Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

Aİ-nin üç problemi: təşkilatın riskləri artır

Aİ-nin üç problemi: təşkilatın riskləri artır

Avropa İttifaqının öz potensialına və qlobal geosiyasi proseslərdə oynadığı rola görə çox böyük güc olduğu etiraf edilir. Bu təşkilata üzv olanlar sırasında dünyanın ən yüksək inkişaf etmiş dövlətləri də vardır. “Böyük yeddilik” qrupu ölkələrinin dördü Aİ-yə daxildir. Ekspertlər daim bu təşkilatla bağlı siyasi, ideoloji və geoiqtisadi məsələlərə həssaslıq göstərirlər. Son zamanlar bu ehtiyac Aİ-nin hazırkı durumu və gələcəyi ilə əlaqədar müxtəlif ekspert rəylərinin sayının artması fonunda daha maraqlı görünməkdədir. Doğrudan da, Aİ hansı çətinliklərlə üz-üzədir və onlar bütövlükdə təşkilatı nə kimi hala gətirə bilər? Avropa İttifaqı daxili və xarici mühitdən qaynaqlanan ziddiyyətli məqamlara necə reaksiya verir? Bu kimi suallara cavab tapmaq üçün təşkilatla bağlı bir sıra vacib ziddiyyətli özəlliklər üzərində geniş dayanaq.

Miqrasiya, sağçı qüvvələr və supergüclər: Aİ-nin “Bermud üçbucağı”

Siyasi liderlər tamamilə haqlı olaraq xeyli müddətdir ki, Avropa İttifaqının yeniləşmə zərurətini vurğulayırlar. Təşkilatın yüksək səviyyəli rəsmi şəxsləri dəfələrlə bu barədə açıq və konkret fikir bildiriblər. Mütəxəssislərin də məsələyə münasibətində ortaq mövqe müşahidə edilir: onlar Aİ-nin, əslində, müxtəlif sahələrdə ziddiyyətlər içində olduğunu əsas tutaraq, dəyişməsi ehtiyacını qeyd edirlər.

Bu təşkilat dünyanın ən güclülərindən hesab edilir. Almaniya, Fransa, İtaliya kimi böyük inkişaf potensialına malik olan dövlətlər Aİ-yə daxildir. Bütövlükdə 28 ölkəni birləşdirən Avropa İttifaqı indiki mərhələdə də böyük güc hesab olunur. Almaniya və Fransa çox güclü iqtisadiyyata malik dövlətlərdir. Ancaq bu məqam başqa faktorları nəzərə almamağa əsas vermir. Mütəxəssislər müasir dövrün çağırışları fonunda təşkilatın daxilində yaranmış vəziyyəti və xarici siyasətdə müşahidə edilən bir sıra ziddiyyətləri arxa plana atmağı məsləhət bilmirlər.

Bu xüsusda bir çox faktorlar mövcuddur ki, Aİ-nin daxili və xarici siyasətinə yenidən baxılması ehtiyacını gündəmə gətirir. Onların sırasında ilk olaraq təşkilata üzv dövlətlərin miqrant probleminə olan münasibəti vurğulanır. Analitiklər bu məqamı hətta ön sıraya belə çıxarırlar (bax, məs., Воробьёва Л.М., Савушкина С.В. Евросоюз на перекрёстке внутренних и внешних вызовов / “Проблемы национальной стратегии” № 5 (50), 2018).

Rusiya Strateji Araşdırmalar İnstitutunun ekspertləri tərəfindən hazırlanmış əhatəli məruzədə müəlliflər vurğulayırlar ki, Avropa məmurlarının birlik haqqında “andiçmələrindən başqa Aİ-nin aydın planı yoxdur” (bax: əvvəlki mənbəyə). Və bu, təşkilatın immiqrasiya böhranının səbəb və nəticələrini müəyyənləşdirib dəf etmək iqtidarında olmamasında, sağ populist hərəkatı dayandıra bilməməsində, ABŞ və Çinlə qarşılıqlı münasibətlərdə öz maraqlarını qoruya bilməməsində daha qabarıq şəkildə özünü büruzə verir (bax: əvvəlki mənbəyə).

Həqiqətən, digər ekspertlər də məhz bu məqamları Aİ-nin indiki mərhələdə qarşısında dayanan başlıca maneələr hesab edirlər. Onlardan biri sırf daxili siyasi mühitlə bağlıdır. Miqrasiya problemi, ABŞ və Çinlə münasibətlər isə xarici siyasi kurs, beynəlxalq münasibətlərdə hüquqi çərçivəyə əməl etmə kimi vacib məqamları əhatə edir. Belə çıxır ki, yuxarıda vurğulanan üç sfera faktiki olaraq Aİ-nin hazırkı siyasi və funksional özəlliklərini çox yaxşı ifadə edir. Onların hər biri üzərində geniş dayanmaq gərəkdir.

Öncə, Aİ üzvləri miqrasiya məsələsini elə də ciddi qəbul etmədilər. Hətta 2015-ci ildə bu məsələni asanlıqla həll etmək barədə fikir də bildirildi. Sonra 100 minlərlə insan Avropaya axışanda problemin bütün ciddiyyəti aydın oldu. Eyni zamanda, ən düşündürücüsü o idi ki, özünü demokratiyanın və insan haqlarının beşiyi sayan Qərb siyasi və hüquqi həll yolunu tapa bilmədiyinin fərqinə vardı.

Bunun ən bariz təzahürü İttifaqa daxil olan dövlətlərin bir-birindən radikal dərəcədə fərqlənən yanaşması idi. Macarıstan, İtaliya, Avstriya və Çexiya sərt mövqe nümayiş etdirdilər, Almaniya və Fransa isə daha yumşaq və barışdırıcı qərarlar almağa hazır oldular. Bundan sonra bir neçə dəfə Aİ liderləri miqrasiya problemini həll etmək üçün rəsmi və qeyri-rəsmi olaraq toplansalar da, konkret razılıq hələ də əldə edilməyib. Əksinə, bir sıra dövlət başçılarının bu problemin dalğası üzərində vəzifələrini itirə bilməsi təhlükəsi var.

Bu vəziyyət onu göstərir ki, miqrasiya məsələsi Aİ-nin siyasi gündəmində hələ də həll olunmamış ziddiyyət olaraq qalır və liderlər onu həll etməyə hazır görünmürlər. Deməli, Aİ faktiki olaraq siyasi ilə yanaşı, hüquqi böhrandan da xali deyil. Mütəxəssislər bu vəziyyətin tez zamanda aradan qalxa biləcəyinə inanmırlar. Bunu ikinci problemin – sağ populizmin mövcudluğu da təsdiqləməkdədir.

Çıxış yolu: tərəddüdlər davam edir...

Artıq bir neçə ildir ki, sağ populizm sözün əsl mənasında Avropa siyasi səhnəsinə davamlı “hücumlar” edir. Ekspertlərə görə, bu prosesə ABŞ-da Donald Trampın (onu da sağçı populist hesab edirlər) prezident seçilməsi yeni təkan verdi. Onu vurğulayaq ki, sağ populistləri “yeni sağlar” və “konservativ milliyyətçilər” də adlandırırlar (bax: məs., əvvəlki mənbəyə). Avropada isə sağ populistlər kimi Gert Vildersi (“Azadlıq partiyası”, Hollandiya), Marin Le Peni (“Milli cəbhə” partiyası, Fransa), Aleksandr Qaulandı (“Almaniya üçün Alternativ” partiyası), Haynts-Kristian Ştraxeni (Avstriya Azadlıq partiyası), Luici di Mayonu (“Beş ulduz” hərəkatı, İtaliya), Matteo Salvinini (“Şimal Liqası” partiyası, İtaliya) və digərlərini göstərirlər. Siyasi liderlərdən isə daha çox bu mövqedən Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban çıxış edir.

Sağ populistlərin cəmiyyəti parçaladığı haqqında rəylər mövcuddur. Onlar “biz” və “onlar” ayrı-seçkiliyini edirlər. “Onlar” yalançı millətçilər və beynəlxalq isteblişment nümayəndələridir. Bu dairə insan və təbii resursları qlobal miqyasda istismar edir. “Biz” məhsuldar əməklə məşğul olanlardır ki, onlar da qloballaşmanın ədalətsizliyinin qurbanıdırlar.

Etiraf edək ki, sağ populistlərin bu mövqeyi kifayət qədər təhlükəli məzmun kəsb edir. Bu, faktiki olaraq müasir cəmiyyəti iki radikal düşərgəyə ayıra bilər. Bu məqama görə, Aİ-yə üzv dövlətlərdə ictimai ziddiyyətlər bir qədər sonra kəskin siyasi-ideoloji qarşıdurmalarla əvəzlənə bilər. Eyni zamanda, sağ populistlərin Aİ-nin gələcəyi ilə bağlı mövqeləri Brüsselin yanaşmasından fərqlənir. Sağlar təşkilatda milli dəyərlərin üstünlük təşkil etməsini lazımlı sayırlar. Brüssel isə daha çox insan haqları və bəşəri dəyərlər faktorlarına üstünlük verir.

Lakin vəziyyət getdikcə çətinləşir. Sağ populistlərin Avropa Parlamentində daha çox yer tuta bilməsindən narahatlıq vardır. Bir sıra üzv dövlətlərin hakimiyyətində isə artıq onların təsiri hiss olunur. Bu sırada Macarıstan, İtaliya və Çexiyanın adı daha çox hallandırılır.

Onu da vurğulayaq ki, sağ populistlərin şansını artıran xarici faktorlar da meydana gəlib. Bu sırada ilk olaraq D.Trampın adı çəkilir, lakin daha geniş kontekstdə baxdıqda, Aİ-nin ABŞ və Çin siyasətində meydana gələn çətinliklər daha təsirli görünür. İndi ekspertlər hesab edirlər ki, Brüssel real olaraq Vaşinqtonla Pekin arasında sərt seçim qarşısında qalıb. Bunun bir səbəbi D.Trampın bütövlükdə Amerikanın Avropa siyasətinə yeni məzmun çaları gətirmək istiqamətində atdığı addımlardırsa, digər səbəb Çinin yeni qlobal strategiya həyata keçirməsidir.

Almaniya, Fransa və hətta Böyük Britaniya, faktiki olaraq Pekinlə əməkdaşlıq edir, məsələn, Çinin təklif etdiyi yeni beynəlxalq bankın yaradılmasında iştirak edirlər. Bundan başqa, “Yeni İpək Yolu” layihəsindən imtina etmək fikirləri də yoxdur. Asiyadan başlayan marşrutla Avropaya böyük həcmdə ticari məhsullar gələ bilər. Burada enerjidən tutmuş bütün təbii ehtiyatlara qədər məhsullar yer alır. Avropa üçün Asiya ilə yaxından əməkdaşlıq etmək şansı meydana gəlib. Vaşinqton isə müxtəlif təzyiq üsulları ilə Avropa dövlətlərini bundan çəkindirməyə çalışır. Sanksiyalar tətbiq edir, əlavə vergilər qoyur və bir sıra hallarda da hədələyir.

Son olaraq Donald Tramp Fransa Prezidenti Emmanuel Makrona açıq deyib ki, yeni Avropa ordusu yaratmağı düşünmək əvəzinə NATO-ya olan borclarını ödəsinlər. Amerika Prezidentinin Avro-Atlantika inteqrasiyasına törətdiyi maneələr və iqlim üzrə Paris müqaviləsindən çıxması ilə yaratdığı anlaşılmazlıqlar da sirr deyildir.

Bunlar aydın surətdə göstərir ki, Aİ ciddi şəkildə ABŞ-la Çin arasında “sıxılıb”. O, nə Amerikadan imtina edə bilir, nə də Çinin cəlbedici təkliflərindən vaz keçmir. Bu ziddiyyətli və riskli durumun nə qədər davam edəcəyini demək çətindir. Lakin ekspertlərin fikrinə görə, bu, Brüsselə yaxşı heç nə vəd etmir.

Yuxarıda vurğulanan ziddiyyətli məqamlar, təbii ki, Avropa İttifaqının tezliklə iflasa uğrayacağı haqqında nəticə çıxarmağa əsas vermir. Ancaq bu təşkilatın içində olduğu ciddi çətinliklər beynəlxalq münasibətlər sistemində risk faktorunu artırır. Sirr deyil ki, Aİ dünya siyasətində böyük rol oynayan təşkilatdır. Onun inkişafda və ya tənəzzüldə olmasının bütün dünyaya təsiri vardır. Bu baxımdan Aİ-nin risk və qeyri-müəyyənlik mənbəyinə çevrilməsi arzu olunan deyil.-0-XM

Kamal Adıgözəlov

Newtimes.az

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

KİV: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

İrqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb

Dünya birjalarında neft ucuzlaşıb

Zabrat qəsəbəsindəki marketdə baş verən yanğın söndürülüb

Naxçıvanın kəndlərinin içməli su təminatı yaxşılaşdırılır

MDU-da tərəfdaş universitetlərlə birlikdə Çanaqqala Zəfərinin ildönümü qeyd edilib

Azərbaycan nefti bahalaşıb

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib

® GL 2023-cü ildə neft hasilatı artımına nail olub

Sabahdan Azərbaycanda 7 günlük Novruz tətili başlayır

Bakının bəzi yollarında sıxlıq müşahidə olunur SİYAHI

Mövcud hava şəraiti ilə bağlı sürücülərə müraciət edilib

Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində Novruz bayramı ilə bağlı konsert təşkil edilib

Saatlıda narkokuryerlik edən şəxs saxlanılıb

Hüquq müdafiəçisi: Azərbaycan NATO-nun uzunmüddətli tərəfdaşıdır

Türkiyə tədqiqatçıları stressin beyində “zamanın qavranılmasını” pozduğunu müəyyənləşdiriblər

Daşkəsəndə narkotik vasitələr satan şəxs saxlanılıb

Avstraliya məhkəməsi “Uber”i böyük məbləğdə təzminat ödəməyə məcbur edib

Yanlış ayaqqabı uşağın sağlamlığına zərər verə bilər - Mütəxəssis rəyi

Anaklia limanının dəniz infrastrukturunun tikintisi üçün beynəlxalq tender elan edilib

Süni intellekt və lazer əsaslı sensorla mədədəki xəstəliklər müəyyən ediləcək

Braziliyada hiss edilən temperatur 62 dərəcə Selsini keçib

Yaponiyada yaşlı insanlar əməyə cəlb edilir

İraq neft ixracını azaldacaq

Ümumdünya Buxara Yəhudiləri Konqresinin nümayəndə heyəti Qırmızı qəsəbəyə səfər edib

Budapeştdə biznes forumda Azərbaycandakı investisiya imkanlarından danışılıb

Gürcüstanın Təhsil və Elm Nazirliyinin Marneuli İctimai Kollecində təntənəli Novruz şənliyi keçirilib

Azərbaycanın Qırğızıstandakı səfirliyində Novruz bayramı qeyd edilib

Bu gün Torpaq çərşənbəsidir

Şabranda minik avtomobilləri toqquşub, yaralananlar var

“Robotexnika Klubu”nun üzvləri Türkiyədə keçiriləcək “Texnofest”ə layihə təqdim ediblər

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyi qeyd olunub

Türkiyə və Rusiya prezidentləri arasında telefon danışığı olub

Dövlət Komitəsində Yaponiyada yaşayan azərbaycanlı pianoçu ilə görüş olub

Amur vilayətindəki filiz mədənində qəza baş verib, dağıntılar altında qalanlar var

Media əməkdaşları arasında atıcılıq yarışının qalibləri bəlli olub

Türkiyə Prezidenti: Bu yay İraq sərhədimizin təhlükəsizliyini tam təmin edəcəyik

Naxçıvan ŞİH: Möminə Xatun türbəsinin ətrafındakı tikili ilə bağlı yayılanlar həqiqəti əks etdirmir

Azərbaycanın güləş millisi “Çempionlar” turnirini 10 medalla başa vurub

YAP Səbail rayon təşkilatında Novruz bayramı qeyd edilib

Nigeriyada daha yüz adam oğurlanıb

Azərbaycan-İraq əlaqələrinin inkişaf perspektivləri müzakirə olunub

Bakı Ali Neft Məktəbində “Huawei” şirkətinin laboratoriyası fəaliyyətə başlayıb

Nazirlik: Hərbi hissələrdə bayram tədbirləri qapalı şəraitdə keçirilir

Azərbaycan atıcıları Almaniyada qızıl medal qazanıblar

Bakı Dövlət Universitetində Novruz şənliyi

Yens Stoltenberq: NATO ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlıq üçün yeni çərçivə sənədinin razılaşdırılması üzərində iş aparırıq VİDEO

Beynəlxalq mətbuat Azərbaycan Prezidentinin NATO-nun Baş katibi ilə görüşündən yazır

“Ailəm könüllüləri” proqramının könüllüləri mükafatlandırılıb

Nobel sülh mükafatı laureatı Məhəmməd Yunus BAMF-da olub

Azərbaycan icması Böyük Britaniya Parlamentinə etiraz məktubu göndərib

Müdafiə naziri Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

Unudulmaz bəstəkar Şəfiqə Axundovanın 100 illik yubileyi qeyd olunub

Hikmət Hacıyev: Azərbaycan ilə Çin arasında ənənəvi dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri var VİDEO

Xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində Çanaqqala zəfərinin 109-cu ildönümü qeyd edilib VİDEO

Ağdamda Bahar bayramı şənliyi keçirilib

Bakının Dəmir yolu vağzalında keçirilən oftalmoloji aksiya zamanı 120 nəfər müayinə olunub 

Monitorinq Mərkəzi Almaniyada “Avropada dilimizin bu günü və sabahı” adlı tədbir keçirib

M.F.Axundzadənin “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” əsəri İstanbulda səhnələşdiriləcək

Dövlət qulluğunda inzibati icraçı vəzifələr üzrə test imtahanına qeydiyyat elan edilib

Azərbaycan səfiri Çanaqqala Zəfərinin 109-cu ildönümü münasibətilə təşkil olunan tədbirdə iştirak edib

İsveçrənin ölkəmizdəki səfiri ilə COP29 ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb

Avropa dövlətləri Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin dəmir yolu hissəsinin işə salınmasında maraqlıdırlar