İyunun 14-ü ABO sistemi üzrə qan qruplarını kəşf etmiş Nobel mükafatı laureatı Karl Landsteynerin doğum günü bütün dünyada Ümumdünya Qan Donoru Günü kimi qeyd olunur. Həmin günün qeyd olunması ictimaiyyətin diqqətini insanlığın təhlükəsiz qan və qan komponentlərinə olan tələbatı məsələsinə cəlb etmək və qan verməklə insanların həyatını xilas edən qan donorlarına minnətdarlıq çatdırmaq məqsədi daşıyır.

Donor qanı – planlı müalicədə olduğu kimi, təxirəsalınmaz yardım zamanı da çox qiymətli vasitədir. Orqanizmə qan köçürülməsi ilə təhlükəli xəstəlikləri olanların həyat keyfiyyəti yüksəlir, ömrü uzanır. Qan köçürülməsi istənilən növ fövqəladə hallar şəraitində - təbii fəlakət, qəza, silahlı konfliktlər və s. zamanı yaralıların müalicəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir, mamalıq və perinatal yardımın göstərilməsində vacib rol oynayır. Pasiyentləri kifayət həcmdə donor qanı və qan məhsulları ilə təmin edən qan xidməti səhiyyənin effektiv sisteminin əsas tərkib hissələrindən biridir. Kifayət qədər təhlükəsiz donor qanı ehtiyatlarının təminatı könüllü və təmənnasız və milli səviyyədə əlaqələndirilən qan xidmətinin yaradılmasını tələb edir. Lakin bir çox ölkələrdə qan xidməti donor qanının keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin, lazım olan ehtiyatın təmin edilməsində bir çox çətinliklərlə üzləşirlər. Hər il fövqəladə hadisələr milyonlarla əhalinin sağlamlığına və həyatına təhlükə yaradır. Son on illərdə qəza və fəlakətlər nəticəsində bir milyondan artıq insan həyatıni itirib. Zəlzələ, sel və tufan kimi təbii fəlakətlər təxirəsalınmaz tibbi yardıma olan tələbatı əhəmiyyətli dərəcədə artırır ki, bu da çox zaman səhiyyənin həyati vacib infrastrukturunun dağılmasına səbəb olur. Antropogen fəlakətlər, eləcə də yol-nəqliyyat qəzaları, hərbi konfliktlər də tibbi yardım və birinci xətt terapiyasına olan tələbatı artırır.

Qan köçürülməsi – təxirəsalınmaz tibbi yardımın ayrılmaz hissəsidir. Fövqəladə hallar zamanı qan köçürülməsinə tələbat artsa da, onun həyata keçirilməsi mürəkkəbləşir. Donor qanının kifayət qədər ehtiyatını formalaşdırmaq üçün bütün əhalinin cəlb edilməsi ilə həmin məsələ öz həllini tapa bilər. Ona görə də bu ilki kampaniyanın əsas mövzusu fövqəladə hallar zamanı qan donorluğu olub.

İstənilən böhran və fövqəladə hallar zamanı hər kəsin özünə verdiyi ilk sual belə olur: “Mən nə edə bilərəm? Necə kömək edə bilərəm?”. Buna görə də bu il şüar kimi belə sual seçilib: “Siz nə ilə kömək edə bilərsiz?” Əlavə şüar isə belədir: “Qan verin. Qanı indi verin. Qanı tez-tez verin.” Kampaniya fövqəladə hallar zamanı ayrı-ayrılıqda hər kəsin qan verməklə başqalarına yardım göstərməkdə oynadığı rolu bir daha önə çəkir və dəyərləndirir.

Kampaniya eləcə də hər hansı fövqəladə hallar baş verdiyi zaman lazım olan donor qanı ehtiyatını formalaşdırmaq üçün müntəzəm qan verilməsinin nə qədər vacib olduğuna diqqəti cəlb etmək məqsədini daşıyır.

Bu il Ümumdünya Donor Gününə həsr olunan tədbirlərin əsas məqsədləri bunlardır:

• Ətrafında olanları fövqəladə hallar zamanı qan donorluğu vasitəsilə səhiyyə xidmətlərinin hazırlığını möhkəmlətməyə yardım etməyə çağırmaq;

• Fövqəladə hallar zamanı donor qanına artan tələbata operativ reaksiya vermək imkanına malik olan effektiv milli qan donorluğu proqramlarının yaradılmasına milli hakimiyyəti stimullaşdırmaq;

• Fövqəladə hallar və fövqəladə tədbirlərə hazırlığı təmin etmək üzrə keçirilən milli tədbirlər toplusuna qan xidmətinin daxil edilməsini tətbiq etmək;

• Donor qanı ehtiyatlarının lazımi səviyyəsini saxlamaq və ölkələrin donor qanı ilə özünü təmin etməsinə nail olmasının təmin etmək üçün ilboyu stabil donorluğun vacibliyini geniş ictimaiyyətə çatdırmaq;

• Müntəzəm qan verənlərə minnətdarlıq hissi və lazımi hörmət göstərməklə gənclərin qan donoru olması üçün həvəsləndirilməsi;

• Beynəlxalq həmrəyliyə dəstək vermək, könüllü və təmənnasız donorluq prinsipinə münasibətdə qlobal konsensusu təmin etmək və bunun donor qanın paralel şəkildə təhlükəsizliyi və əlçatanlığının təmin olunması ilə birgə hər yerdə istifadəsinə nail olmaq.

Son zamanlar ölkəmizin qan xidmətində böyük dəyişikliklər baş verib. 2005-ci ilin mayında ölkə Prezidenti Milli Məclisdə qəbul edilmiş “Qanın, qan komponentlərinin donorluğu və qan xidməti haqqında” Qanununu imzalayıb. 2006-cı ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən “Qanın, qan komponentlərinin donorluğu və qan xidmətinin inkişafına dair” (2006-2010-cu illər) Dövlət proqramı təsdiq edilib.

İndi 2016-2020-ci illəri əhatə edən 3-cü dövlət proqramı yerinə yetirilir. Dövlət proqramları çərçivəsində qan xidməti müəssisələrinin lazımi avadanlıqlar, qan tədarükü üçün konteynerlər və qan testlərinin aparılmasına lazım olan reaktivlərlə təmin edilməsi məsələləri həll edilib, qan xidməti şəbəkəsi, onun fəaliyyəti modernləşdirilib və optimallaşdırılıb. Nəticədə donorların sayı əvvəlki illərlə müqayisədə dörd dəfə artıb. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, bütün donorlar könüllü və təmənnasız olaraq bu işə qoşulur. Heydər Əliyev Fondunun çağırışlarına əsasən könüllü qan vermə aksiyaları təkcə paytaxtda deyil, respublika bölgələrinin müəssisə və təşkilatlarında da təşkil edilir.

Fövqəladə vəziyyətlərdə zərərçəkənlərin qan məhsulları ilə təmin edilməsi üçün lazım olan ehtiyatlar toplanılıb. Ehtiyacı olan bütün xəstələri və fövqəladə vəziyyətlər zamanı zərərçəkənlərin qan komponentləri ilə təmin edilməsi üçün daha çox vətəndaşın donorlar sırasına qoşulması sahəsində aparılan işlərin davam etdirmək lazımdır. Bu elə bir faydalı və gərəkli işdir ki, burada problemlər olmamalıdır, çünki onun arxasında xalqımıza mərhəmət, insansevərlik hissləri, başqasının ağrısına yanmaq, lazım gələndə həmişə kömək əli uzatmaq kimi insani hisslər dayanır.

Çingiz Əsədov,

Səhiyyə Nazirliyinin baş hematoloqu

Zöhrə Əlimirzəyeva,

B.Eyvazov adına Elmi-Tədqiqat Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutunun direktoru,

Pərvanə Hacıyeva,

Mərkəzi Qan Bankının müdiri