Naxçıvan, 9 oktyabr, Tural Kəngərli, AZƏRTAC

Beş min illik tarixi olan Naxçıvan tarixi və mədəni abidələrlə zəngin olması ilə seçilir. Azərbaycanın bu füsunkar diyarının ərazisindəki abidələrin 600-ə yaxının dünya və ölkə əhəmiyyətli tarixi və mədəniyyət abidəsi olması da bunu sübut edir. Qədim Naxçıvanda düşmənlərin hücumlarından qorunmaq üçün vaxtilə bir çox istehkamlar və qalalar tikilib. Bu qalalardan biri də Naxçıvanqaladır.

Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, Naxçıvanqala təkcə müdafiə məqsədi daşımayıb, eyni zamanda, bu tarixi ərazidə formalaşmış ilkin şəhər mədəniyyətinin də ayrılmaz elementinə çevrilib.

Təsadüfi deyil ki, ilk orta əsrlərə aid mənbələrdə Naxçıvan şəhəri ətrafı möhkəmləndirilmiş qala kimi xarakterizə edilib. Naxçıvan şəhərinin 1827-ci ilə aid planında Naxçıvanqalanın sxematik təsviri verilib. Plana əsasən, qala iki hissədən – Kiçik qala (Narınqala) və Böyük qaladan ibarətdir. Narınqalanın qalıqları günümüzədək qorunub saxlanılıb. Qala divarları daş qatışığı olan möhrədən inşa edilib, yarımdairəvi bürclərlə möhkəmləndirilib. Yaşayış binaları, əsasən, qala divarları boyunca salınıb, onların üstündən döyüşçülərin və qala keşikçilərinin hərəkət etməsi üçün istifadə olunub. Naxçıvanqalanın altından keçən kəhrizlər istər dinc, istərsə də mühasirə və müharibə dövrlərində qala sakinlərinin su ilə təminatına, eləcə də ərzaq məhsullarının saxlanmasına şərait yaradıb. Bir neçə istiqamətə, o cümlədən Naxçıvan çayına çıxışı olan mağaradan sakinlər hərbi hücumlar və mühasirələri yarmaq üçün istifadə ediblər. Qalanın xüsusiyyətlərindən biri də burada kəhrizlərin olmasıdır. Bu fakt həm dinc, həm də mühasirə dövründə qala sakinlərinin su ilə təminatına və ərzaq məhsullarının saxlanmasına şərait yaradıb.

Ötən əsrin ortalarında Naxçıvanqalada aparılan tədqiqatlar zamanı zəngin arxeoloji materiallar, saxsı qablar və Tunc dövründə (eradan əvvəl 3-2-ci minilliklər) duz mədənlərində əmək aləti kimi istifadə olunan daş gürzlər aşkar edilib. Qeyd olunanlar sənətkarlığın inkişaf etdiyi və şəhər mədəniyyətinin formalaşdığı tarixi-etnoqrafik ərazilərdən biri kimi Naxçıvanqalanın əhəmiyyətini daha da artırır.

XVII əsrin ortalarınadək müdafiə istehkamı kimi mövcud olmuş Naxçıvanqala müharibələr nəticəsində dağıdılmış və əvvəlki möhtəşəmliyini itirmişdi.

Qeyd edək ki, 2010-cu ildə Naxçıvanqalanın bərpasına başlanılıb, tarixi ərazidə yenidənqurma və bərpa işləri aparılıb, Naxçıvanqalanın əvvəlki görkəmi özünə qaytarılıb. Naxçıvanın qədim tarixi-mədəni irsinin mühafizəsini təmin etmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun 2013-cü il iyunun 5-də imzaladığı Sərəncama əsasən, “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi yaradılıb.

Belə abidələrin bərpası və qorunması gələcək nəsillərə Azərbaycanın qədim tarixinin çatdırılması, eyni zamanda, Naxçıvana turistlərin marağının artırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Kompleksin ətrafında və daxilində geniş abadlıq-quruculuq işləri aparılıb, işıqlandırma sistemi quraşdırılıb və yaşıllıq zolaqları salınıb.

Orijinal tərtibatı ilə seçilən muzeydə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində aşkarlanan tarixi əşyalar xronoloji ardıcıllıqla düzülüb. Eramızdan əvvəl V minilliyə aid təsərrüfat küpü, eramızdan əvvəl V-III minilliyə aid müxtəlif məişət əşyaları, Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid keramika məmulatları, mis alətlər, qəbirüstü abidələr, silahlar, zirehli geyim hissələri muzeyin qiymətli eksponatlarındandır. Burada, həmçinin xalça və XIX əsrə aid milli geyimlər də nümayiş olunur. Bu muzeydəki eksponatlar bir daha sübut edir ki, Naxçıvanda tapılan tarixi-memarlıq abidələri dünya miqyasında böyük maraqla qarşılanır. Belə abidələr Azərbaycan xalqının tarixinin, mədəniyyətinin və adət-ənənələrinin qədim kökə malik olduğunu göstərir.

Muzeyin, ümumilikdə kompleksin yaradılması bəşər sivilizasiyasının ilk beşiklərindən olan Naxçıvan diyarının əsrlər boyu Şərqin ticarət, sənətkarlıq, elm və mədəniyyət mərkəzi olduğunu və bu torpağın antik, orta əsrlər, yeni və müasir dövr maddi-mədəniyyət nümunələri və tarixi abidələrlə zənginliyini sübut edir. Buranın tarixi əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdən biri də qala divarları yaxınlığında Nuh peyğəmbərin məzarüstü abidəsinin olmasıdır.

“Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi qədim tarixi abidə kimi turistlərin də diqqətini çəkir. Bu barədə “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinin direktoru Elçin Əliyev

AZƏRTAC –ın müxbirinə bildirib ki, hər ötən il muzeyi ziyarət edənlərin sayı artır. Bu il ərzində isə muzeyi ziyarət edən xarici və yerli turistlərin sayı artıq on mini ötüb. Muzeyin zəngin ekspozisiyası və qalanın gözəl memarlıq üslubu turistlərin böyük marağına səbəb olur. Elçin Əliyev qeyd edib ki, “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksində Naxçıvan Muxtar Respublikasında fəaliyyət göstərən ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin tələbələrinin, orta məktəb şagirdlərinin iştirakı ilə açıq və interaktiv dərslər keçilir. Bütün bunlar gələcəyimiz olan gənclərimizin Naxçıvanın qədim tarix və mədəniyyətinin dərindən öyrənilməsində mühüm rol oynayır.

AZƏRTAC-ın Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı bürosu