Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

ABŞ-Çin münasibətlərinin yeni səhifəsi: Kissincer yenə təəccübləndirir

ABŞ-Çin münasibətlərinin yeni səhifəsi: Kissincer yenə təəccübləndirir

Kolumbiya Universitetində bu il sentyabr ayının 26-da Amerika ilə Çinin 200-dən çox nüfuzlu dövlət xadimləri, siyasətçilər, elm adamları, biznes dairələrinin və ictimai təşkilatların nümayəndələri bir araya gəlmişdi. Onlar yaxın 50 il müddətində iki ölkə arasındakı münasibətlərin geosiyasi aspektlərini müzakirə etdilər. Tədbirdə tanınmış strateq, ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Henri Kissincer də iştirak edib. O, çıxışında irəli sürdüyü tezislərlə növbəti dəfə ekspertləri heyrətləndirib. Amerikalı mütəxəssis qlobal geosiyasi proseslərin məzmununu dəyişə biləcək meyillərdən bəhs edib. Vaşinqtonla Pekin arasında əlaqələrin daha yüksək səviyyəyə qalxması, geniş şəkildə müxtəlif konseptual problemləri əhatə etməsi kontekstində maraqlı fikirlər söyləyib. Onların aktuallığını nəzərə alaraq, üzərilərində təhlili dayanmağa ehtiyac görürük.

İki gücün birləşməsi: prinsiplər dəyişirmi?

Bəlkə də Henri Kissincer Nyu-York ştatının Kolumbiya Universitetində Çin və ABŞ universitetləri və analitik mərkəzlərinin rəhbərlərinin birgə toplantısına qatılmasaydı, həmin tədbir ekspertlərin diqqətini elə də çəkməyəcəkdi. Tədbirin diqqətçəkən və gələcəyə ünvanlanan “ABŞ və Çin universitetlərinin rektorları. Beyin mərkəzlərinin forumu – sonrakı əlli ildə münasibətlər” adı vardı. Çinin siyasi elitasını Çin Xalq Respublikası Dövlət Şurası baş nazirinin müavini Lyu Yandun, Amerika tərəfini isə keçmiş dövlət katibi Henri Kissincer təmsil edib.

Konfransda dünyanın məşhur geostrateq və analitiklərindən olan Henri Kissincerin iştirakı və söylədiyi fikirlər böyük maraq doğurub. O, faktiki olaraq, dünyanın iki supergücünün qarşılıqlı münasibətlərinin strateji fəlsəfəsinə dair tezislər irəli sürüb. Onların qısa məzmunu aşağıdakı kimidir.

Hazırda qlobal miqyasda ciddi geosiyasi problemlər özünü göstərir. Bu cür həssas və mürəkkəb vəziyyətdə dünyanın gələcək taleyi bir çox mənada Amerika ilə Çin arasındakı münasibətlərdən asılı olacaq. ABŞ və Çin bir yerdə çalışmalıdırlar ki, qarşılıqlı münasibətlər səviyyəsini praqmatizmdən və gündəlik məsələlərin həlli səviyyəsindən konseptual səviyyəyə yüksəltmək mümkün olsun. Nəticədə, “bu, dünya nizamının yeni əhatəli konsepsiyasını yaratmağa imkan verəcək. Dünyada sülhün bərqərar olması və tərəqqi baş verməsi üçün şans meydana gələcək” (bax: Kissinger: Sino-US ties crucial for peace, progress / “China Daily”, 28 sentyabr 2017).

İndi bu məsələdə iki seçim imkanı var. Birincisi, ABŞ və Çin “çəkişməkdə davam edirlər”. İkincisi, onlar dialoqa girərək, ortaq fəaliyyət göstərir, bununla da bəşəriyyətin inkişafına, sülhə töhfə verir, dünyada birgə inkişaf üçün şərait yaradırlar. Fikirlərinə davam edərək, H.Kissincer vurğulayır ki, birinci seçimi etsək, bu, hər iki ölkə və bütün dünya üçün fəlakət olar. Bu səbəbdən, “biz bu seçimi edə bilmərik” (bax: əvvəlki mənbəyə).

Şəxsi diplomatik təcrübəsindən də misal çəkən analitik dinləyicilərin diqqətinə maraqlı bir məqamı çatdırıb. O deyib ki, ABŞ və Çin diplomatik münasibətləri təzə quranda, əsasən, strateji təsəvvürləri rəhbər tuturdular. H.Kissincer 46 il bundan əvvəl Çinə səfər edərkən bunun şahidi olmuşdu.

Bu o deməkdir ki, Vaşinqtonla Pekin arasında diplomatik münasibətlər rəqabət prinsipi üzərində qurulub. İndiyə qədər də həmin qaydadan elə də kənara çıxılmayıb. Çinin sürətli inkişafı bu rəqabətə yeni gərginlik çaları verib. Burada kimisə günahlandırmaqdan deyil, başlıca olaraq, real vəziyyəti adekvat dərk etməkdən söhbət gedir. Konkret ifadə etsək, H.Kissincer etiraf edir ki, hələlik hər iki ölkə rəhbərliyi rəqabəti düşünür. Dünya liderliyi uğrunda açıq, yaxud gizli savaş gedir. Bu isə çox təhlükəlidir. Səbəbi ondan ibarətdir ki, dünyada geosiyasi şərtlər sürətlə dəyişir, qarşıya mürəkkəb xarakterli risklər çıxır. Onlar o dərəcədə həssas vəziyyət yaradıblar ki, bütövlükdə dünya nizamı pozula bilər. Açıq deyilsə, bəşəriyyət artıq bu qarşısıalınmaz xaosun astanasındadır. Ona görə də təcili tədbirlər görülməlidir. Onların sırasında ABŞ-la Çin qarşılıqlı münasibətlərin əsasında gördükləri prinsipi dəyişməli, rəqabətdən dialoqa keçid etməlidirlər.

Birgə inkişaf zərurəti: supergüclər buna hazırdırlarmı?

Bunları nəzərə alaraq, Henri Kissincer siyasi baxımdan maraqlı bir tezis irəli sürüb: “Bu gün isə biz yalnız təhlükəsizliyə deyil, həm də birgə inkişafa və birgə mövcudluğa can atırıq” (bax: əvvəlki mənbəyə). Təbii ki, yüksək nüfuz sahibi olan bir mütəxəssisin bu cür nikbin danışması təqdirəlayiqdir. Ancaq sual olunur: doğrudanmı, Vaşinqton və Pekin bəşəriyyətin tərəqqisi naminə ortaq mövqeyə gəlməyə çalışırlar? Bəs onda onların geosiyasi və strateji maraqları necə olur? Dünyanın müxtəlif bölgələrində iki böyük güc arasında müşahidə edilən intriqalar, qarşıdurmalar, toqquşmalar haqqında nə düşünək?

Deməli, faktiki olaraq, H.Kissincer başqa tezisi sətiraltı ifadə edib. O da bundan ibarətdir ki, Amerika təkbaşına dünyaya liderlik edə bilməyəcəyini anlayıb! Vaşinqton təklif edir ki, ABŞ və Çin birgə bu vəzifəni yerinə yetirsin! Çinə edilən təklifin əsas mahiyyəti bundan ibarətdir. Maraqlıdır, Pekinin cavabı nədən ibarət ola bilər? Çin ABŞ-ın uzun illərdir buraxdığı səhvləri liderlik naminə təkrarlamağa hazırdırmı?

Əgər məsələyə Realpolitik konsepti aspektində baxsaq, cavab müsbətdir. Çin praqmatik maraqlar naminə dünyanın ən güclü ölkəsinin təklifini qəbul edə bilər. Bununla yanaşı, Şərq müdrikliyi deyilən bir dəyər də vardır. Məsələyə onun prizmasından yanaşsaq, Pekin son nəticədə həmin təklifi qəbul etməyəcək. Çinlilər müdrikdirlər. Onlar anlayırlar ki, yalnız birgə fəaliyyət, kollektiv məsuliyyət uzunmüddətli müsbət nəticə verə bilər.

Deməli, H.Kissincerin söylədikləri Vaşinqtonun fikirləşdiklərinin ifadəsidirsə, dünyada yeni və maraqlı fikir yarışı, yaxud mövqe çəkişməsi başlayır – Qərb Realpolitik düşüncə tərzi ilə Şərq müdrikliyi “münasibətləri” aydınlaşdırmalıdırlar. Keçən əsrin 70-80-ci illərində olduğu kimi, əgər Vaşinqton Çin amilindən öz marağı üçün sona qədər istifadə edə biləcəksə, dünyanın geosiyasi təkamül xətti növbəti gərginlik müstəvisinə keçəcək. Bu ssenaridə səmərəli və dünyanın maraqlarına cavab verə biləcək sonucun alına biləcəyinə inanmırıq.

Mümkündür ki, Rusiya, Braziliya, Türkiyə, Meksika və Aİ kimi güclər ABŞ-Çin tandeminə qarşı alternativ güc mərkəzi yaratsınlar. Artıq Rusiya KİV-i Kolumbiya Universitetindəki görüşə geosiyasi məzmun verir. Konkret olaraq, onlar vurğulayırlar ki, “Çin Amerikaya doğru kurs götürür” (bax: Пекин начал дрейф в сторону Америки / “Военное обозрение”, 2 oktyabr 2017).

Təbii ki, bütün bunları rəsmi Pekin əzəldən bilir. İstisna deyil ki, Çin Amerika ilə əlaqələrində çox ehtiyatlı və ölçülü-biçili davranmaqda davam etsin. Bununla yanaşı, qlobal geosiyasət üçün əhəmiyyətli olan bir sıra məsələlərdə tərəflərin əməkdaşlığı istisna edilmir. Bu bağlılıqda Henri Kissincerin vurğuladığı məqamı da xatırlatmaq istərdik.

Onun sözlərinə görə, Çin “yüz ilin yaxınlaşan iki yubileyi”nə istiqamətlənmiş məqsədlərinin reallaşması yolu ilə inkişaf proqramları həyata keçirməyə çalışır. “Çin ikinci yüzillik yubileyə yönəlmiş məqsədləri reallaşdıran anda istənilən başqa cəmiyyətdən daha güclü olacaq, hər nəfərə düşən orta gəlir inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatacaq” (bax: əvvəlki mənbəyə). Bu, Çinin “arzusudur”. Artıq 200 ildir ki, Pekin həmin arzunu həyata keçirmək istiqamətində fəaliyyət göstərir.

Yekun olaraq, Henri Kissincerin fikrincə, bütün bunlar geosiyasi əhəmiyyət və fəallıq baxımından Asiyanın “dünyanın ağırlıq mərkəzi”nə çevrilməsinə aparıb çıxaracaq. Təbii ki, ABŞ bu prosesdən kənarda qala bilməz. Ona görə də əsas vəzifələrdən biri “amerikan müstəsnalığı” ilə “Çin arzusu” arasında uyğunluğun tapılmasından ibarət olmalıdır.

Beləliklə, Kolumbiya Universiteti ABŞ-Çin münasibətləri baxımından tarixə düşə bilər. Mümkündür ki, iki böyük dövlət bütün məsələlərdə olmasa da, prinsipial məqamlarda ortaq razılığa gəlsinlər. Əgər bu baş versə, sözün həqiqi mənasında dünya miqyasında yeni maraqlı, mürəkkəb və eyni zamanda, riskli proseslər başlayacaq. İlk növbədə, Rusiya və Avropa İttifaqının Amerika-Çin tandeminə reaksiyası maraqlıdır. Lakin potensial baxımından çətin ki, kimlərsə ABŞ-la Çinə qarşı duruş gətirə bilsin. Bəşəriyyət yeni münasibətlər mərhələsinə qədəm qoya bilər.

Newtimes.az

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Bayram günlərində bölgələrdə hava necə olacaq?

Təhsil müəssisələrində bayram şənlikləri keçirilib

Qazaxın sərhəd kəndinin sakinləri İlaxır çərşənbəni necə qarşılayırlar? REPORTAJ

ATMU-da bayram festivalı: “Yurdumuza bahar gəlir”

700 mindən çox pensiya, müavinət və təqaüd təyinatı e-sistem üzərindən proaktiv qaydada aparılıb

AQTA “Ana südü əvəzedilməzdir” adlı layihəyə start verir

AzMİU-nun müəllim və tələbələri Belçikada pilot tədris həftəsində iştirak ediblər

Qar uçqunu Türkiyənin şərqində 158 yaşayış məntəqəsi ilə əlaqəni iflic edib

Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® Balaxanı Əməliyyat Şirkətinin rəhbər və işçi heyəti İlaxır çərşənbəsini qeyd edirlər

FHN-in nümayəndə heyəti Türkiyədə səfərdə olub

Britaniyanın rəsmi sikkəsində “Ulduz müharibələri” filmindən “Minilliyin şahini” təsviri yer alıb

Qlobal qeyri-sabitlik fonunda ölkəmizdəki təhlükəsiz mühit Azərbaycanı beynəlxalq tədbirlər üçün ideal məkana çevirir – RƏY

BDU-nun şəhid məzunu Namiq Cavadovun ailəsi ziyarət olunub

BMU-da əcnəbi tələbələr üçün “Multikultural Novruz bayramı” adlı tədbir keçirilib

Almaniyalı futbolçu mövsümün sonunda karyerasını bitirmək istəyir

BDU “Erasmus+ DIRNA” layihəsinin növbəti təlimində təmsil olunub

Ağalı sakinləri İlaxır çərşənbəni qeyd ediblər FOTO VİDEO

Akademik: Ekoloji terrora məruz qalmış Azərbaycan torpaqlarının və meşə resurslarının bərpası dövrümüzün ən böyük çağırışıdır

® “Coca-Cola” gəncləri Novruz bayramı münasibətilə təbrik etdi

® Gəncədən məktəbli qız informatika sahəsi üzrə dünyanın ən nüfuzlu universitetinə qəbul olub

Azərbaycan ilə Çin arasındakı qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq mühüm perspektivlərə malikdir

Çiçəkçilik sevdası: Hobbi necə biznesə çevrildi? – MÜSAHİBƏ

Laçında “Can Laçın” Novruz yarmarkası keçirilir FOTO

Allahşükür Paşazadə Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqını təbrik edib

® “Xonça” məhsullarının qida təhlükəsizliyi tələblərinə uyğunluğu təsdiqlənib

Milli Məclisin yaz sessiyasında növbəti iclasının vaxtı və gündəliyi açıqlanıb

Şəki teatrı Novruz bayramı günlərində uşaqları yeni tamaşa ilə sevindirir

Keniyada yol qəzası nəticəsində azı 11 tələbə həlak olub

Türkiyənin zəlzələ bölgəsində inşası tamamlanan mənzillər sahiblərinə təqdim ediləcək

Pedaqoji Universitetdə Çanaqqala zəfərinin ildönümü qeyd olunub

Bakı Mühəndislik Universitetində Təhsilin İnkişafı Fondu ilə əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib

Yaponiya Mərkəzi Bankı 17 ildən sonra mənfi faiz siyasətini dayandırır

"Qədim Şabran" abidəsində Novruz şənliyi

“Qəbələ” İdman Klubu MMA döyüşçüsü ilə müqavilə imzalayıb

Ermənistan “Mir” ödəniş kartına xidməti dayandıracaq

Mingəçevir Dövlət Universitetində Novruz şənliyi keçirilib

NATO-nun Baş katibinin regiona səfərinin Azərbaycandan başlaması ölkəmizin Alyans üçün önəmini nümayiş etdirir - ŞƏRH

“Azərişıq” gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

Yüksək Texnologiyalar Parkının istismar proqramı - seminar

Taksi sürücülərinə ödəniş müqabilində şəhadətnamələrin verilməsinə aydınlıq gətirilib

UNEC-də Nobel Sülh mükafatçısı Məhəmməd Yunus adına mərkəzin açılışı olub

İki audiovizual media subyektinə müvafiq lisenziyalar verilib

Nəsimi rayonunda yerləşən banklardan birindən oğurluq edilməsinin qarşısı mühafizə polisi tərəfindən alınıb VİDEO

Malmödə ABBA-nın “Eurovision”da qələbəsinin 50 illiyinə həsr olunmuş sərgi açılacaq

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu ərazisində qaçaqmalçılıqla məşğul olan Lənkəran sakini saxlanılıb

Naxçıvanda ağır yol qəzasında 3 nəfər ölüb

Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsi NATO-nun ölkəmizə diqqətini artırır - RƏY

Londonda Benksinin növbəti monumental boyakarlıq nümunəsi meydana çıxıb

Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunda uşaqlar üçün Novruz şənliyi təşkil edilib

Məktəblilər Gənclər Kitabxanasının qonağı olublar

® “PAŞA Holding”in “Vətən əmanətlərin keşiyindədir” layihəsi çərçivəsində şəhid ailələrinə bayram sovqatları çatdırılır

“Qala” Dövlət Tarix-Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz bayramı münasibətilə tədbir keçirilib

Dünyada təhlükəsiziyin təmin edilməsində Azərbaycan-NATO əməkdaşlığının rolu ŞƏRH

“Atatürk dövründə İran-Türkiyə münasibətləri” – seminar

Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatına başlanılır

“Zirə”nin iki futbolçusu yığma komandalara dəvət alıb

AİBNDX: Malların mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların verilməsinin fasiləsizliyi bayram günlərində təmin ediləcək

FHN Novruz bayramı ilə əlaqədar gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

Bu il Şri-Lankaya 500 mindən çox turist gəlib

Cari ilin iki ayı ərzində Azərbaycanda istehsal edilən elektrik enerjisinin miqdarı açıqlanıb

Fransalı tennisçi oyun zamanı huşunu itirib

Domantas Sabonis NBA əfsanələrinin rekordunu təkrarlayıb

Novruz bayramının ilk günündə paytaxtda yağış, dağlıq və dağətəyi rayonlarda isə qar yağacaq

Tramp prezident seçiləcəyi təqdirdə şahzadə Harrini ABŞ-dan qovacaq

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

“Novruz gəlir, yaz gəlir” – AzMİU kollektivi İlaxır çərşənbədə tonqal ətrafında bir araya gəldi

BDU Sənaye və Texnoloji Tədqiqat Təşkilatlarının Dünya Assosiasiyasına tamhüquqlu üzv seçilib

“Azəriqaz” Novruz bayramı günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

Media: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

“İnter”in futbolçusu irqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar