İstanbul, 12 dekabr, AZƏRTAC 

Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti Donald Trampın Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması barədə sənəd imzalaması dünyanın siyasi nizamına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərib. ABŞ-ın bu qərarı dünya birliyinin sərt qınağı ilə nəticələnib. Belə demək olar ki, hazırkı proseslər ABŞ ilə dünya birliyi arasında qarşıdurma yaratmaqdadır.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putinin dekabrın 11-də Türkiyəyə səfəri də ABŞ-ın Qüds qərarı ilə bağlıdır. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan rusiyalı həmkarını Qüdslə bağlı yaranmış vəziyyəti müzakirə etmək üçün öz ölkəsinə dəvət edib. Bununla bərabər, Ankarada bir araya gələn prezidentlər iki ölkə arasında bir sıra digər məsələləri də müzakirə ediblər. Bu barədə az sonra davam edəcəyik. İndi isə ABŞ-ın Qüds barədə məlum qərarından sonra baş verən proseslər barədə fikir və mülahizələrimizi bölüşək. Hadisələrin gedişatı göstərir ki, hələlik Qüds barədə məlum qərarı ABŞ və İsraildən başqa dəstəkləyən dövlət yoxdur. Bu halda haqlı olaraq belə bir sual ortaya çıxır: ABŞ Qüds barədə qərar qəbul edərkən dünya birliyinin hansı reaksiya verəcəyini nəzərə almamışdırmı? İnanılası deyil. Hazırda özünü fövqəldövlət hesab edən ABŞ-ın bütün dünya üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan bir məsələ barədə qərar qəbul edərkən baş verə biləcək fəsadları nəzərə almaması inandırıcı görünmür. Prezident Donald Tramp bu qərarı verərkən “Mən verdiyim sözü yerinə yetirdim” ifadəsini işlədib. Deməli, bu, ABŞ dövlət başçısının prezident seçkilərində ona göstərilən yardımların müqabilində götürdüyü öhdəliyin yerinə yetirilməsi kimi də başa düşülə bilər. Lakin Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici siyasətindəki davamlılığı nəzərə alaraq qeyd edə bilərik ki, ABŞ bu qərarı ilə dünya siyasətinə təsir edən güclər üçün yeni bir müzakirə mövzusu ortaya çıxarmaqla öz böyük məqsədlərinə çatmaq niyyətindədir. Göründüyü kimi, hazırda liderlər arasında müzakirə mövzusu Qüdsdür. Bu qərardan sonra ayır-ayrı ölkələrdə, hətta Avropada da ABŞ-ın Qüds qərarına qarşı nümayişlər keçirilməkdədir. Təbii ki, baş verənlər, ilk növbədə, ABŞ-ın imicinə zərbə vurmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, Donald Trampın Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması ərəb dünyasında da sərt reaksiyaya səbəb olub. Fələstinlilər və israillilər arasında toqquşmalar başlayıb və üsyana çağırışlar edilib. İordan çayının qərb sahilində və Qəzza sektorunda baş verən toqquşmalar nəticəsində 100-dən çox fələstinli yaralanıb. Mahmud Abbasın liderlik etdiyi FƏTH hərəkatının yüksəkvəzifəli üzvlərindən biri olan Cəbrayıl Racub ABŞ-ın vitse-prezidentinin Fələstin administrasiyasının başçısı ilə görüşünün dekabr ayında baş tutmayacağını bildirib. Mahmud Abbasın özü isə bu barədə şərh verməkdən yayınsa da, Trampın Qüds barədə qərarının ABŞ-ın Yaxın Şərqdə sülh prosesindən uzaqlaşdığı mənasına gəldiyini deyib. Bəzi mənbələrdə bildirilir ki, Fələstin tərəfi sülh danışıqlarında ABŞ-ın vasitəçilik missiyasından imtina edib.

İndi isə Prezident Vladimir Putinin Türkiyəyə səfərinə nəzər yetirək. Rəsmi məlumata görə, Türkiyə və Rusiya prezidentləri Qüds böhranı, hərbi sahədə əməkdaşlıq, o cümlədən S-400 raket əleyhinə müdafiə kompleksi, Suriya müharibəsinin vəziyyəti, eləcə də regional proseslərə dair müzakirələr aparıblar. Sonra Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ilə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin birgə mətbuat konfransı keçiriblər. Mətbuat konfransında tərəflər müzakirə olunan məsələlər barədə ümumi məlumat veriblər. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan deyib: “Rusiya ilə Türkiyə arasında əməkdaşlıq hər keçən gün daha da güclənir. Siyasi səviyyədə ahəngdar iş şəraitimiz var". Rusiya Prezidenti Vladimir Putin isə bəyan edib: “Qüdsün statusu İsrail ilə Fələstin arasında birbaşa danışıqlar yolu ilə həll oluna bilər”.

Qeyd etdiyimiz bu iki sitat deməyə əsas verir ki, ABŞ-ın Qüds barədə qərarı Rusiya və Türkiyə arasında əməkdaşlığa zərər vurmayıb, əksinə, bu qərar tərəfləri daha da yaxınlaşdırıb. Digər tərəfdən, müşahidə olunur ki, Rusiya və Türkiyə ikitərəfli əməkdaşlıq formatını bir az da genişləndirmək niyyətindədirlər.

Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidentinin Qüds barədə qərarı ABŞ-ın hərbi sənaye kompleksində canlanma yaradacaq. Belə ki, uzun illərdən bəri səngimək bilməyən Yaxın Şərq böhranının daha da dərinləşməsi region dövlətlərini silahlanmanı daha sürətlə davam etdirməyə vadar edəcək. Bu isə silah ixracatçısı olan bütün tərəflərin maraqlarını təmin edir. Qarşıdan isə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin dövlət başçılarının Zirvə toplantısı gəlir. Dekabrın 13-də İstanbulda keçirilməsi nəzərdə tutulan bu Zirvədə müsəlman ölkələrinin Qüdslə bağlı mövqeləri açıqlanacaq. İstənilən halda, ABŞ-ın Qüds qərarı tarixə dünyada sülhün və əmin-amanlığın bərqərar edilməsinə böyük zərbə kimi daxil olub. Hətta ABŞ tərəfi yaxın günlərdə Qüds qərarını ləğv etsə belə, regionda yaranmış gərginliyin səngiməsi gözlənilmir. ABŞ-ın bu qərarı ləğv edəcəyi isə gözlənilən deyil. Deməli, hərbi sənaye kompleksinə dair iqtisadi maraqlar ABŞ üçün daha yüksəkdə dayanır.

Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ Qüdsə dair ədalətsiz qərarı BMT-nin bu şəhərin statusu barədə 1980-ci il qərarına ziddir.

Sabir Şahtaxtı

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

İstanbul