Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

ELM VƏ TƏHSİL

Salman Mümtazın itmiş əlyazma kolleksiyası Qərb şərqşünaslığının diqqət mərkəzindədir

Salman Mümtazın itmiş əlyazma kolleksiyası Qərb şərqşünaslığının diqqət mərkəzindədir

Bakı, 23 may, AZƏRTAC

Avropanın şərqşünasliqla bağlı bir sıra nüfuzlu nəşrlərinin mərkəzi olan BRİLL nəşriyyatının dərc etdiyi İslam Əlyazmaları Jurnalının (Journal of Islamic Manuscripts) sonuncu nömrəsində Azərbaycanın görkəmli ədəbiyyatşünas alimi, Stalin repressiyasının qurbanlarından biri Salman Mümtazla bağlı məqalə dərc edilib. Məqalənin müəllifi Bakı Dövlət Universitetinin professoru, ərəbşünas alim Aida Qasımovadır. “İslam Əlyazmalarına qarşı qırmızı terror: Salman Mümtazın əlyazma kolleksiyası” (Red Terror against Islamic Manuscripts: The Case of the Manuscript Collection of Salman Mumtaz) sərlövhəli məqalədə XX əsr Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinin görkəmli simalarından olan ədəbiyyatşünas alim Salman Mümtazın faciəli taleyi, onun nadir əlyazma kolleksiyası barədə ətraflı məlumat verilir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, 30 səhifəlik məqalənin əvvəlində müəllif Ədalət Tahirzadə, Cəlal Qasımov, Nəcəf Nəcəfov, Rasim Tağıyev və digər müəlliflərin əsərləri, eləcə də alimin Əlyazmalar İnstitutundakı şəxsi arxivi, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivindəki cinayət işinın qovluğunda hifz olunan materiallar və nəvəsi Urxun Qalabəyli ilə söhbətlər əsasında Salman Mümtazın tərcümeyi-halını təqdim edir. Əsərin bu hissəsində A.Qasımova bir sıra müəlliflərin əsərlərinə istinadən Azərbaycan ziyalılarına qarşı repressiya əməliyyatlarında türk-erməni düşmənçiliyinin acı nəticələrə gətirib çıxarmasını, Azərbaycanin repressiya maşınında mühüm hissələri idarə edən daşnak düşüncəli ermənilərin xalqımızın ziyalı təbəqəsinə vurduğu yaraları xüsusi qeyd edir. Sonrakı paraqraf əlyazma kitabına qarşı qırmızı terrora həsr olunub. Burada müəllif S.Mümtazla yanaşı, qırmızı terror qurbanı olmuş bir çox ziyalıların kitab kolleksiyalarının məhv edilməsindən söz açır.

Məqalənin dəyərli cəhətlərindən biri dipnotlarda Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Firudin bəy Köçərli, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Bəkir Çobanzadə, Bəhlul Behcət və bir çox başqa terror qurbanları barədə qısa da olsa, məlumat verilməsidir.

Daha sonra məqalənin müəllifi S.Mümtazın öz əsərlərində qeyd etdiyi məlumatlar və 1963-cü ildə bir qrup ziyalı tərəfindən tərtib olunan siyahı əsasında S.Mümtazın kitabxanasında (Kitabxaney-i Mümtaziyyə) hifz edilmiş nadir əlyazma nüsxələrinin təsvirini verir. Surəti o dövrdə Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində köçürülmüş siyahı natamam və xətalarla dolu olsa da, Salman Mümtazın kitabxasının tutumu barədə mühüm qaynaq sayılır. A.Qasımova həmin siyahıdakı əsərlərin tam adını bərpa edir, bir çox hallarda bu və ya digər əsərin müəllifini göstərir və onları “Təzkirə ədəbiyyatı”, “Şeir divanları”, “Tibbə dair əsərlər”, “Antologiyalar”, “İzahlı lüğətlər və ensiklopediyalar”, “Sufizmə dair ədəbiyyat”, “Şiə məzhəbi ilə bağlı əsərlər”, “Tarix, cografiya və s. elm sahələri ilə bağlı ayrı-ayrı əsərlər”, “Şəxsi arxivlər” mövzular üzrə təsnif edir.

Məqalənin müəllifi S.Mümtazın itmiş kitabxanası barədə araşdırma zamanı belə bir nəticəyə gəlir ki, S.Mümtaz həbs olunarkən onun kitabları yük maşınına yığılıb, onun özünün aparıldığı maşına isə cəmi iki çemodan (121 ədəd) kitab qoyulub. Həbsxanaya ancaq həmin çemodanlardakı kitablar gedib çıxıb, onlar da istintaq əhəmiyyətli sayılmadığı üçün məhv edilib .Yük maşını isə yolda başqa istiqamətə yönəlib, yəni nadir əlyazma kitabları oğurlanaraq çox güman ki, başqa şəhərə aparılıb.

A.Qasımovanın məqaləsi Avropa şərqşünaslığının diqqətini Azərbaycanın bu görkəmli elm və mədəniyyət xadiminin həyat və fəaliyyətinə cəlb etməklə yanaşı, həm də ölkəmizin əlaqədar təşkilatları qarşısında Salman Mümtaz kitabxanasının axtarılması kimi mühüm bir məsələ də qaldırır.

A.Qasımova bu məqaləsi əsasında Hollandiyanın çoxtirajlı liberal qəzetlərindən birində Salman Mümtazla bağlı böyük bir materialın hazırlandığını da bildirib. Müəllif məqalənin ərsəyə gəlməsində, Salman Mümtazın şəkillərinin, bir sıra arxiv materiallarının və müvafiq ədəbiyyatın əldə edilməsində ona kömək göstərən Ədalət Tahirzadəyə, Cəlal Qasımova, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu direktorunun müavini Paşa Kərimova, Salman Mümtazın nəvəsi Urxun Qalabəyliyə və başqalarına dərin təşəkkürünü bildirir.

Məqalənin tam mətni ilə linkində tanış olmaq mümkündür.

 

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Azərbaycan Premyer Liqasında daha 2 turun cədvəli məlum olub

Deputat: Mart soyqırımları bəşər tarixində ən qanlı faciələrdəndir

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Neftçalada vətəndaşları qəbul edib

Bakıda VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu keçiriləcək

Barselonada ekstremal quraqlıq hökm sürür

“Uğurlarımın arxasında duran ən böyük səbəb budur” – peşə məktəbi məzununun UĞUR HEKAYƏSİ

Azərbaycan Kubokunda yarımfinal mərhələsinin cavab oyunlarının proqramı açıqlanıb

Fransa dövləti və Daxili Təhlükəsizlik Baş İdarəsi məhbusu necə manipulyasiya edib?

Salyan sakinindən külli miqdarda heroin götürülüb

ABŞ-ın Ukraynaya yardımının ümumi məbləği 113 milyard dolları keçib

Sabah ölkə ərazisində hava şəraiti dəyişkən buludlu olacaq

“60 çiçək – bir çələng” adlı Zəfər almanaxı işıq üzü görüb

Baş katib: Azərbaycan basketbolunda yeni tarix yazmaq istəyirik

Ən varlı amerikalıların 1 faizinin sərvəti 44,6 trilyon dollara yüksəlib

Milli Kitabxanada 31 Mart - Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ilə əlaqədar tədbir təşkil olunub

Kembricdə şahzadə Filippin heykəlini demontaj edəcəklər

BDU-da Günəş aktivliyinin tədris göstəricilərinə təsiri məsələsi müzakirə olunub

Moskvada MDB İqtisadi Şurasının 101-ci iclası başlayıb

Ölkəyə idxal olunan bir sıra qida məhsullarında uyğunsuzluqlar aşkarlanıb

Səhiyyə Nazirliyi Laçın şəhərində uşaqların kompleks tibbi müayinəsini aparıb və maarifləndirici aksiya təşkil edib

Olimpiya idman növləri üzrə federasiyalar üçün seminar keçirilib

Ramazan bayramı ilə əlaqədar Bakı-Qəbələ-Bakı marşrutu üzrə qatarların hərəkətində dəyişiklik edilir

Dövlət Ekoloji Təhlükəsizlik Xidməti ictimai-iaşə obyektlərinin sahiblərinə çağırış edib

Cənubi Koreyada sürət qatarı ilə doğum səviyyəsi arasında maraqlı əlaqə tapıblar

Bakı kəndləri arasında futbol turniri başlayır 

AzMİU-da maarifləndirici seminar – “Plastik tullantıların təbiətə zərəri”

Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin sədri Gəncə şəhərində vətəndaşlarla görüşüb

Milli Məclisin növbəti plenar iclasının vaxtı açıqlanıb

Kainatın bir çox sirrini açmağa imkan yaradan texnoloji yenilik

Azərbaycan cüdoçuları “Böyük Dəbilqə” turnirinin ilk günündə medal qazana bilməyiblər

Mart soyqırımı - insanlığın faciəsi

Naxçıvandan olan şəhid ailələrinin üzvləri Şuşada

Bakıda keçiriləcək lisenziya turnirinə satılan biletlərin sayı açıqlanıb

Sağlam və düzgün qidalanmanın ən önəmli qaydalarından biri meyvə və tərəvəzləri mövsümündə istehlak etməkdir

NATO İspaniyada üçüncü hərbi-dəniz bazasını yerləşdirir

GUAM ölkələri insan alverinə və qanunsuz miqrasiyaya qarşı mübarizəni gücləndirəcək

Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən daha bir qanunsuz tikili sökülüb

Yunanıstanda 6 bal gücündə zəlzələ olub

Vüqar Rəhimzadə: XX əsrdə xalqımız böyük bəlalarla üzləşsə də, sınmadı, güc topladı və məqsədinə nail oldu

Azərbaycanda hansı şəxslərin təhsil haqqı dövlət vəsaiti hesabına ödəniləcək?

Ukraynaya raket hücumu nəticəsində 6 bölgənin enerji infrastrukturuna ziyan dəyib

Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında ağacəkmə aksiyası keçirilib

Alimlər fövqəlnovanın ən erkən mərhələlərini qeyd edirlər

Qubada III Aqrobiznesin İnkişafı Forumu keçirilir - YENİLƏNİB

Donald Tusk Ukrayna müharibəsinin uzanacağını güman edir

Füzulidə daha 35 ailəyə mənzillərinin açarları təqdim olunub - YENİLƏNİB VİDEO

Azərbaycan Karate Federasiyasında fəxri prezidentlik institutu yaradılır

Dördüncü “Yüksəliş” müsabiqəsinə 14 min nəfərdən çox iştirakçı qeydiyyatdan keçib

Gürcüstanda müsəlman icmasına daha 20 məscid veriləcək

Cəmiyyətin Ermənistan işğalı altında olan kəndlərin azad ediləcəyi ilə bağlı gözləntisi yüksəkdir-SORĞU

Oğuz sakinlərindən nəcib təşəbbüs - yanmış meşə sahələri bərpa edilir FOTO VİDEO

“Heydər Əliyev və Azərbaycan mərasim mədəniyyəti” kitabı çapdan çıxıb

“Hoa Lo” həbsxanası - Fransanın Vyetnamdakı cinayətlərinin şahidi VİDEO

İnzibati Xətalar Məcəlləsinin bir sıra maddələri üzrə cərimələrin məbləği artırılır

“Şahin” hərbi-idman oyununun Şəki rayon turunda 11 komanda mübarizə aparıb

Elektroenergetika və bərpaolunan enerji sahəsində Texniki Komitə yaradılıb

Məktəbəhazırlıq qruplarında, 4-cü və 6-cı siniflərdə şagirdlərin yerdəyişmə prosesi dayandırılacaq

“N” hərbi hissəsində komanda-qərargah təlimi keçirilib

Müasir imperializm ideyasının sələfi olan Qərb merkantilizmi indi də Ermənistanı “xərcləyir” - ŞƏRH

İKTA operator və provayderlərə radiotezliklərdən səmərəli istifadəni tövsiyə edib

Cinayət-Prosessual Məcəlləyə təklif edilən bir sıra dəyişikliklər təsdiqlənib

Görkəmli ədibin 125 illiyi adını daşıdığı kitabxanada qeyd edilib

Alzheimer xəstəliyi orqan nəqli ilə də yayıla bilər

Hüquqşünas kimi 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan vətəndaşları hakim ola biləcəklər

Aprelin 15-dən 19-dək ölkəmizdə quş qripi xəstəliyinə qarşı epizootoloji monitorinq keçiriləcək

Ramiz Əskərin yaradıcılığında əski və çağdaş türk abidələrinin tədqiqi və tərcüməsi - seminar

Ermənistanda Vladimir Solovyovun verilişlərinin yayımı dayandırılıb

Kukla Teatrı aprel repertuarını açıqlayıb

“Qarabağ”ın qapıçısı Azərbaycan və Rusiya çempionatlarını müqayisə edib

Yunis Hüseynov: “Qarabağ” bütün oyunlarını uduzsa belə, çempion olacaq

Mülki Prosessual Məcəlləyə dəyişikliklər təsdiqlənib

Elm və təhsil naziri Samuxda vətəndaşları qəbul edəcək

Bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə sahəsində layihələrin həyata keçirilməsi üzrə komissiyanın iclası keçirilib

Azərbaycanda su təchizatı və kanalizasiya sisteminə qoşulmanın qayda və şərtləri yenilənəcək

“İlham Əliyev. İnkişaf - məqsədimizdir” çoxcildliyinin 132-ci kitabı çapdan çıxıb

Bərdədə “Peşə təhsili və özəl dövlət əməkdaşlığı” mövzusunda regional forum keçirilir

Bill Qeyts: Süni intellekt gələcəkdə asan tapşırıqları da yerinə yetirə bilməyəcək

İqlim dəyişikliyi saatların bir saniyə itirməsinə səbəb ola bilər

Azərbaycanın su qıtlığı probleminin həllində əldə edilən irəliləyişlər müzakirə edilib

Valideynlik hüququndan məhrumetmə barədə iddia qaldıra bilənlərin sayı artırılır

Nazir: TDT-nin platformasından istifadə etməklə biz aqrar sektorun inkişafına töhfə verə bilərik

Türkiyəli nazir: Zəlzələ zonasında 300 min obyekt tikilir

Ölkəmiz ABŞ-da Oyun Tərtibatçıları Konfransında təmsil olunub

Kiyev və Varşava təhlükəsizlik zəmanəti barədə saziş imzalamağı planlaşdırır

Azərbaycan gimnastları Dünya Kubokunda iştirak edəcəklər

ABŞ husilərə aid daha dörd PUA-nın vurulduğunu bildirib

FHN: Ötən sutka ərzində 2-si azyaşlı olmaqla 5 nəfər xilas edilib

Vaşinqtonda Hirşhorn kolleksiyasının sərgisi açılıb

Məktəb psixoloqları üçün müsabiqə

Türkiyədə FETÖ ilə əlaqədə şübhəli bilinən daha 70 nəfər saxlanılıb

BDU-nun müəllimi Rumıniyanın Aleksandr İohan Kuzi adına Yassı Universitetində mühazirə deyib

AMB: Ötən il ixracın 25,9 milyard dolları neft-qaz sektorunun payına düşüb VİDEO

Premyer Liqa: “Sumqayıt” – “Araz-Naxçıvan” oyununun hakimləri bəlli olub

Milli Məclis 21 məsələnin müzakirəsinə başlayıb

Qəbələdə torpağın qanunsuz zəbtinin qarşısı alınıb

Mərkəzi Bank: Ötən il Azərbaycandan xaricə birbaşa investisiya 3 milyard dollardan çox olub VİDEO

Cabbar Qaryağdıoğluna həsr olunmuş “Xalqın mədəni sərvəti” layihəsi davam edir

“Böyük Dəbilqə”: Azərbaycanın 3 cüdoçusu mübarizəyə başlayır

Ötən il Azərbaycan iqtisadiyyatına olan birbaşa xarici investisiyaların həcmi açıqlanıb VİDEO

Tanınmış arxeoloq Tufan Axundov vəfat edib