Berlin, 7 avqust, AZƏRTAC

Polşa İkinci Dünya müharibəsi zamanı ona dəyən ziyana görə Almaniya tərəfindən reparasiyalardan (təzminat) 1953-cü ildə könüllü imtina edib. AZƏRTAC xəbər verir ki, 64 il sonra Varşava Berlindən yenidən ödəmələr tələb etmək istəyir. Polşa Seyminin Hüquqi Təhlillər Bürosu avqustun 11-də bu planların nə dərəcədə perspektivli olması məsələsini həll etməlidir.

2004-cü ildə Varşavanın o vaxtkı meri Lex Kaçinski tərəfindən yaradılmış komissiya müəyyən edib ki, İkinci Dünya müharibəsi zamanı təkcə Polşa paytaxtı 45 milyard ABŞ dollarına bərabər məbləğdə ziyan çəkib. 2015-ci ildə “Qanun və ədalət” Milli Mühafizəkar Partiyasının hakimiyyətə gəlişindən sonra isə bu məsələ Varşava-Berlin münasibətlərində yenidən əngələ çevrilib.

Partiyanın lideri Yaroslav Kaçinski bildirib ki, Almaniyanın İkinci Dünya müharibəsi dövründən “ödənilməmiş hesabları” var. Guya reparasiyalar məsələsi indiyə qədər həll olunmayıb. O dövrdə Frank-Valter Ştaynmayerin başçılıq etdiyi Almaniya Xarici İşlər Nazirliyi Y.Kaçinskiyə rəsmi cavab verib: “Polşanın reparasiyalar tələb etməyə əsası yoxdur, çünki bu məsələ hələ 1953-cü ildə həll edilib”.

Ancaq Varşava hesab edir ki, bu, hazırda mövcud olmayan iki dövlətin – kommunist Polşası ilə Almaniya Demokratik Respublikasının razılaşması olub, özü də Moskvanın təzyiqi altında əldə edilib. Məsələn, Polşanın müdafiə naziri Antoni Maçereviç fikrini belə əsaslandırır: guya Polşa suveren dövlət olmayıb, buna görə də reparasiyalardan imtinanın hüquqi qüvvəsi yoxdur.

Almaniyalı hüquqşünaslar reparasiyalar məsələsini çoxdan bağlanmış məsələ hesab edirlər. Beynəlxalq hüquq üzrə ekspert Yohen Frovayn polşalı həmkarı ilə birlikdə hələ 2004-cü ildə bu mövzuda geniş tədqiqat aparıb. O vaxtdan etibarən onun fikri dəyişməyib. Alim Varşavanın tələblərini perspektivsiz sayır. O əmindir ki, reparasiyalar məsələsi hüquqi nöqteyi-nəzərdən aydınlaşdırılıb və həll edilib. İkinci Dünya müharibəsində qalib gəlmiş ölkələrlə birləşmiş Almaniyanın münasibətlərini tənzimləyən “İki üstəgəl dörd müqaviləsi” də Berlini reparasiyalar ödənilməsindən azad edir.

Ekspert fikrini belə izah edir: “Bəyannamə Polşada Konstitusiyanın və dövlət quruluşunun dəyişməsinə görə hüquqi qüvvəsini itirmir, eynən həmin dövrdə Polşa ilə imzalanmış digər müqavilələr kimi”.

Almaniyalı siyasətçilər də eyni fikrin tərəfdarıdırlar. Hakim Xristian-Demokrat Partiyasının (XDİ) bundestaqdakı təmsilçisi Karl Georg Vellman qeyd edir ki, 1953-cü il razılaşması beynəlxalq hüquq nöqteyi-nəzərindən məcburi xarakter daşıyır. Eyni zamanda xatırladır ki, hər il Almaniya Avropa İttifaqı büdcəsinə sanballı məbləğ köçürür, Polşa isə həmin məbləğdən dotasiyalar alır.

Bundestaqda Almaniya-Polşa parlament qrupunun başçısı Tomas Nord reparasiyalar ödənilməsi haqqında tələbləri “siyasi manevr” sayır və hesab edir ki, bu tələblər Polşanın Almaniya və Aİ ilə indiki münaqişəsi kontekstində nəzərdən keçirilməlidir.

Bundestaqda müxalif Solçular Partiyasını təmsil edən T.Nord deyib: “Almaniyanın İkinci Dünya müharibəsinə görə məsuliyyətinə hər dəfə işarə etmək olar. Mənəvi nöqteyi-nəzərdən bu, tamamilə yerinə düşən haqlı tələbdir”. Ancaq almaniyalı siyasətçi əmindir: Polşa hökuməti bu mövzunu ölkə daxilində siyasi xal toplamaq ümidi ilə qaldırıb. O deyib: “Ancaq belə ssenari beynəlxalq hüquq tərəfindən nəzərdə tutulmayıb”.

Almaniya hökumətində də eyni nöqteyi-nəzəri bölüşürlər. Federal hökumətin rəsmi nümayəndəsi Ulrike Demmer jurnalistlərə bildirib ki, Almaniya İkinci Dünya müharibəsinə görə özünün siyasi, mənəvi və maliyyə məsuliyyətini hiss edir. Ancaq reparasiyalar məsələsi istər hüquqi, istərsə də siyasi nöqteyi-nəzərdən artıq çoxdan həll edilib.

Vüqar Seyidov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Berlin