ELM VƏ TƏHSİL
Yüksək Texnologiyalar Parkı – elm və istehsalatın qovuşduğu məkan VİDEO
AMEA tarixində yeni bir səhifə
Bakı, 21 fevral, AZƏRTAC
Dünya praktikası göstərir ki, intellektual fəaliyyətin məhsulu yüksək texnoloji hasilat bazarında ən tələb olunan əmtəədir. Xaricdə akademiya institutlarının bir çoxu, eləcə də Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir bölməsi bu məqsədlə məxsusi yaradılmış infrastruktur çərçivəsində (innovasiya-texnoloji mərkəzlər, biznes-inkubatorlar, texnologiyaların transferi və s.) şəxsi ideyaların və elmi işlərin kommersiyası hesabına öz büdcəsinin təqribən 50 faizini təmin edir.
Artıq Azərbaycanda da oxşar infrastruktur qurulur. Prezident İlham Əliyevin 2016-cı il 8 noyabr tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Yüksək Texnologiyalar Parkı (YTP) yaradılıb. Sərəncam AMEA-nın tarixində yeni bir səhifə açıb. YTP innovasiya məhsulunun və yüksək texnologiyaların hazırlanması, işlənməsi və ya təkmilləşdirilməsi məqsədilə elmi tədqiqatların və təcrübə-konstruktor işlərinin aparılması, onların nəticələrinin sənaye, xidmət və digər sahələrdə tətbiqi üçün zəruri infrastrukturu, maddi-texniki bazası və idarəetmə qurumları olan əraziyə çevrilir.
Bunun üçün, ilk növbədə, elmi pula çevirməyi öyrənməliyik, əsasən tətbiqi xarakterli tədqiqatlarımızın bir hissəsini bazar iqtisadiyyatı şəraitlərinə uyğunlaşdırmalıyıq. Elə indidən Azərbaycan elminin mütərəqqi inkişafı kontekstində növbəti illər ərzində elmi tədqiqatların dövlət büdcəsindən maliyyələşməsinin azalacağı barədə nikbin proqnoz vermək mümkündür. Əslində YTP-də bu işlərə başlanılıb.
Parkda istehsal prosesi bütün vergi və gömrük ödənişlərindən azad olunub
AMEA-nın Təcrübə-Sənaye Zavodunun ərazisində yaradılan YTP-də müxtəlif mühərrik, kompressor və hidravlik yağlar, plastik sürtkü materialları kimi təqribən 60 adda innovativ məhsul istehsal olunur. Burada istehsal prosesinin keyfiyyət, ətraf mühit, peşə təhlükəsizliyi və əməyin mühafizəsi üzrə idarəetmə sistemlərinin yüksək standartlara cavab verməsini təsdiqləyən ISO sertifikatları alınıb.
Parkın direktoru Vüqar Babayev bizimlə söhbətində bildirdi ki, elm tutumlu istehsalat həmişə riskli hesab olunur. Elmə yatırılan vəsait uzun müddətdə geri qaytarılır. Ona görə də dövlətimizin başçısının Sərəncamı ilə parkda həyata keçirilən hər hansı bir istehsal prosesi bütün vergi və gömrük ödənişlərindən azad olunub. Hazırda təşkilatlanma prosesi gedir, ərazini idarə etmək üçün AMEA YTP MMC yaradılır. Kimin nə yeni ixtirası, ideyası varsa, istər AMEA-nın yeni bir ixtirası olsun, istərsə də akademiyadan kənardan da yeni ideyalar burada qəbul edilir. İlk növbədə, ayrı-ayrı şəxslər və şirkətlər tərəfindən biznes plan təqdim olunur. Növbəti mərhələdə bu, texnoparkın ekspertiza şurasına təqdim olunur. Şuraya alimlər, mühəndislər, istehsalat adamları və özəl sektorun nümayəndələri daxildirlər. Şuranın rəyi əsasında şirkətə yeni texnologiyanın istehsalı üçün rezident şəhadətnaməsi verilir. Sonra ərazidə həmin şirkətə yer ayrılır. Həmin əraziyə xaricdən avadanlıqlar gətirilərsə, gömrük rüsumundan azad edilir. Sahibkar məhsul istehsal etdiyi zaman isə torpaq, əmlak, mənfəət, əlavə dəyər vergisindən azad olur. Təcrübə-Sənaye Zavodu AMEA-nın olsa da, həmin rezident şəhadətnaməsini almaq üçün müraciət etməlidir. Zavoda aid olan bu ərazinin tabeçiliyi YTP-yə verilib. Vergi və gömrük azadolma imtiyazlarını əldə etmək üçün zavod özü də o prosedurlardan keçməlidir.
Elm bazarla üz-üzə, yaxud intellektual məhsul satmalıyıq
“Büdcə asılılığını azaltmaq lazımdır. Akademiya artıq gəlir əldə etməyə çalışmalıdır. Bu, birinci vəzifədir. İkinci vəzifə odur ki, ümumi daxili məhsulun formalaşmasında, inkişafında töhfəmizi verməliyik, yəni rəqabətədavamlı məhsul istehsal etməliyik. Məhsulun dəyəri o vaxt artır ki, orada elmi yenilik, ixtira var, yəni digər analoqu olan məhsullardan keyfiyyətcə, hansısa funksionallıqda üstündür. Ola bilər ki, bir alim uzun illərdir hansısa problemin üzərində çalışır. Sonradan məlum olur ki, onun çalışdığı bu elmi tədqiqat işi heç bazara lazım deyil. Ona görə də alimlərə elə bir elmi tematik plan verilməlidir ki, bu, istehsalatda, iqtisadiyyatda öz tətbiqini tapa bilsin. Sovetlərin vaxtında planlı iqtisadiyyat şəraitində yaşayırdıq, indi isə bazar iqtisadiyyatıdır. O vaxt elmin sifarişçisi dövlət idi. Tapşırırdı ki, bu beşillikdə mənə neft-kimya sənayesi sahəsində yeni ixtiralar lazımdır. Hazırda isə planlı iqtisadiyyat bitdi, artıq dövlət sifarişi yoxdur. Elm bazarla üz-üzə qalıb. Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2016-cı il 6 dekabr tarixli “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında” Fərman imzalandı. Sənəddə bildirilir ki, artıq resursa əsaslandırılmış iqtisadiyyatdan, yəni neftdən asılı olan iqtisadiyyatdan bilik iqtisadiyyatına keçirik. Artıq resurs satmaqdan uzaqlaşmaq lazımdır. İntellektual məhsul satmalıyıq”, - deyə V.Babayev əlavə edib.
Təcrübə-Sənaye Zavodu xarici bazarlara məhsul çıxarmaq barədə düşünür
Təcrübə-Sənaye Zavodu 1974-cü ildə Neft Kimya Prosesləri İnstitutunun Əhmədli Eksperimental Bazası əsasında yaradılıb və ölkəmizdə bu tipli ilk və yeganə təcrübə sınaq müəssisəsidir. Zavodun əsas fəaliyyət istiqaməti elmlə istehsalat arasında birbaşa əlaqənin yaradılması, təcrübə və təcrübə-sənaye miqyasında yeni texnoloji proseslərin mənimsənilməsi, layihə göstəricilərinin çıxarılması və eyni zamanda, neft-kimya və texniki təyinatlı məhsulların istehsalından ibarətdir. Zavodda 2014-cü ildə 8-9 adda məhsul istehsal olunurdusa, hazırda bu rəqəm 60-a çatıb. Zavodun direktoru Vasif Abbasov nikbinliklə danışır: “Bu gün cəsarətlə deyə bilərik ki, AMEA-nın Təcrübə-Sənaye Zavodunun hazırda istehsal etdiyi məhsullar xaricdən idxal olunan məhsullardan keyfiyyətcə qat-qat üstündür. Onu da deyə bilərəm ki, respublikamızın yağlardan asılılığını minimum 70-80 faizini hazırda təmin edə bilərik. Bu da o deməkdir ki, xaricdən alınan yağlardan asılılığımızı minimuma endirəcəyik. Bu yaxınlarda içməli su istehsal etməyə başlamışıq. Bir də yuyucu maddələr istehsal edirik. İçməli su “40 Bulaq”, yuyucu maddələr isə “Meh” adı altında satışdadır. Artıq xarici bazarlara məhsul çıxarmaq barədə düşünürük”.
Qeyd edək ki, zavodda elmi-təcrübə işləri ilə yanaşı, müxtəlif mühərrik yağları (M-10Q2, M-14V 2, M-16V 2 və s.), transmissiya yağları (niqrol), KC-19 kompressor yağı, MQ-Az-10A hidravlik yağı (AMQ-10 hidravlik yağının analoqu), iqnol, ox yağı, plastik sürtkü materialları (solidol, litol-24, siatim-201, qrafit yağlayıcı, kanat sürtküsü və s.), superplastifikatorlar, inhibitorlar, deemulqatorlar, lak-boya maddələri (çox funksiyalı poliefiruretan lakı), hidrogen qazı, azot qazı və maye azot, karbon dioksidi qaz şəkilli və bərk halda (quru buz), ferromaqnit əsaslı polimer nanokompozit, müxtəlif ölçülü polietilen borular və s. neft kimya profilli məhsullar istehsal edilir. Qarşıya məqsəd qoyulub ki, zavod dünya standartlarına cavab verən məhsullar buraxsın. Bunun üçün lazım olan bütün laboratoriya avadanlıqları artıq alınıb.
Dünyada ilk dəfə zavodda texniki bitki yağları əsasında sürtkülər alınıb
Bizi istehsalat sexi ilə tanış edən zavodun baş texnoloqu Adil Ağayev fəxrlə deyir ki, burada istehsal edilən məhsullar MDB məkanında istehsal olunan məhsullarla tam rəqabət apara bilir və bəzi hallarda onları üstələyir. Hətta elə məhsullar var ki, onları zavod özü icad edib. Əsas diqqət isə innovasiya xarakterli təzə məhsulların sınağına yönəldilib.
AMEA-nın Təcrübə-Sənaye Zavodu Qafqaz regionunda birinci olaraq sürtkülərin istehsalını təşkil edə bilib. Məhz bu sürtkülər Avropa standartlarına tam cavab verir. MDB məkanında bu işi görən bir-iki zavod var. Baş texnoloqun sözlərinə görə, dünyada ilk dəfə texniki bitki yağları əsasında zavodda sürtkülər alınıb. Özü də keyfiyyət göstəriciləri çox yüksəkdir, hətta Avropa standartlarından da üstündür. Ən başlıcası, ekoloji cəhətdən zərərsizdir, iqtisadi cəhətdən isə sərfəlidir.
“Meh” məhsulları alimlərimizin resepti əsasında hazırlanır
“Meh” adı ilə buraxılan yuyucu vasitələr öz reseptimizlə istehsal olunub. Meyvələrin ekstraktları əsasında hazırlanan bu məhsullara respublikamızda tələbat var, sifariş əsasən mağazalardan gəlir. “Meh” yuyucu vasitələri 20-25 komponentdən ibarətdir. Yalnız məhsulların bir-iki komponenti xaricdən gətirilir. Bunu kimyaçı alim, zavodun yuyucu vasitələr istehsalına rəhbərlik edən Səttar Hüseynov deyir. O bildirir ki, dünya sənayesində buraxılan yuyucu vasitələrin tərkibinin 80-85 faizini neft məhsulları təşkil edirsə, “Meh” məhsullarında qətiyyən neft məhsulu yoxdur. Yeni texnologiya əsasında alınan məhsullarımız keyfiyyətdə dünyanın istənilən yuyucu vasitələri ilə rəqabət apara bilər. Hazırda məhsulların xarici bazara çıxarılması ilə bağlı işlər görülür.
Bütün məhsullar laboratoriyada yoxlanılır
AMEA Təcrübə-Sənaye Zavodunun “Zavod Elmi-Tədqiqat Sınaq Laboratoriyası” 2014-ci ildə əsaslı şəkildə təmir olunub və zavodda istehsal edilən məhsulun keyfiyyətinə nəzarət, istehsal olunan məhsula vaxtında texniki sənədlərə müvafiq pasportların verilməsi, texniki sənədlərə uyğun olaraq xammalların və yarımfabrikatların keyfiyyətinə analiz və nəzarəti həyata keçirir. Bununla yanaşı laboratoriyada elmi-tədqiqat işləri də aparılır. Belə ki, yeni məhsulların istehsalına başlamamışdan qabaq sənaye-sınaq partiyalarının alınması üçün laboratoriya pilot qurğusunda nümunələr alınır, resept dəqiqləşdirilir və texnoloji reqlament tərtib olunur. Daha sonra məhsulun istehsalına başlanılır. Laboratoriyanın işçi heyəti 9 nəfərdən ibarətdir. Laboratoriyaya gənc alim Səxavət Rüstəmov rəhbərlik edir. Onun sözlərinə görə, laboratoriya Almaniya, İsveçrə, Yaponiya, İngiltərə və digər ölkələrin müasir cihazları ilə təchiz olunub. Zavodda istehsal olunan bütün məhsulların keyfiyyətinə laboratoriya cavabdehlik daşıyır. İstehsal olunan hər bir məhsul laboratoriyaya gətirilir və burada onun bütün keyfiyyət göstəriciləri təyin olunduqdan sonra həmin məhsul üçün pasport hazırlanır.
Bir sözlə, dövlətimizin başçısının müvafiq Sərəncamı ilə yaradılmış YTP-də elmin istehsala tətbiqinin şahidi olduq. Artıq bu park elm və istehsalat adamlarının bir araya gəldiyi məkana çevrilməkdədir. Ölkəmizdə bu kimi müəssisələrin sayının artırılması, fəaliyyətinin genişləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi yüksəkkeyfiyyətli yerli məhsulların xarici bazarlara çıxarılması və rəqabətədavamlı ixrac potensialımızın gücləndirilməsi baxımından müsbət nəticələr verə bilər.
Elçin Kamal, Maqsud Dadaşov
AZƏRTAC-ın müxbirləri