Şiraz, 4 dekabr, AZƏRTAC

İranın yeni raketlərini sınaqdan çıxarması ABŞ-ı hərəkətə keçməyə vadar edib. Amerika mətbuatının məlumatına görə, Pentaqonun strateqləri Fars körfəzinə hərbi donanma göndəriblər. Bu gün “Con C. Stennes” adlı nəhəng təyyarə daşıyan gəmi başda olmaqla ABŞ-ın hərbi donanması Fars körfəzinə daxil olacaq. Lakin bunun səbəbi təkcə İranın yeni raketləri sınaqdan çıxarması deyil. İran Prezidenti bəyan etmişdi ki, əgər ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyalara əsasən İrana dünya bazarına neft çıxarmaq imkanı verilməsə, onda Fars körfəzindən heç bir ölkə neft ixrac edə bilməyəcək. İran Prezidentinin bu bəyanatının arxasında isə olduqca təhlükəli ola biləcək plan dayanır. Bu plan isə ondan ibarətdir ki, İran Fars körfəzinə keçid olan Hörmüz boğazını hərbi donanmasının köməyi ilə bağlayar və ABŞ-ın körfəz ölkələrindəki müttəfiqlərinə neft ixrac etmək imkanı verməz. Qarşılıqlı sərt bəyanatlar hərbi münaqişə həddinə gətirib çıxaracağı ehtimalını artırır. Ötən həftə İranın Fars körfəzi sularına 2 yeni hərbi gəmi və 1 sualtı qayıq çıxarması da təsadüfi deyil. Təbii ki, ABŞ körfəzdə baş verənləri diqqətlə izləyir və İranın hər bir addımına qarşı tədbirlər həyata keçirir. Vəziyyətin belə gərgin həddə çatması - “hərbi qarşıdurma olacaqmı?” sualını yaradır. Məsələyə bir qədər geniş aspektdən yanaşsaq meydana gələn suala cavab verə bilərik.

İranın raket sınağından sonra ABŞ yalnız bəyanatlarla kifayətlənməyib məsələni BMT Təhlükəsizlik Şurasına (TŞ) çıxarmaq qərarına gəlib. ABŞ-ın İran üzrə xüsusi nümayəndəsi Brayn Huk İranın raket proqramının inkişafını region üçün təhlükəli hesab edərək Avropa dövlətlərini yeni sanksiyalar tətbiq etməyə çağırıb. Bu çağırışdan sonra isə Fransa və Böyük Britaniya İranın raket sınağına münasibət bildirərək bu addımın “təxribat xarakterli” olduğunu bəyan ediblər. “Azad Avropa” radiosunun məlumatına görə, Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Geremi Hant İranın raket sınağını “regionda sabitliyi pozmağa” cəhd kimi dəyərləndirib. Fransa xarici işlər idarəsinin bəyanatında da eyni sözlər yer alıb. Bu bəyanatların səmimiliyi şübhə yaradır. Çünki Yaxın Şərqdə sabitlik İranın raket sınağından çox əvvəl pozulub. Təxribat xarakterli olmasına gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, regionda sabitlik İranın deyil, İŞİD terror təşkilatının təxribatları ilə pozulub. Görünür, sanksiyaları dəstəkləməyən Avropanın iri dövlətləri ABŞ-ın İranın raket proqramına dair mövqeyini dəstəkləmək qərarına gəliblər.

Hər iki Avropa dövləti İranın raket sınağı keçirməklə beynəlxalq qanunları pozduğuna istinad edir. Konkret olaraq isə iddia edilir ki, İran BMT TŞ-nın 2231 saylı qərarına məhəl qoymayıb. Lakin ABŞ-ın Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Mark Föst Patrik bildirib ki, BMT TŞ-nın 2231 saylı qərarı nüvə başlıqlı raketlərin sınaqdan keçirilməsini qadağan edib. İran isə nüvə başlıqlı deyil, sadəcə olaraq uzaq mənzilləri vurmaq üçün istehsal olunan raketini sınaqdan çıxarıb. Buna baxmayaraq, ABŞ hər vasitə ilə İrana qarşı bir-birinin ardınca addımlar atmaqda davam edir.

ABŞ mətbuatının məlumatına görə, hazırda ABŞ BMT TŞ üzvləri ilə danışıqlar aparılır və məsələnin qapalı iclasda müzakirəyə çıxarılmasını istəyir. Hələlik BMT TŞ-nın toplantısının nə vaxt keçiriləcəyi bəlli deyil. Görünür, ABŞ TŞ-nın digər üzvləri ilə razılıq əldə etməyə çalışır və məhz bundan sonra toplantının vaxtı müəyyən ediləcək. Beləliklə, əgər ABŞ BMT TŞ-da istədiyi qərarın çıxmasına nail ola bilsə, onda Fars körfəzinə daxil olan hərbi gəmiləri ilə manevrlər edib Hörmüz boğazının bağlanmasının qarşısını almağa çalışacaq ki, bu da İran tərəfindən birmənalı qarşılanmayacaq. Deməli, hərbi qarşıdurma ola bilər. Hərbi əməliyyatların böyük həcmdə olmasa da lokal xarakter daşıması mümkündür. Lakin BMT TŞ-nın 5 üzvündən biri Rusiyadır. Bu dövlət ilə ABŞ-ın münasibətləri o qədər də ürəkaçan deyil. Rusiyanın ABŞ-ın xeyrinə olan qərara veto qoymayacağı böyük sual altındadır. Ötən ay Sinqapurda G-20 dövlətlərinin sammitində ABŞ Prezidenti Donald Trampın Rusiya Prezidenti Vladimir Putin ilə əvvəlcədən hazırlanmış görüşünü Ukraynada baş verən hərbi insidentə görə təxirə salması Vaşinqton-Moskva münasibətlərini daha da gərginləşdirib. Odur ki, BMT TŞ-da ABŞ-ın dəstək alacağı sual doğurur. Bunu Ağ Evdə də yaxşı başa düşürlər. Deməli, hərbi münaqişəni istisna etmək olar.

Hələlik isə ABŞ-ın hərbi gəmiləri körfəzə yaxınlaşmaqdadır. Vaşinqtonun bu addımının İranı qorxutmaq üçün atdığını deyənlər də var. Lakin 50 ilə yaxındır ki, ABŞ-ın İran ilə qarşıdurması davam edir, bundan da gərgin məqamlar yaranıb və İranın qorxduğu heç vaxt müşahidə edilməyib.

Rabil Kətanov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Şiraz