“The Catolic herald” (“Katolik xəbərləri”)

qəzetinin 2002-ci il 21 iyun tarixli nömrəsində

İngiltərənin Liverpul şəhərindəki Bor Murs

Universitetinin professoru, Lordlar palatasının

bitərəf üzvü, bu ilin iyununda Azərbaycanda

səfərdə olmuş Devid Altonun məqaləsi dərc

edilmişdir. Həmin məqaləni oxuculara təqdim edirik.

Bəlkə də Azərbaycan ilk baxışda Papanın səfərinin o qədər də gözlənilmədiyi bir yer hesab edilə bilərdi. 7-8 milyon əhalisi olan ölkənin katolik icması 120 nəfərdən ibarətdir və yeganə katolik kilsəsi Bakı şəhərinin kənar bir yerindədir. 

Ölkə cənubda dindar İranla həmsərhəddir, şərqdə isə onun sahillərini neftlə zəngin Xəzər dənizinin suları yuyur. Azərbaycan həm də Rusiya, Gürcüstan və Ermənistanla qonşudur. Ölkənin şərqində isə Azərbaycanla bilavasitə sərhədi olmayan, Ermənistan, İran və Türkiyə ilə həmsərhəd, 300 min əhaliyə malik Naxçıvan anklavı yerləşir.

Yenicə Avropa Şurasına daxil olmuş ölkə qitənin Asiyaya yaxın ən axırıncı nöqtəsidir. Dili türk dilinə çox yaxındır və Ankara ölkənin ən mühüm müttəfiqidir.

Azərbaycan yetmiş il ərzində Moskva tərəfindən idarə edilmişdir. Sovet İttifaqının dağılması onu müstəqilliyə çıxarsa da, mübahisəli Dağlıq Qarabağ bölgəsi üstündə qonşu Ermənistanla müharibəyə də səbəb olmuşdur. Azərbaycan ərazisinin beşdə birini itirmiş, bir milyon əhalisi qaçqına və məcburi köçkünə çevrilmişdir. Bu, ölkənin üzləşdiyi ən böyük çətinlikdir. Papa öz çıxışında məsələnin mahiyyətinə toxunaraq demişdir: “Mən Azərbaycana sülh elçisi kimi gəlmişəm. Nə qədər ki, nəfəsim gedib-gəlir, haray çəkəcəyəm: Allah xatirinə sülhə gəlin!” Sülh olmazsa, Azərbaycanın inkişaf imkanları ciddi maneələrlə üzləşəcəkdir.

Kommunist hakimiyyətinə xas olan amansızlıqların və məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması bir çox köhnə etnik münaqişələri yenidən kəskinləşdirdi. Millətçilik və daha böyük dini azadlıq yenidən meydana çıxdı.

Azərbaycan müsəlman ölkəsi sayılır, lakin özünü “ateist müsəlman” adlandıran hansısa məmura rast gəlmək heç də nadir hal deyildir. Mən ölkədə olduğum beş gün ərzində aşkar dindarlıq təzahürlərinə az rast gəldim. Londonda çadralı qadınlar Azərbaycandakından daha çoxdur. Buna baxmayaraq, Səudiyyə Ərəbistanının dəstəyi ilə məscid tikintisi və islamlaşma kampaniyası gedir. Keçmiş SSRİ-də dini məsələlərlə bağlı olan sıxışdırmalar və məhdudiyyətlər hamıya məlumdur. 1930-cu ildə Bakıdakı katolik kilsəsi Stalinin göstərişi ilə sökülmüşdür. Roma Papasının səfəri zamanı Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev bu məsələni birdəfəlik həll etmək üçün mühüm addım atdı və pontifikə vəd etdi ki, yeni kilsə tikilməsi üçün torpaq sahəsi ayıracaqdır. Pravda adlı keşişin başçılıq etdiyi Bakının kiçik katolik icmasının bu layihənin həyata keçirilməsini maliyyələşdirməkdə və imkansızlara, yoxsullara qayğı proqramının inkişaf etdirilməsində yardıma ehtiyacı olacaqdır.

Sovet Siyasi Bürosunun keçmiş üzvü olmasına baxmayaraq, Əliyev demokratik idealların və bazar iqtisadiyyatının bərqərar olmasına çalışır. 125 nəfərlik Milli Məclisə (Azərbaycan parlamenti) və Prezident seçkiləri zamanı müəyyən pozuntular olmuşdur. Lakin Məzahir Pənahovun rəhbərlik etdiyi yeni Mərkəzi Seçki Komissiyası pozuntulara ciddi şəkildə son qoymağa səy göstərir. Azərbaycanın Mərkəzi Seçki Komissiyası müstəqil bir qurumdur və ona müxalifət partiyalarının da nümayəndələri daxildir. Avropa Şurası yeni seçki qanununun və səsvermə qaydalarının hazırlanmasında iştirak etmişdir. Bakı Dövlət Universitetində təhsil alan qız kamil adam kimi deyirdi ki, demokratiya bir gündə yaranmır və ona görə də gözləmək lazımdır.

Tələbələr mənimlə söhbətdə vətəndaş cəmiyyətinin qurulması və vətəndaş kodeksinin inkişafı üçün vacib olan şərtləri müzakirə edirdilər. Onlar cəmi 12 il bundan əvvəl ölkənin Moskvanın asılılığından çıxdığını və müstəqilliyin qara Yanvar faciəsi bahasına əldə edildiyini xatırladırdılar. Roma Papası Bakıda Sovet qoşunlarının qırdığı yüzdən çox mülki şəxsin dəfn olunduğu Şəhidlər xiyabanını ziyarət etməklə, Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunması naminə canlarından keçənlərin xatirəsini yad etmişdir.

Azərbaycanın iqtisadi gələcəyi ölkənin neft gəlirindən infrastrukturun və sosial xidmətlərin inkişafı üçün istifadə olunduğu möhkəm bazar iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək bacarığı ilə müəyyənləşəcəkdir. Əliyev Xəzərin digər sahilyanı ölkələri ilə razılığa gəlməyə çalışır. Britiş Petroleumun böyük payı olan zəngin neft və qaz yataqlarının işlənilməsi, əsasən, İranla mübahisə mövzusuna çevrilmişdir.

Həllini gözləyən ən vacib məsələ isə Azərbaycan baş nazirinin müavini Əli Həsənovun dediyi kimi, “Ermənistanla iki yüz illik münaqişənin” aradan qaldırılmasıdır. Qaçqın düşərgələrində qeyri-sabitlik və narahatlıqlar üçün hər cür şərait hökm sürür. Prezident Əliyev müdrik insandır və başa düşür ki, ölkəsinin qarşısında bundan vacib məsələ yoxdur.

Bunun ardınca müharibə başlamış, Şuşa şəhəri ermənilər tərəfindən zəbt olunmuşdur. Onlar Laçından dəhliz açaraq, Azərbaycan ərazisində “bufer zonası” işğal etmişlər. 1 milyon azərbaycanlı ev-eşiyindən didərgin düşmüş, 20 min azərbaycanlı öldürülmüşdür.

1994-cü ildə gərgin səylər nəticəsində atəşkəs haqqında razılıq əldə edilmişdir. ABŞ, Fransa və Rusiyanın da üzv olduğu Minsk qrupu münaqişənin həllinə nail olmaq üçün cəhdlər göstərmişdir. Lakin bütün bunlar bir nəticə verməmişdir. Çünki Azərbaycan özünün ərazi bütövlüyünün pozulması ilə razılaşmır, Ermənistan isə Azərbaycan Dağlıq Qarabağa müstəqillik verməyincə, yaxud da onun Ermənistana birləşdirilməsinə razı olmayınca, işğal olunmuş əraziləri azad etmir...

Ermənilər azərbaycanlıları qaçqınları düşərgələrdə siyasi mülahizələrə görə saxlamaqda günahlandırırlar. Sözsüz ki, neftdən gəlir götürülməyə başlanması ilə onların vəziyyətini yaxşılaşdırmaq imkanı yaranacaqdır. Azərbaycan isə əks dəlillər gətirir ki, məcburi köçkünlərin torpaqlarının zəbt olunduğu və onlar doğma yurdlarına qayıtmağı tələb etdikləri bir şəraitdə bu insanları daimi məskunlaşdırmağa ehtiyac yoxdur.

Şimali İrlandiyadakı Britaniya-İrlandiya münaqişəsi ilə müqayisə aparmaq olar. Orada həll olunmamış ərazi mübahisələri uzunçəkən düşmənçilik yaratmışdı, axırda isə bu müharibədə heç kimin qalib gəlməyəcəyinin dərk edilməsi saziş bağlanmasına imkan yaratdı.

Münaqişə ədalətli həll edilməsə, Cəbrayıldan olan Mədət Məmmədovun ailəsi kimi ailələr əziyyət çəkəcəkdir. Onların yaşadığı, Bakının 250 kilometrliyində, İranın sərhədi yaxınlığında yerləşən düşərgəni may ayının 25-də su basmışdır. Onların daxmalarının döşəməsi palçığa dönmüşdür. Bir otaqda 3-4 nəfər qalır.

Onların qonşusu Kama Rüstəmovanın daxmasında 9 nəfər - özü, 82 yaşlı atası, 4 oğlu və 3 qızı yaşayır. Güclü yağışlar nəticəsində ərzaqları tamam zay olmuşdur...

Düşərgədəki kasıb məktəbin balaca sinif otağında imtahanlar keçirilirdi. Uşaqlardan biri üstündə “dəniz tısbağalarının təhlükəsizliyini qoru” sözləri yazılmış qısaqol köynək geymişdi. Bu, şahidi olduğum insan əzabları kontekstində mənə uyğun gəlməyən sentimentallıq kimi göründü. Sinif otağının küncündə qaranquş yuva qurmuşdu. Hər halda, onlar təhlükəsiz bir yerdə idilər...

Dünyadakı bütün qaçqınlar kimi, Mədət Məmmədov da doğma yurduna qayıtmaqdan başqa heç nə istəmir. Bu isə təbii arzudur.

Gələn il həm Ermənistanda, həm də Azərbaycanda prezident seçkiləri keçiriləcəkdir. Hələlik isə məsələnin həllini tapmaq üçün imkan qalmaqdadır.

Papa İoann Pavel Bakıda onu dinləmək məqsədi ilə toplaşmış beş min nəfərin qarşısında çıxış edərkən təkidlə vurğulayırdı ki, siyasət “vicdanlılığa və aşkarlığa möhtacdır”. O, qeyd etmişdir ki, biz daim “insanın ləyaqətinə və azadlığına hörmət etməliyik”. İoann Pavel dahi Azərbaycan şairi Nizamidən misal gətirərək demişdir: “Acların qabağında çörək yemə, əgər yeyəsi olsan, onların hamısını süfrəyə oturt”. Bu sözlər beynəlxalq süfrə arxasında öz yeri olmayan qaçqınlara münasibətdə son dərəcə dəqiq səslənir.