Bakı, 22 aprel, AZƏRTAC

XX əsr Azərbaycan memarlıq tarixinin ən parlaq simaları olan Mikayıl Hüseynov və Sadıq Dadaşovun anadan olmasından 119 il keçir. Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi doğum tarixləri aprel ayına təsadüf edən hər iki görkəmli incəsənət xadiminin fəaliyyətindən bəhs edən məqalə hazırlayıb.

AZƏRTAC məqaləni təqdim edir.

Zəngin yaradıcılığı memarlar nəsli üçün əsl ilham mənbəyi olan Mikayıl Ələsgər oğlu Hüseynov 1905-ci il aprelin 19-da Bakıda zadəgan ailəsində anadan olub. Kiçik yaşlarından təsviri sənətə hədsiz maraq göstərən M.Hüseynov fitri istedadı ilə yaşıdlarından seçilir, gələcəkdə memar olacağını deyirdi.

1922-ci ildə Bakı real məktəbində ilk təhsilini başa vurduqdan sonra Azərbaycan Politexnik İnstitutunun mühəndis-inşaat fakültəsinə daxil olan M.Hüseynov tələbəlik illərindən maddi-mədəniyyət nümunələrinə fərqli baxışı ilə diqqət çəkir. Belə ki, 1924-cü ildə gənc memar tərəfindən Şirvanşahlar Sarayı Kompleksinin araşdırılması mütəxəssislər arasında sensasiya yaradır. Daha sonra o, dahi Nizami Gəncəvinin abidəsinin layihə müsabiqəsində iştirak edir və mükafata layiq görülür.

Görkəmli sənətkarın Azərbaycanda aparılan geniş inşaat işlərinə qoşulması isə 1930-cu illərə təsadüf edir. Yarım əsrdən artıq bir dövrü əhatə edən fəaliyyəti ərzində M.Hüseynov Azərbaycanın milli memarlıq ənənələrini öz yeni axtarışları ilə zənginləşdirib, müasir texnologiyalardan istifadə edərək monumental tikililərin qiymətli nümunələrini yaradıb. O, Bakıda Azərbaycan Texniki Universiteti, Azərbaycan Dövlət Universiteti, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əsas binası və onun elmi-tədqiqat institutları, Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (Bakı Musiqi Akademiyası), Azərbaycan Pedaqoji Universiteti kimi elm mərkəzlərini, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin (Sadıq Dadaşov ilə birgə), Azərbaycan Dövlət Kitabxanası, Azərbaycan SSR Daxili İşlər Nazirliyi Arxiv İdarəsi, Neft Sənayesi Nazirliyi kimi əhəmiyyətli binaların layihəsini hazırlayıb. Bununla yanaşı, Bakıda bir çox mədəni-məişət ocaqları, habelə Bakı metrosunun “Elmlər Akademiyası”, “Nəriman Nərimanov” və “Nizami” stansiyalarının memarlıq işləri də onun adı ilə bağlıdır.

Azərbaycan arxitekturasının təkmilləşməsi və yüksəlişində özünəməxsus dəst-xətti olan M.Hüseynov Bakı ilə yanaşı, Gəncə, Naxçıvan, Şəki, Qazax şəhərlərində də bir çox yaşayış evləri, ictimai binalar, məşhur elm və mədəniyyət ocaqlarının layihələrini ustalıqla hazırlayıb. O, ölkəmizdən kənarda da istedadını məharətlə nümayiş etdirib. Berlin, Moskva, Düşənbə şəhərlərində Şərq milli koloritli və ornamentləri ilə seçilən bir çox abidə və mədəni-məişət binalarının layihələri məhz M.Hüseynov təxəyyülünün məhsuludur.

Görkəmli memar, alim və pedaqoq M.Hüseynov milli memarlığın inkişafında müstəsna xidmətlərinə görə Azərbaycanın, keçmiş SSRİ-nin ən yüksək mükafatlarına, orden və medallarına, SSRİ xalq memarı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adlarına layiq görülüb. Böyük Britaniya və İrlandiya Kral Asiya Cəmiyyətinin fəxri üzvü, SSRİ Ali Sovetinin iki, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin üç çağırış deputatı seçilib.

Ömrünün böyük bir hissəsini memarlıq elminin və inşaat texnikasının inkişafına həsr edən M.Hüseynov 1992-ci il oktyabrın 7-də 87 yaşında Bakıda dünyasını dəyişib.

Sadıq Dadaşovun irsi də XX əsr Azərbaycan memarlıq tarixində əzəmətli sənət əsərlərinin təşəkkülü ilə yadda qalıb.

Sadıq Ələkbər oğlu Dadaşov 1905-ci il aprelin 15-də Bakıda dünyaya göz açıb. Onun uşaqlıq və gənclik illəri həmyaşıdı olan yaxın dostu, sonralar görkəmli rəssam kimi tanınan Mikayıl Hüseynovla birgə keçib. Onlar həm Bakı real məktəbində, həm də Azərbaycan Politexnik İnstitutunun mühəndis-inşaat fakültəsində eyni ildə təhsil alaraq, yaradıcılıq yollarında uzun illər birgə addımlayıblar. Sinif otaqlarından başlayan bu ayrılmaz dostluq sonralar birlikdə həyata keçirdikləri böyük layihələrə təzahür edib, hətta aralarındakı dərin münasibətlər qohumluq əlaqələrinə çevrilib (M.Hüseynovun bacısı S.Dadaşovla ailə həyatı qurub).

S.Dadaşov institutu bitirdikdən sonra dörd il ərzində (1929-1933) 23 tikilinin layihəsini verir. Bunlara Bakıdakı fabrik-mətbəx (Bayıl), Azərbaycan Sənaye İnstitutunun yeni binası (indiki ADNA), incəsənət işçiləri üçün ev, bir sıra yaşayış binaları kompleksi, Qazaxdakı Pedaqoji Texnikumun binası aiddir.

Dadaşovun əsas işləri sırasında Azərbaycan Texniki Universitetinin, Nizami Gəncəvi adına kinoteatrın, Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (Bakı Musiqi Akademiyası), Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin (M.Hüseynovla birgə) binalarını qeyd etmək olar. O həmçinin Nizami Gəncəvinin 1946-cı ildə Gəncədə, 1949-cu ildə isə Bakıda qoyulan abidələrinin layihə müəllifidir.

Azərbaycan sovet memarlığının banilərindən sayılan S.Dadaşovun yaradıcılığı respublikadan çox-çox uzaqlarda da tanınıb və şöhrət qazanıb. Onun sənət nailiyyətlərindən biri də Moskvada tikilmiş Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisi (XTNS) kompleksinin Azərbaycan pavilyonu olub. Bu layihə də S.Dadaşovun öz həmkarı M.Hüseynovla birgə ərsəyə gətirdiyi əsrarəngiz memarlıq nümunəsidir ki, hər iki memar bu uğurlu işə görə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görülüb.

S.Dadaşov, həmçinin Azərbaycan memarlıq irsinin ilk elmi tədqiqatçısıdır. O və dostu M.Hüseynov Şirvanşahlar Sarayı Kompleksinin, Naxçıvan şəhərindəki Möminə Xatun və Yusif Küseyir oğlu türbələri, Qarabağlar türbəsi yanındakı minarəli tağı, Bərdə şəhərindəki Nüşabə türbəsi və onlarca digər orta əsr memarlıq abidəsinin ilk tədqiqatçıları olublar.

Azərbaycan dövləti S.Dadaşovun fəaliyyətini və ölkə qarşısındakı elmi-yaradıcı əməyini yüksək qiymətləndirib. Ona “Azərbaycan SSR Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adı verilib, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı adını alıb, müxtəlif orden və medallarla təltif edilib.

Azərbaycanın böyük incəsənət xadimi S.Dadaşov 24 dekabr 1946-cı ildə 41 yaşında Moskvada dünyasını dəyişsə də, doğma şəhəri Bakıda dəfn olunub.

Prezident İlham Əliyevin 2022-ci il oktyabrın 8-də imzaladığı Sərəncama əsasən, Bakı şəhərində Mikayıl Hüseynov və Sadıq Dadaşovun birgə abidəsinin ucaldılması qərara alınıb və hazırda layihənin həyata keçirilməsi istiqamətində müvafiq işlər görülür.