraya gələnlərə ingilis dilində ekskursiya xidmətləri təklif edir”.

Müəllif yazır ki, Şirvanşahlar Sarayı İçərişəhərdə yerləşən tarixi binalar kompleksidir. Eldad Bek vurğulayır: “Saray kompleksinə sarayın özündən əlavə məscid, məqbərə, hamam və möhtəşəm darvazalar da daxildir. Bu saray XV əsrdə Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı olmuş Bakı şəhərinin tarixi muzeyi hesab edilə bilər. Sarayda arxeoloji eksponatlar sərgisi də nümayiş etdirilir. Burada bir neçə xarici dildə ekskursiya xidmətləri təklif olunur”.

Müəllif yazır ki, Şirvanşahlar sarayının yaxınlığında İçərişəhərin ən mənzərəli küçələrindən birində dünyada yeganə olan Miniatür Kitab Muzeyi yerləşir. İsrailli jurnalist Eldad Bek ən populyar ivritdilli nəşr olan “Yediot Ahronot – Ynet” qəzetinin saytında dərc edilmiş məqaləsini bu sözlərlə tamamlayır: “Miniatür Kitab Muzeyində dünyanın 71 ölkəsində müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif dillərdə dərc edilmiş 5500 kitab toplanıb. Bu kitabların ən kiçiyi Yaponiyada nəşr edilib. Onun ölçüləri cəmi 2x2 millimetrdir. Muzeydə kommunizm dövrünə xas olan nəşrlərlə yanaşı, Quran, Zəbur və Bibliya, Şekspirin, Heynenin, Balzakın əsərləri, habelə Azərbaycan prezidentlərinin kitabları da nümayiş etdirilir. Bu nəşrlər şəxsi kolleksiyanın bir hissəsidir. Həmin kolleksiya üzərində iş 30 ildən çoxdur ki, davam edir”.