Bakı, 18 aprel, AZƏRTAC

2018-ci ilin may ayında Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə AMEA-nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu arasında müqavilə bağlanıb. Həmin müqaviləyə uyğun olaraq, “Çuxurdərə gölməçələrinin ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması və landşaftının bərpası” və “Suraxanı rayonunda keçmiş Yod-Brom Zavodunun lay suları ilə çirklənmiş ərazinin ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması və landşaftın bərpası” layihələrinin icrasına başlanılıb. Hazırda həmin layihələr müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməkdədir. Bu layihələrin icrası Bakı şəhərinin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına böyük töhfə verəcək.

Bu fikri AZƏRTAC-a açıqlamasında AMEA-nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Əlövsət Quliyev deyib.

Alim bildirib ki, Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportunun ətrafının ekoloji sağlamlaşdırılması məqsədilə genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirilir. Suraxanı rayonundakı keçmiş Yod-Brom Zavodunun lay suları ilə çirklənmiş ərazilərin ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması və landşaftın bərpası (43 hektar qurutma və 60 hektar yaşıllaşdırma) məqsədilə həmin ərazidə qapalı kollektor-drenaj şəbəkəsi layihələndirilib ki, bu da mövcud göllərin qurudulmasına imkan verir.

Məlumdur ki, Abşeron yarımadasında ümumi sahəsi 3325 hektara qədər olan 200-dən artıq göl mövcuddur. Bu göllər ətraf mühitə ciddi təsir göstərir. Belə ki, torpaqlar deqradasiyaya uğrayır və şoranlaşır. Xüsusilə 100 ildən çox bir müddətdə neft çıxarılması ilə əlaqədar neft mədəni yerlərinin istismar meydançalarında baş verən qəza, sızmalar, çirklənməyə qarşı tədbirlərin zəif aparılması səbəbindən bir çox ərazilər yararsız hala düşüb. Layihə əsasında tədqiq olunan Çuxurdərə gölü neft-qaz hasilatı prosesində lay sularından və tullantı sularından əmələ gəlmiş süni göllərdəndir.

Əlövsət Quliyev deyib ki, Abşeron magistral kanalı və Binə gölü istifadəyə veriləndən sonra Maştağa sovxozunda əkin sahələrində intensiv suvarılma nəticəsində ərazinin çökək hissəsində şərqi Çuxurdərə gölünə paralel olaraq qərbi Çuxurdərə gölü yaranıb.

1997-ci ildən bəri şərqi Çuxurdərə gölündən su götürülmür və bu dövrdən başlayaraq göllərin ölçüsü və suyun səviyyəsi ildən-ilə genişlənir. Bu prosesin intensivləşməsinin əsas səbəblərindən biri də göllərin ətrafındakı ərazilərdə yeni yaşayış sahələrinin yaradılmasıdır. Göllərdə suyun qalxmasının kritik səviyyəsi yağmurlu dövrün güclü yağışlarından sonra müşahidə olunur.

Bu neqativ proseslərə vaxtında diqqət yetirilməməsi acınacaqlı vəziyyət yaradıb. Xüsusilə Beynəlxalq Hava Limanı və onun ətrafında baş verən bataqlaşma, şorlaşma, neft tullantıları ilə çirklənmə nəticəsində ərazinin ekoloji vəziyyəti gərginliyə məruz qalıb.

Suraxanı rayonundakı keçmiş Yod-Brom Zavodunun əhatə etdiyi ərazinin sərhədləri daxilində də tədqiqatlar aparılıb. Məlum olub ki, keçən əsrin əvvəllərinə qədər neft quyularından çıxarılan lay suları, eləcə onunla qarışıq halında olan xam neft çöküntüləri buraya axıdılıb və primitiv üsulla yod istehsal olunub. Lakin sonralar bu istehsal özünü doğrultmadığından Yod-Brom Zavodunun fəaliyyəti dayandırılıb, onun qalığı olan göl və digər mühəndis sistemləri isə dağılmış vəziyyətdə bugünümüzə gəlib çıxıb.

Bizim apardığımız tədqiqatlardan sonra məlum oldu ki, ərazinin çöküntülərində kifayət qədər flüor (ftor) birləşmələrinə rast gəlinir. Bu da hava limanı yaxınlığında yolverilməzdir. Təyyarələrin uçuş-enmə zolağının yerləşdiyi ərazidə belə kimyəvi birləşmələrin, ətraf ərazilərdə ekoloji baxımdan əlverişsiz şəraitə malik olan göllərin yayılması sonra ciddi fəsadlar törədə bilər.

AMEA-nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən aparılmış tədqiqatlar nəticəsində yazılmış metodologiyada böyük miqyasda mühəndis, torpaqların duzdan təmizlənməsi, rekultivasiya və remidasiya işlərinin həyata keçirilməsi, kollektor drenaj şəbəkələrinin çəkilməsi tövsiyə edilib.

Ətraf mühitin qorunmasına dövlət səviyyəsində göstərilən qayğının nəticəsidir ki, keçmiş Yod-Brom Zavodu qalığı olan gölün qurudulması və onun yerində münbit torpaq-su və bitki əlaqəsi təmin edilir.

Eyni zamanda, Çuxurdərə ərazisinin ekoloji durumunun qaydaya salınması üzrə işlər yekunlaşmaqdadır. Mövcud göllərin bir qismi qurudulub, neftlə çirklənmiş şlamlı göl tamamilə remidasiya olunaraq çirklənmiş məhsullardan təmizlənib. Qalan sahələrdə qrunt sularının səviyyəsinin aşağı salınması üçün drenaj işləri davam etdirilməkdədir.

Bu layihələrin icrasına Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ciddi diqqət yetirir. Bizi bir alim kimi sevindirən odur ki, nazirlik ətraf mühitin, ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülən işləri əvvəllər olduğu kimi, öz bildiyi formada həll etmir. Bu işlər görülərkən mütəxəssislərin, alimlərin təklifləri, fikirləri nəzərə alınır. Bu da layihələrin uğurlu icrasına və nəticəli olmasına şərait yaradır.

Bunlar bütövlükdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ekologiyaya, ətraf mühitə həssas münasibətinin nəticəsidir. Sağlam ekoloji mühit olmadan, sağlam insan, sağlam cəmiyyət də yoxdur. Dövlət başçısının tapşırığı ilə həyata keçirilən bu tədbirlər ölkəmizin sağlam gələcəyi baxımından olduqca əhəmiyyətli məsələlərdir. Azərbaycan xalqı qarşısında böyük xidmətləri olan ölkə rəhbərimizin bu sahədə gördüyü işlər onun Azərbaycan üçün etdiyi daha bir tarixi xidmətdir. Təmizlənmiş ərazilər həm də gözəllik mənbəyinə çevrilir. Hava limanının yaxınlığındakı neftlə çirklənmiş ərazilərdə indi gözoxşayan yaşıllıqlar salınıb. Bu, vətənə, dövlətə və xalqa xidmətdir. Qədirbilən Azərbaycan xalqı isə bunları heç vaxt unutmayacaq.