İran enerji resurslarını Azərbaycan üzərindən Avropaya nəql edə bilər

Tehran, 1 iyun, AZƏRTAC

Mayın 30-da Aşqabadda Beynəlxalq Enerji Xartiyasının forumu keçirilib. Forumda çıxış edən Ermənistanın enerji və təbii resurslar naziri Ayk Arutunyan üzünü forumda iştirak edən İran nümayəndələrinə tutaraq Yerevanın irəli sürdüyü ideyanı dəstəkləməyi xahiş edib və bunun zəruriliyini sübut etməyə çalışıb.

Bu ideya isə ondan ibarətdir ki, İran-Ermənistan-Gürcüstan-Rusiya enerji dəhlizi yaradılsın.

Aşqabaddakı tədbirdən əvvəl Ermənistan rəhbərləri bir neçə beynəlxalq səviyyəli toplantıda qeyd olunan ideyanı səsləndiriblər. İranın səssiz qalmasına baxmayaraq, bu məsələni Ermənistan Aşqabadda yenidən gündəmə gətirib.

Ermənistan dünyada baş verən siyasi prosesləri izləyərək özü üçün faydalı məqamlar axtarır. İranın üzərindən beynəlxalq sanksiyaların götürülməsi rəsmi Tehran üçün neft və qaz ehtiyatlarını Avropaya ixrac etmək imkanı yaradıb. Bunu Ermənistanda da bilirlər. Odur ki, rəsmi Yerevan hərəkətə keçib.

Bəs bu ideyanın reallaşması mümkündürmü?

Bu sualı cavablandırmaq üçün bəzi paralellər aparmaq lazımdır.

İran ilə yanaşı, Azərbaycan da neft ixrac edən ölkədir və bazardakı qiymətlərin dəyişməsi onun iqtisadiyyatına təsir edir. Lakin bu məsələ ilə əlaqədar panikaya qapılmaq düzgün deyil. Azərbaycan 1994-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin səyi nəticəsində Qərbin iri neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi”ni imzaladıqdan sonra karbohidrogen ehtiyatlarının nəqli üçün geniş infrastruktur yaradıb. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri bu gün Azərbaycan neftinin və qazının Avropaya daşınmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bundan başqa, Trans-Anadolu (TANAP) qaz kəmərinin çəkilməsi işləri də sürətlə həyata keçirilir. Avropa İttifaqı və ABŞ tərəfindən dəstəklənən bu kəmərlə 2018-ci ildən başlayaraq Azərbaycan Avropaya 16 milyon kubmetr qaz ixrac edəcək.

Azərbaycanın bu cür infrastruktura malik olması və son dövrlər rəsmi Bakı ilə Tehran arasındakı əlaqələrin yüksələn xətlə inkişafı postsanksiya dövründə iki dost dövlətin daha yaxından əməkdaşlığını zərurətə çevirir. Bu əməkdaşlığı şərtləndirən əsas amil ondan ibarətdir ki, Azərbaycan rəsmi Tehrana neft və qazını Avropaya ixrac etməsi üçün öz infrastrukturundan istifadə etməyi təklif edir. Bu təklifi Azərbaycanın energetika naziri Natiq Əliyev ötən il noyabr ayının 23-də Tehranda keçirilən Qaz İxrac edən Ölkələrin Forumunun Zirvə görüşündə irəli sürüb. Lakin hələ ötən ilin avqust ayında Vyanada sanksiyaların aradan qaldırılması istiqamətində danışıqların aparıldığı zaman İranın Qaz İxracatı Şirkətinin beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Əzizullah Ramazani İran qazının TANAP vasitəsilə Avropaya nəql edilə biləcəyi ehtimalını irəli sürmüşdü. Həmin şirkətin rəhbəri Əlirza Kamali isə bəyan etmişdi ki, qazın Avropaya nəqli üçün min kilometrlərlə kəmər çəkmək iqtisadi baxımdan sərfəli deyil. Əgər İranın indiki iqtisadi vəziyyətinə və perspektivlərinə baxsaq, Ə.Kamalinin haqlı olduğunu görərik. Hazırda iqtisadiyyatının əsas hissəsi neftdən asılı olan İranın neftin qiymətinin düşməsi ilə əlaqədar vəziyyəti o qədər də qənaətbəxş deyil. Uzun müddət ədalətli olmayan beynəlxalq sanksiyalar altında yaşayan İranın neft-qaz sahəsinə yeni texnologiyalar və sərmayələr lazımdır. Digər tərəfdən, yeni kəmərin keçəcəyi ehtimal edilən regionlardakı siyasi kataklizmlər və silahlı münaqişələr İranı ciddi düşünməyə vadar edir. Rəsmi Tehranın münaqişələrin səngiməsini və neftin qiymətinin nə vaxtsa yüksələcəyini gözləməyə vaxtı yoxdur. Odur ki, İran üçün ən real variant karbohidrogen ehtiyatlarını Azərbaycanın yaratdığı infrastrukturla Avropaya nəql etməsidir.

Bu variant hər iki ölkənin iqtisadi maraqlarına cavab verir. Əvvəla, İran yeni kəmərin inşası üçün beynəlxalq maliyyə qurumlarından yüksək faizlə kredit almaqdan, ikincisi, kəsirlə icra olunan dövlət büdcəsindən bu layihə üçün milyardlarla dollar ayırmaqdan, üçüncüsü isə ehtiyatların Avropaya çatdırılmasındakı təhlükələrdən xilas olur. Azərbaycan isə tranzitdən gəlir əldə edir.

Göründüyü kimi, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq dövlətlərin milli maraqlarına xidmət edir. İqtisadi əlaqələrin yaxınlığının ardınca isə siyasi münasibətlərin inkişafı mərhələsi başlayır. Bu gün regionda yaranmış gərgin vəziyyətə nəzər yetirdikdə, aydın şəkildə görürük ki, dini və milli ayrı-seçkilik salmaqla müsəlmanları biri-birinə qarşı qoyub bölgədə söz sahibi olmaq istəyirlər. Böyük qüvvələrin bu geosiyasi planını pozmağın yolu faydalı əməkdaşlıqdan və münasibətlərin səmimiliyindən keçir. Azərbaycan İran ilə mehriban qonşuluq və dostluq şəraitində yaşamağı üstün tutur. Hər iki ölkə prezidentlərinin siyasi iradə nümayiş etdirərək münasibətləri yaxınlaşdırması əlaqələrin gələcək inkişafından xəbər verir.

Mayın 29-da Azərbaycan Prezidenti ilə İran Prezidenti arasındakı telefon söhbətində də hər iki lider əlaqələrin bütün sahələr üzrə inkişaf etdirilməsinin zəruriliyini qeyd ediblər.

Ermənistana və onun irəli sürdüyü ideyaya gəlincə, qeyd etmək lazımdır ki, bu, irəli sürülən birinci ideya deyil. Hələ 2008-ci ildə Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan tərəfindən irəli sürülən İran-Ermənistan dəmir yolunun çəkilişi də ideya olaraq qalır. Ötən 9 ildə bu istiqamətdə heç bir addım atılmadı. Astara (Azərbaycan)-Astara (İran) dəmir yolu körpüsünün tikintisindən sonra S. Sarkisyanın ideyası “dəfn edildi”.

Ermənistandan keçməklə enerji dəhlizinin yaradılması ideyası da şübhəsiz ki, zamanla “dəfn ediləcək”. Ermənistan öz işğalçılıq siyasətinin nəticəsində regionda həyata keçirilən qlobal iqtisadi layihələrdən necə kənarda qalıbsa həmişə qalmaqda da davam edəcək.

Rabil Kətanov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Tehran