CƏMİYYƏT
Uşaqlar arasında aritmiya, infarkt halları artıb
Bakı, 8 iyul, AZƏRTAC
Uşaq kardiologiyası pediatriyanın çətin sahələrindən biridir. Ürəyi qüsurlu uşaqlara vaxtında diaqnoz qoymaq, bu xəstəliyi vaxtında aşkarlamaq həkimlərdən böyük məsuliyyət tələb edir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) statistik göstəricilərinə əsasən demək olar ki, həm böyüklər, həm də uşaqlar arasında ürək-damar xəstəliklərinin sayı getdikcə artmaqdadır. Bəs bunun səbəbi nədir? Valideynlər hansı hallarda həkimə müraciət etməlidirlər? Bu və ya digər suallara Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) elmi işlər üzrə prorektoru, tibb elmləri doktoru, Əməkdar Elm Xadimi, professor İbrahim İsayev aydınlıq gətirib.
AZƏRTAC ATU-nun mətbuat xidmətinə istinadla həmin müsahibəni təqdim edir.
-Həm böyüklər, həm də uşaqlar arasında ürək-damar xəstəliklərinin sayının artmasının əsas səbəblərindən biri məhz insanlar arasında bu patologiyanın daha çox yayılması ilə deyil, bizim diaqnostik imkanlarımızın artması ilə əlaqədardır. Böyüklərdən fərqli olaraq, uşaqlarda bu xəstəlikləri müəyyənləşdirmək çətindir. Belə ki, uşaqlar böyüdükcə onların ürəyində müəyyən inkişaf uyğunsuzluqları müşahidə olunur. Böyüklərdə bu xəstəliyin əlamətləri daha tez bəlli olur, uşaqlarda isə tam əksinədir. Uşaqların böyüməsi ilə əlaqədar olaraq ürəyin özünün də həm funksional, həm də morfoloji böyüməsi yaşa uyğun gedir. Hər yaşda heç də ürəyin bütün hissələri paralel şəkildə böyümür, bu zaman müəyyən uyğunsuzluqlar meydana gəlir. Hazırda müayinə üsullarının informativliyinin artması ilə əlaqədar əksər hallarda pediatr-kardioloq olmayan həkimlər - böyüklərə baxan kardioloqlar bunu patologiya kimi qiymətləndirirlər. Əslində isə bu patologiya deyil. Uşaqların böyüməsi ilə əlaqədar ürəkdə əmələ gələn bu və ya digər dəyişikliklərdir. Bu nöqteyi-nəzərdən mən hesab edirəm ki, bizim sahəmiz çətindir.
- Uşaqlarda hansı yaş dövründə bu xəstəliklərə daha çox rast gəlinir?
- Son zamanlar anadangəlmə ürək qüsuru ilə doğulan uşaqları daha çox müşahidə edirik. Sonrakı yaşlarda, əsasən məktəbəqədər dövrdə ürək-damar sistemi tərəfindən ilk vaxtlarda aşkar edilməyən anadangəlmə ürək qüsurları, inkişaf uyğunsuzluqları meydana çıxa bilər. Məktəb yaşlarında isə funksional ürək-damar sistemi xəstəliklərinin tezliyi və qazanılma intensivliyi getdikcə artır.
-Uşaqların ürək qüsuru ilə doğulmasında ətraf mühit və digər amillərin nə kimi təsiri var?
-Populyasiyada uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurları 0,8-1 faiz təşkil edir, yəni hər 100 doğulan uşaqdan təqribən birində anadangəlmə ürək qüsuru patologiyası müşahidə olunur. Bunun da diaqnostikası, yaranma səbəbləri və qarşısının alınması səhiyyəmizin qarşısında duran ən əsas problemlərdən biridir. Bu xəstəliyin yaranma səbəblərinə gəlincə, mən deyərdim ki, bu, multifaktorlu, yəni çoxsəbəbli bir patologiyadır. Bunun əmələ gəlməsində konkret olaraq hər hansı bir amil əsas rol oynamır. Amma əksər hallarda (70-80 faiz) genetik faktorun rolu xüsusi vurğulanır. Əgər valideynin birində ürək-damar sistemində problem varsa, uşaqda da bu özünü büruzə verəcək. Qalan 20 faizi isə digər səbəblər təşkil edir. Bura əsasən ananın özünün sağlamlıq vəziyyəti, xüsusilə də anada şəkərli diabetin olması, arterial hipertenziya, qan azlığı, qəbul edilən dərman preparatları, sinir sistemi xəstəlikləri, sosial şərait, stres, gərginlik, qidalanma kimi amillər daxildir. Əgər ilk uşaqda anadangəlmə ürək qüsuru varsa, ikinci uşaqda 30 faiz, üçüncü uşaqda isə 50 faiz bu xəstəliyin yaranma ehtimalı olduğunu demək olar. Yəni valideynlərin, ən əsası da ananın sağlamlığı əsas rol oynayır.
-Analara məsləhətiniz nədir?
-İlk növbədə ailə qurarkən gənclər mütləq genetik müayinədən keçməlidirlər. Hazırda ölkəmizdə bununla bağlı ciddi işlər görülür. Hər bir cütlüyün evlənmədən öncə tibbi müayinədən keçməsi mütləqdir. Bu, bir çox xəstəliklərin, eləcə də genetik xəstəliklərin qarşısının alınmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İkincisi, evlənənlər gələcək ailələrinin sağlamlığının qorunmasının qeydinə qalmalıdırlar. Zərərli amillərdən kənar olmaq vacib şərtdir. Bunlardan başlıcası isə narkotik vasitələrdən, geni dəyişdirilmiş qida məhsullarından (GMO), yarımfabrikatlardan qorunmaqdır. Əsasən qız uşaqları üçün bu amillər vacibdir. Bəzi analar qızlarının uşaq vaxtı hansısa xəstəliyi keçirdiyinə fikir vermirlər. Amma onlar bilməlidirlər ki, bunun da gələcəkdə hansısa xəstəliyin yaranmasında birbaşa rolu var. Bundan əlavə, uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurlarının olmaması üçün hamiləlik zamanı dölün ürəyinin vəziyyəti yoxlanılmalıdır. Bu hallarda 12-ci və 20-ci həftədə dölün ürəyində olan qüsuru Fetal Exokardioqrafiya (Fetal Exo) ilə yoxlamaq mümkündür. Yoxlama zamanı uşaq hələ ana bətnində ikən onda ürək qüsurunun olub-olmaması aşkar edilə bilər.
-Uşaq hələ ana bətnində olarkən belə qüsur aşkarlanarsa, nə kimi tədbirlər görülə bilər?
-Əgər kobud qüsur varsa, yəni bunun sonradan korreksiyası mümkün deyilsə, bu zaman hamiləliyin pozulması məsləhət görülür. Ya ana uşağın belə ağır qüsurla dünyaya gəlməsinə razı olmalıdır və sonradan bu problemlə mübarizə aparmalıdır, ya da hamiləliyə son verməlidir. Son vaxtlar Azərbaycanda qəribə bir tendensiya yaranıb. Hər kəsi övladının cinsiyyəti maraqlandırır, hətta imkan olmasa belə bunun üçün maddi vəsait axtarıb tapır. Amma bir dəfə də olsun həmin hamilə qadın USM-də uşağının ürəyində hansısa bir problemin olub-olmadığını yoxlatdırmır. Hamilə bilməlidir ki, 20 həftəyə qədər uşağının ürəyi tam formalaşır, bunu yoxlatdırıb uşağında hansısa bir problemin olub-olmadığını bilməsi vacib şərtdir. Bu zaman yarana biləcək ağır qüsurların qarşısını almaq olar.
-Elə olubmu ki, belə bir hal aşkarlansın və ana hamiləlikdən imtina etsin?
-Bəli, bununla bağlı hətta statistik göstəricilər də var. Hamilə qadın mütləq hamiləliyin ilk mərhələsində Fetal Exokardioqrafiyadan (Fetal Exo) keçib, dölün ürəyinin vəziyyətini yoxlatdırmalıdır. Əgər dölün ürəyinin vəziyyətində həyati uyuşmaz qüsur varsa, bu, valideynə mütləq şəkildə çatdırılır. Son qərar isə valideynin özündən asılıdır. Mən həkimlik fəaliyyətim dövründə hələ ki, belə bir vəziyyətlə qarşılaşmamışam.
- Valideynlər uşaqlarda hansı əlamətlərinə görə anadangəlmə ürək qüsurunun olduğunu müəyyən edə bilərlər?
-İlk olaraq qeyd edim ki, hamiləlik dövründə analar uşağın hərəkətinin necə olmasından, həmçinin müayinələr zamanı bunu müəyyən edə bilər. Müayinə zamanı dölün də ürək döyüntülərinin olub-olmaması və necə formalaşmasını yoxlatdırmaq vacib şərtdir. Uşaq anadan olandan sonra onun inkişafdan geri qalması həmin uşaqda ürək qüsurunun olmasının göstəricilərindən biridir. Ananın döşünü əmərkən uşağın tez yorulması, uşaq 15 dəqiqədən az əmirsə, bu, ürək-damar sistemi patologiyasını göstərir. Bu, ilk əlamət sayılır. Bəzən bunun tənəffüs patologiyasından da asılı olduğunu deyə bilərik. Çəkinin, boyun ləng artması, uşağın başını gec tutması, gec iməkləməsi, qucağa meyillilik, adi bir hərəkətdə uşağın rənginin dəyişməsi və s. kimi hallar da onda bu xəstəliyin əlamətlərinin başlıca faktorlarıdır. Bunlar iki qrupa bölünür: ağ və göy qüsurlar. Göy qüsurlar asanlıqla aşkar oluna bilər. Belə ki, uşaq ağladığı zaman bunu müəyyən etmək olur. Digərində isə valideynlər daha diqqətli olmalıdırlar, uşağın inkişafına və buna uyğun olaraq çəki artımına fikir verməlidirlər. Ən əsası isə uşağın tez-tez xəstələnməsidir. Bunu bəzən analar soyuqdəymə kimi qəbul edirlər. Amma ola bilsin ki, bu da ürəkdə olan problemlə əlaqədardır.
-Belə uşaqları müalicə etmək mümkündürmü?
-Anadangəlmə ürək qüsurları özü də ağırlıq dərəcəsinə görə bölünür. Elə uşaqlar var ki, onlara anadan olan kimi cərrahi müdaxilənin edilməsi mütləqdir, amma elə problemlər var ki, onlar 1 yaşa qədər gözlənilməlidir. Uşaqlarda yüngül qüsurlar zamanı onları tez-tez müayinələrdən keçirtməklə gələcəkdə yarana biləcək fəsadların qarşısını almaq olar. Valideynlər uşaqlarını 5 yaşına qədər ildə bir dəfə mütləq kardioloji müayinədən keçirməlidirlər. Çünki vaxtında uşaqların müayinəyə gətirilməsi bir çox problemlərin vaxtında aşkarlanmasına və buna qarşı effektiv tədbirlərin görülməsinə kömək edəcək. Uşaqların özü tərəfindən olan hansısa bir şikayəti isə valideyn qulaqardına vurmamalıdır. Şikayət hansısa bir bədən üzvündə funksional deyil, üzvi dəyişiklik əmələ gəlməklə başlaya bilər. Bu zaman ürək öz funksiyasını lazımınca yerinə yetirə bilmək iqtidarında olmayacaq.
-Məktəbli yaşında uşaqlarda hansı ürək xəstəlikləri geniş yayılıb?
-Uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurlarından sonra ən çox yayılan xəstəlik növü aritmiyalardır. Hələ 20-30 il əvvəl heç kim uşaqlarda aritmiyanın olmasını ağlına belə gətirə bilməzdi. Hazırda uşaqlar arasında aritmiya, işemiya (infarkt) hallarına daha çox rast gəlinir. Ona görə ki, o zamanlar səhiyyəmiz o qədər də inkişaf etməmişdi və bizim belə xəstəlikləri ortaya çıxarmaq üçün diaqnostik imkanlarımız məhdud səviyyədə idi. Böyüklərdən fərqli olaraq, uşaqların ürəyi işemiyaya dözümlü olur. Ona görə də diaqnoz qoymaq çətin idi. Amma indi səhiyyəmiz daha sürətlə inkişaf edir, bir çox xəstəxanalarımız müasir standartlara cavab verən cihazlarla təmin olunub. Bunun sayəsində biz uşaqlarda hələ ana bətnində olarkən belə qüsurları- işemiyaları aşkarlaya bilirik. Aritmiyalar əksər vaxtlarda sonradan qazanılmış patologiyalar hesab olunur. Aritmiyaların əmələ gəlməsində əsas səbəblər isə uşağın keçirdiyi xəstəliklər, sinir amili pozulması, vegetativ pozğunluqlardır.