Tanınmış alim-tədqiqatçı, publisist Teymur Əhmədovun seçilmiş əsərlərinin tam külliyyatı beş cilddə nəşr olunub

Bakı, 25 may, Abdulla Suvar, AZƏRTAC

Filologiya elmləri doktoru, professor Teymur Əhmədovun “NURLAR” nəşriyyat-poliqrafiya mərkəzində nəfis tərtibatla beş cilddə çap olunmuş “Seçilmiş əsərlər”i onun yaradıcılığının bütün dövrlərini əhatə edir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, indiyədək alimin 40-dək monoqrafiya və müxtəlif səpkili kitabları, yüzlərlə elmi-kütləvi, publisistik yazıları, otuz adda elmi-ədəbi, ictimai-siyasi nəşrləri oxuculara təqdim edilib. Elmi kadrların hazırlanmasında, monoqrafik tədqiqatların elmi redaktəsində Teymur Əhmədovun əməyi səmərəliliyi və məhsuldarlığı ilə seçilir. Təsadüfi deyil ki, o, respublikamızın tanınmış elm, ədəbiyyat xadimləri tərəfindən “yorulmaz tədqiqatçı”, “cəsarətli publisist”, “iztirablı-bəhrəli ömür sahibi”, “iki əsrin salnaməçisi”, “ruhən təmiz adam” kimi səciyyələndirilir.

Yenicə çapdan çıxmış “Seçilmiş əsərlər”in birinci cildi Nəriman Nərimanovun həyat və yaradıcılığına həsr edilib. Teymur Əhmədovun Bakı, Moskva, Sankt-Peterburq, Həştərxan, Tbilisi şəhərlərinin kitabxana və arxivlərindən əldə etdiyi yeni materiallar, faktlar əsasında hazırladığı “Nəriman Nərimanovun dramaturgiyası” adlı namizədlik dissertasiyası onun aspirantura illərində apardığı gərgin elmi axtarışlarının bəhrəsidir. Monoqrafiya hələ 1966-cı ildə görkəmli elm xadimləri, akademiklər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Professor Teymur Əhmədov ictimai-siyasi xadim Nəriman Nərimanovu millətimizə qaytaran, tanıdan, nəsillərdən-nəsillərə yaddaşlara hopduran fikir sahibidir. Cəsarətlə demək olar ki, birinci cilddə yer alan “Nəriman Nərimanov: həyatı, mühiti, ədəbi yaradıcılığı” və “Nəriman Nərimanovun dramaturgiyası” sərlövhəli yazılar nəinki bugünkü tədqiqatçılar, eləcə də gələcək araşdırıcılar üçün ən mötəbər mənbələrdən olacaq.

İmperiya ideoloqlarının Nəriman Nərimanovu “millətçi”, “antibolşevik” kimi qələmə verərək onun xalqın milli şüurunun oyanışındakı xidmətlərini ictimai-siyasi fikir tariximizdən silib atmağa çalışıldıqları bir dövrdə Teymur Əhmədovun “Nəriman Nərimanovun dramaturgiyası”, “Nəriman Nərimanov”, “Nəriman Nərimanovun yaradıcılıq yolu” adlı monoqrafiyaları əsl alim cəsarətinin, ziyalılıq əxlaqının, vətəndaşlıq təəssübkeşliyinin ən yaxşı örnəkləri olub.

Nəşrin ikinci cildini ədəbi-bədii fikir tariximizə yeni nəzər kimi də dəyərləndirmək olar. Bu cilddə Abbasqulu ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Mirzə Şəfi Vazeh, Mirzə Ələkbər Sabir, həmçinin Qılman İlkin, Zəlimxan Yaqub və daha neçə-neçə görkəmli söz xiridarlarının yaradıcılığı bir daha zamanın süzgəcdən keçirilərək təhlil edilib.

Bu cilddə, həmçinin İranda yazıb-yaradan şairlərimizin, söz sərraflarının yaradıcılığı tədqiqata cəlb olunub. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarından olan Əndəlib Qaracadaği, Mirzə Əbdürrəhim Talıbov, Mirzə Əli Möcüz, Şəhriyar, Hökümə Bülluri, Həbib Sahir və Aşıq Hüseyn Cavanın ömür yoluna, yaradıcılığına işıq salan, onları bir daha Azərbaycan oxucusuna yaxından tanıdan bu yazıların hər birində Teymur Əhmədovun mövzuya həssas münasibəti özünü ilk baxışda büruzə verir. Bunun başlıca səbəbi yəqin ki, Teymur müəllimin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunda Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinə rəhbərlik etməsi ilə bağlıdır. Görünür, uzun illər bir yerdə işlədiyi, xatirəsini daim əziz tutduğu Mirzə İbrahimovdan sonra bu şöbəni öz elmi rəhbərinin adına layiq qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək üçün vaxtaşırı cənub mövzusuna müraciət etməyi özünə mənəvi borc bilir.

Yaradıcılığının böyük bir hissəsini Nəriman Nərimanov irsinin tədqiqinə həsr edən Teymur Əhmədovun seçilmiş əsərlərinin üçüncü cildində yenidən bu böyük siyasi xadim və mütəfəkkirin yaradıcılıq yoluna işıq salınır. Müəllif Nəriman Nərimanovun dramaturgiyası ilə yanaşı, publisistikası, ictimai-siyasi və ədəbi fəaliyyəti, ədəbi-tənqidi görüşləri barədə söz açır.

Bütün bunlar bir daha göstərir ki, alimin elmi araşdırmalarının əsas sahələrindən birini, bəlkə də şah damarını N.Nərimanovun həyat və fəaliyyətinin tədqiqi təşkil edir. Görkəmli ədibin çoxşaxəli fəaliyyətinə konseptual baxış məhz Teymur Əhmədovun adı ilə bağlıdır. O, N.Nərimanovun həm tərcümeyi-halının, həm ədəbi yaradıcılığının, həm də ictimai-siyasi fəaliyyətinin, demək olar ki, bütün məqamlarını elmi-tarixi planda dəyərləndirmək üçün mümkün vasitələrdən, o cümlədən kitabxana, arxiv materialları, xatirələr və digər mənbələrdən istifadə edib. Həmin vaxtadək elmi təhlilə cəlb olunmayan yeni-yeni məlumatları üzə çıxarıb, nərimanovşünaslığın elmi və material bazasını yaradıb, yeniliklər, eyni zamanda, ziddiyyətlərlə səciyyələnən bir şəxsiyyətin ictimai-siyasi mühitdə yerini müəyyənləşdirməyə çalışıb. T.Əhmədovun monoqrafiyalarında və digər yazılarında N.Nərimanovun portreti həm görkəmli ədib, maarifçi, alovlu vətənpərvər, həm də böyük ictimai-siyasi xadim kimi tamamlanıb. Açıq desək, Nəriman Nərimanovu Teymur Əhmədov kimi obyektiv dəyərləndirən, bu işə az qala bütün ömrünü sərf edən ikinci tədqiqatçı-alim yoxdur.

Kitabın dördüncü cildini vərəqlədikcə göz önündə müstəqillik illərində demokratik mətbuatımızın inkişafına təkan verən, “Əkinçi” ənənələrinə sadiqlik nümayiş etdirən, məqsədi, məramı bütövlükdə xalqa xidmət olan, onun üçün çalışan, çarpışan bir peşəkar qələm adamının obrazı canlanır. Teymur Əhmədovun çoxşaxəli fəaliyyətində həyat və yaradıcılığına dönə-dönə müraciət etdiyi Əli bəy Hüseynzadə, Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli kimi düşüncə korifeylərinin dəst-xətti, düşüncə tərzi özünü göstərir.

Teymur müəllimin mətbuatımızın inkişafı sahəsində xidmətləri həqiqətən də təqdirəlayiqdir. Bunu “Ata yurdu”, “Vətən səsi”, “Vətən həsrəti”, “Yeni fikir”, “Hikmət” qəzetlərinin baş redaktoru, “Elturan” jurnalının məsul redaktoru kimi gördüyü işlər əyani surətdə təsdiqləyir. O, hazırda “Respublika” qəzetinin və “Füyuzat” jurnalının baş redaktoru kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Teymur Əhmədovun baş redaktoru olduğu “Vətən səsi” qəzeti məhz zamanın tələblərinə, cəmiyyətin ümdə ehtiyaclarına cavab verdiyinə görə onun nəşrə başlaması mətbuat tariximizdə unudulmaz hadisə kimi qalıb. Qəzet ölkəmiz üçün çətin dövrdə, xalqımızın təcavüz və xəyanətlə üzləşdiyi, milli varlığımıza qəsd edildiyi bir vaxtda cəsarətlə mübarizəyə qoşuldu, dövrünün digər milli ruhlu mətbuat orqanları ilə bir sırada azadlıq və milli birlik naminə çarpışdı. 1990-cı il aprelin 18-də “Azərbaycanın birliyi və suverenliyi” devizi ilə fəaliyyətə başlayan “Vətən səsi” qəzeti milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir Azərbaycan vətəndaşının havadarına, sözün əsl mənasında Vətənin səsinə çevrildi. Milli-demokratik mətbuatın mütərəqqi ənənələrinə arxalanmaqla sələflərinə layiqli varis ola bildi. Bu qəzet xalqı azadlıq uğrunda mübarizəyə səsləyir, tariximizin şanlı səhifələrini, xüsusilə bütün türk və islam dünyasında ilk xalq cümhuriyyəti dövrünün qürur doğuran ibrətamiz səhifələrinə işıq salır, demokratik fikrin tribunası rolunu oynayırdı.

Teymur Əhmədovun publisistikası yaxın keçmişimizin ağır sınaqlarından sıyrılaraq, Vətənin və xalqın taleyində baş verən təlatümlü dövrün burulğanında haqsızlığa, özbaşınalığa, çəkişmələrə qarşı cəsarətlə mübarizə aparıb. Eyni zamanda, milli oyanış dövründə yaratdığı və redaktoru olduğu mətbu nəşrlərlə demokratik mətbuatın təşəkkülü və inkişafına öz töhfəsini verib. O, milli mətbuatımızda tarixi ənənələrin yaşadılmasında, bu ənənələrin işığında mətbuatımızın müasir ruhlu alovlu tribunaya çevrilməsində əvəzsiz xidmətlər göstərib. XX əsrin əvvəllərində ictimai-siyasi, ideoloji, ədəbi estetik fikir tariximizdə bütöv bir mərhələ təşkil edən “Füyuzat” jurnalının 100 illik fasilədən sonra məhz Teymur Əhmədovun redaktorluğu ilə yenidən nəşrə başlaması da tarixi hadisə kimi dəyərləndirilməlidir.

Teymur müəllim uşaqlıq çağlarından erməni xəyanətkarlığı nəticəsində baş verən faciələrin canlı şahidi olub. Gördüklərinə və tarixi sənədlərə, faktlara söykənərək çoxsaylı məqalələr qələmə alıb, üzdəniraq qonşuların bəd niyyətlərini, işğalçılıq siyasətini ifşa edib, tariximizlə bağlı həqiqətlərin üzə çıxarılması istiqamətində axtarışlarını, tədqiqatlarını genişləndirib. Gərgin zəhmət hesabına əldə etdiyi tarixi faktlarla soyqırımı hadisələrinin mərkəzində olan erməni siyasətinin, Daşnaksütyun partiyasının hiylə və məkrlərini, tutarlı faktlar və dəlillərlə açıb göstərib. Onun bu cilddə yer alan “Erməni xəyanəti və ya Andranik Ozanyanın qanlı əməlləri” və “Erməni xəyanəti 1918-1920” sərlövhəli yazılarında Vətən, yurd sevgisi, vətəndaş mövqeyi qabarıq nəzərə çarpır. Dağlıq Qarabağla bağlı bütün siyasi proseslərin içərisində olan Teymur Əhmədovun erməni separatizmini və onun havadarlarını ifşa edən irili-xırdalı yazıları onun ictimai-siyasi həyatdakı fəallığının, vətəndaş-ziyalı mövqeyinin göstəricilərindən biridir.

Sonuncu cilddəki “Ömrün üç zirvəsi: alim, redaktor, şəxsiyyət” yazısı Teymur Əhmədovu vətənpərvər ziyalı, fədakar alim və gözəl publisist kimi xarakterizə edir. Bu cilddə yer alan “Mənim həyatım” sərlövhəli yazısı bir insanın, yəni müəllifin ömür yolundan bəhs etsə də, ümumilikdə ibrətamiz həyat dərsi təsiri bağışlayır, oxucuda yaşamaq və layiqli vətəndaş kimi yetişmək üçün lazımi keyfiyyətlər aşılayır. Deyərdim ki, bu yazıda təkcə Teymur müəllimin deyil, əslində həyatını elinə-obasına bağlayan, Vətən torpağından güc alan neçə-neçə vətənpərvər ziyalının ömür yolunun ümumiləşdirilmiş obrazı əks olunub. Bu cilddə, həmçinin Teymur müəllim jurnalist, alim olmaqdan daha çox özünü yazıçı- publisist kimi təqdim edir. İnamla demək olar ki, səmimi hisslərdən yoğurulmuş bu hekayə və oçerklərin hər biri olduqca təsirlidir. Burada, həmçinin müəllifin ssenariləri, məqalələri, ədəbi qeydləri yer alıb. “Verdibasarın qanlı-qadalı günləri (1918-1919-cu illər)” tarixi povestində xalqımızın başına gətirilən müsibətlərə biganə qala bilməyən vətənpərvər ziyalının qələmə aldığı tarixin unudulmayan dəhşətləri əksini tapıb.

“Seçilmiş əsərlər”i vərəqlədikcə Teymur Əhmədovun milli mətbuatımızdakı tarixi ənənələrin yaşadılması, bu ənənələrin işığında mətbuatımızın müasir ruhlu tribunaya çevrilməsində əvəzsiz xidmətlərinin şahidi olursan. Beşcildliyə yazılmış “Ön söz” əvəzi yazılar Teymur müəllimi daha yaxından tanımağa bələdçilik edir. Bu yazıların müəllifləri akademiklər Budaq Budaqov, Cəmil Quliyev, professor Xeyrulla Məmmədov, filologiya üzrə fəlsəfə doktorları Allahşükür Qurbanov, Elçin Cabbarov və Şəfəq Nasirdir.

Bir sözlə, “Seçilmiş əsərlər” oxucunu Teymur Əhmədov publisistikasının dərinliyinə aparır, öz cazibəsinə salır. Burada toplanan elmi əsərlər, povest, hekayə və oçerklər, ssenarilər, məqalələr və ədəbi qeydlər müəllifin çoxşaxəli yaradıcılığından, məhsuldar fəaliyyətindən, çox gərəkli elmi tədqiqatlarından xəbər verir.