Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

AZƏRBAYCAN QƏDİM NEFT ÖLKƏSİDİR

Moskvada çıxan “Rossiya” qəzetinin 22 iyul tarixli nömrəsində həmvətənimiz, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, uzun illər keçmiş SSRİ-də neft sənayesi naziri, Dövlət Plan Komitəsinin sədri işləmiş Nikolay Baybakovun AŞPA sədrinin müavini və Büro üzvü, ARDNŞ-in birinci vitse-prezidenti, Milli Məclisin deputatı, İlham Əliyevin “Azərbaycanın Xəzər nefti” kitabı haqqında məqaləsi dərc olunmuşdur. AZƏRTAC həmin məqaləni oxuculara təqdim edir.

AZƏRBAYCAN QƏDİM NEFT ÖLKƏSİDİR

“İzvestiya” nəşriyyatında İlham Əliyevin Azərbaycanda neft hasilatının inkişaf tarixinə, yeni neft və qaz yataqlarının işlənilməsinin müasir problemlərinə həsr edilmiş “Azərbaycanın Xəzər nefti” kitabı çapdan çıxmışdır. Qədimdən neft diyarı kimi tanınan Azərbaycan quruda və kontinental şelfdə neft və qaz kimi təbii sərvətlərə, neftin hasilatı və emalı sahəsində zəngin tarixə malikdir. Müasir mərhələdə respublika iqtisadiyyatının inkişafı Xəzər dənizinin və Abşeron yarımadasının zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının uğurla işlənilməsi ilə qırılmaz surətdə bağlıdır.

İlham Əliyevin gözəl monoqrafiyası köhnə neft və qaz yataqlarının bərpasına və yeni, perspektivli yataqların işlənilməsinə, neft sektorunun və onun əsasında respublika iqtisadiyyatının sürətlə inkişaf etdirilməsi üçün xarici kapitalın cəlb olunmasına yönəldilmiş Azərbaycanın neft strategiyasını elmi cəhətdən əsaslandıran əsərdir.

Kitabda müəllif Azərbaycanda neft hasilatı inkişafının tarixi və iqtisadi mərhələlərini, Xəzərin hüquqi statusu məsələlərini, yeni neft və qaz yataqlarının işlənilməsi mərhələlərini, Xəzərin enerji ehtiyatlarının nəqli marşrutlarını, neft sənayesinin inkişafının ətraf mühitə təsirini, habelə bir çox məsələləri hərtərəfli təsvir və təhlil edir.

Müəllif Abşeron neftinin tarixini təhlil edərək yazır ki, Azərbaycandan neft ixracı haqqında ilk yazılı məlumat X əsrə, artıq Abşeron yarımadasında 10-12 metrədək dərinlikdə quyuların olduğu vaxtlara aiddir. Şərq tacirləri Bakıdan nefti Mərkəzi Asiya ölkələrinə, rus tacirləri isə Həştərxana və oradan da Qərbi Avropa ölkələrinə aparırdılar. XIX əsrin birinci yarısından etibarən Rusiya Cənubi Qafqazda və Xəzər dənizi hövzəsində siyasi və iqtisadi mövqeyini möhkəmlətməyə başladı. Rusiyanın iqtisadi hökmranlığı dövründə Bakıda 72 neft quyusu, habelə Xəzərin şərq sahili boyunca bir sıra digər neft mənbələri vardı. 1843-cü ildə Bakı rayonunda 3,4 milyon kiloqram “qara neft”, 14,1 milyon kiloqram “af neft” hasil edilmişdi.

Kitabda müəllif Xəzər dənizinin və sahilyanı zonaların fiziki-coğrafi və geoloji xüsusiyyətlərini tədqiq etmiş alimlərin əsərlərini də ümumiləşdirir. Monoqrafiyada göstərildiyi kimi, Xəzərdəki neft yataqlarının ilk tədqiqatçısı geoloq alim D.Qolubyatnikov olmuşdur. Onun mühüm geoloji araşdırmaları aşkar edilmiş neft və qaz yataqlarının müqayisəli təsvirini verməyə imkan yaratmışdı. D.Qolubyatnikovun tədqiqatlarının nəticələri Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra da geniş tətbiq edilirdi. Dəniz neft yataqlarının axtarışı və kəşfi ilə yanaşı, onların istismar imkanları da öyrənilirdi.

XIX əsrin axırlarında rus alimləri və mühəndisləri qazma meydançalarının köməyi ilə dənizin dayaz sahələrindən neft hasilatına dair layihə işləri aparırdılar. Layihələrin müəlliflərindən biri – V.Zqlenitski “Neftyanoye delo” jurnalında dərc etdirdiyi məqaləsində Suraxanı, Qala, Qum adası, Bozdağ, Lökbatan, Şıx, Qaraçuxur və digər neftli sahələri göstərmişdi və eyni zamanda yazırdı ki, “zəngin neft yataqlarının əlamətləri olan adalar və Xəzər dənizinin təki hələ qalır”.

Ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarınadək Azərbaycan SSRİ-nin əsas neft hasilatı regionu olaraq qalırdı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan nefti Böyük Vətən müharibəsi dövründə düşmən üzərində qələbədə olduqca böyük rol oynamışdır. Müharibənin birinci ilində cəbhəyə və Vətənə verilmiş 32 milyon ton neftin 23,5 milyon tonu Bakı neftçilərinin payına düşürdü. 1948-1953-cü illərdə sovet hökuməti sahənin maddi-texniki bazasının təkmilləşdirilməsinə və möhkəmləndirilməsinə 10,2 milyard manat ayırmışdı.

Azərbaycan neftçilərinin nailiyyətlərindən, dünyada neftçıxarmanın tərəqqisində onların rolundan danışarkən iqtisadiyyatın bu sahəsinin inkişafının imkanlarını çox-çox illər əvvəlcədən görmüş Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyeviç Əliyevin görkəmli rolunu xüsusi vurğulamaq lazımdır.

Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra iqtisadiyyatın neft sahəsi çox ağır vəziyyətə düşmüşdü ki, bu da istər Azərbaycanda, istərsə də bütün keçmiş SSRİ məkanında baş vermiş mənfi halların nəticəsi idi.

Müəllif faktlara istinad edərək, neft hasilatı həcminin azalmasının başlıca səbəblərini göstərir, 1987-2001-ci illər dövründə neftçıxarmanın və qazma işlərinin həcminin dinamikasını araşdırır, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda neft hasilatının inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Eyni zamanda Azərbaycanın quru ərazisində və dəniz sektorunda karbohidrogen ehtiyatlarının təxminən 6-10 milyard ton təşkil etdiyi, neft və qaz hasilatının əsas perspektivlərinin Cənubi Xəzər hövzəsi ilə bağlı olduğu bildirilir.

Lakin müəllifin yazdığı kimi, aşkar olunmuş “Günəşli” (dərinlikdə yerləşən hissəsi), “Çıraq” və “Azəri” yataqlarının işlənilməsi neft sahəsinə xarici sərmayə qoyulmadan mümkün deyildi, çünki kifayət qədər texniki təchizatın və müvafiq qabaqcıl texnologiyaların olmaması, respublikanın iqtisadi vəziyyəti bu problemləri müstəqil surətdə həll etməyə imkan vermirdi.

“Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarından çıxarılan məhsulun bölgüsü haqqında 1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycan Respublikası ilə dünyanın aparıcı neft şirkətləri arasında imzalanmış və “Əsrin müqaviləsi” adlandırılan müqavilənin Azərbaycan üçün çox böyük əhəmiyyəti var. Bilavasitə iqtisadi fayda ilə yanaşı, müqavilə maşınqayırma, kənd təsərrüfatı, telekommunikasiya kimi digər sahələrə də sərmayə qoyulmasına əlverişli zəmin yaratmışdır.

Müqavilə bağlandıqdan və “Çıraq” platformasından ilkin neft çıxarıldıqdan sonra Azərbaycanın dəniz yataqlarının işlənilməsində iştirak etmək istəyən xarici şirkətlərin sayı artmağa başladı.

İlham Əliyev ”Əsrin müqaviləsi”nin həyata keçirilməsinin nəticələrini araşdıraraq yazır: “Biz gözlədiyimizdən də çox nəticə əldə etdik... Əgər birinci müqavilə imzalanmasaydı, onda qalanları da imzalanmazdı”.

Xəzərin enerji ehtiyatlarının nəqli Azərbaycanda və digər Xəzəryanı dövlətlərdə neft sahəsində sərmayə layihələrinin uğurla və yüksək səmərə ilə gerçəkləşdirilməsinin mühüm amilidir. Neftin nəqli layihələrinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi üçün neft və qazın beynəlxalq bazarlara çatdırılmasının davamlı təhlükəsizliyini və kommersiya baxımından cazibədarlığını təmin edən infrastruktur yaradılması tələb olunur. Müəllif ixrac üçün nəzərdə tutulan neftin nəqlinin bütün mümkün marşrutlarını müfəssəl surətdə araşdırır, bu marşrutların iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğunluğunu əsaslandırır.

Nəqliyyat infrastrukturunun formalaşdırılması və karbohidrogen ehtiyatlarının dünya bazarlarına çatdırılması məsələsinin həllində Azərbaycan dövlətinin başçısı Heydər Əliyevin müstəsna rolu danılmazdır. Azərbaycanla Rusiya, bir qədər sonra isə Gürcüstan arasında hökumətlərarası sazişlər və nəqletmə sazişləri məhz Heydər Əliyevin səyləri sayəsində imzalanmışdır.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki, kitab yüksək elmi səviyyədə yazılmışdır, materialın əhatə dairəsinə görə ensiklopedik xarakter daşıyır, araşdırılan sahədə ilk bu cür monoqrafiyadır. Kitab yanacaq-energetika kompleksi müəssisələrinin rəhbərləri, habelə elmi işçilər, mühəndislər və neft işini, iqtisadiyyatı və beynəlxalq hüququ öyrənən tələbələr üçün faydalı olacaqdır.

N.K.BAYBAKOV,

keçmiş xalq komissarı, SSRİ-nin neft

sənayesi naziri, SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri.

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Şirvanda saxlanılan şəxsdən 4 kiloqram narkotik vasitə götürülüb

Azərbaycan neftinin qiyməti 89 dolları ötüb

Çinin internet şirkətləri iki ayda 35 milyard dollara yaxın gəlir əldə edib

Bakının bir sıra yollarında sıxlıq müşahidə olunur - SİYAHI

Füzuli sakini: Gözəl günlərimiz bundan sonra daha çox olacaq

Qazaxda narkotik satmaqda şübhəli bilinən şəxs saxlanılıb

Keçmiş məcburi köçkün: Düşünürəm ki, artıq bütün şəhidlərimizin ruhu şaddır

Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb

ABŞ Baltimordakı körpünün bərpasına 60 milyon dollar ayırıb

Tədqiqat: 7 saatdan az yuxu yüksək təzyiq riskini artırır

Alimlər virusların insandan heyvana daha çox keçdiyini ortaya çıxarıblar

İsveç arxeoloqları XII əsrə aid gümüş sikkələr aşkarlayıblar

Finlandiyada etiraz nümayişləri Pasxa bayramından sonra davam edəcək

Vyetnamlı məktəbli dünyada SAT üzrə ən yaxşı nəticə göstərib

Bir ay tam yuxu alan insanlar özlərini 6 yaş cavan hiss edirlər - Araşdırma

Brüsseldə zorakılıq halları nəzarətdən çıxır

Azərbaycan Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının “Yaz toplantıları” konfransında təmsil olunub

Türkiyə 10 illik fasilədən sonra Liviyaya uçuşları bərpa edib

Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə oturaq həyat tərzi damar sərtliyini artıra bilər

Çinin “Phoenix” telekanalı Azərbaycana həsr olunmuş xüsusi veriliş yayımlayıb VİDEO

Pentaqon: Rusiya ABŞ-ın terror aktı ilə bağlı xəbərdarlığına məhəl qoymayıb

Parisdə Olimpiya Oyunlarının açılış mərasimi ləğv edilə bilər

XİN: Macarıstan terrorizmi hər zaman qınayacaq

“Crocus City Hall”dakı terror aktında şübhəli bilinən daha bir nəfər saxlanılıb

Hikmət Hacıyev: COP29 Azərbaycanın qətiyyətini, diplomatik və siyasi cəsarətini nümayiş etdirir VİDEO

Gürcüstanın Bakuriani bölgəsində baş verən qar uçqunu nəticəsində bir nəfər itkin düşüb

Göyçayda yol qəzası baş verib, xəsarət alanlar var VİDEO

Premyerası Bakıda keçirilmiş “Kalina krasnaya” filmi 50 yaşını qeyd edir

Gəncədə yaşayış binasında yanğın baş verib VİDEO

Netanyahu HƏMAS-ın “strateji aktivlərinə” həbs qoyulduğunu açıqlayıb

ABŞ Konqresinin nümayəndə heyəti Ankarada “F-16” tədarükü mövzusunu müzakirə edəcək

Gürcüstanın Baş naziri ölkə müsəlmanları üçün iftar süfrəsi təşkil edib

BMT: Konqonun şərqindəki döyüşlər 6 milyona yaxın insanın evlərini tərk etməsinə səbəb olub

Naxçıvandan Qarabağa yollanan şəhid ailələri Füzuli rayonunda olublar

“Crocus City Hall”da terror aktı törədilən yerdə sübutların yoxlanılması başa çatdırılıb

“Azərişıq” Göyçayda yenidənqurma işlərini davam etdirir

Səfir Leyla Abdullayeva Fransanın nüfuzlu universitetində Azərbaycanın enerji siyasətindən danışıb VİDEO

Lavrov: Ermənistandakı vəziyyət nikbinlik yaratmır

Növbəti aqrar biznes festivalı Qubada təşkil olunub

Azərbaycan boksçuları Bakıdakı beynəlxalq turniri 21 medalla başa vurublar

Politoloq: Ermənistanın Gürcüstan ərazilərini işğal etməsi de-yure təsdiqlənib

Naxçıvanda sel sularından səmərəli istifadə təmin edilib

Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub

İtaliya İsraili Rəfahda hərbi əməliyyat keçirməməyə çağırıb

“Morgenland” Odlar Yurdu ilə görüşür” - Azərbaycan və Almaniya musiqiçilərinin birgə layihəsi təqdim olunub

Nazir: “SİMA İmza” tətbiqinin xarici ölkələrə ixracı üçün danışıqlar aparılır

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumunun iclasında Şirvan Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti əsasında konstitusiya işinə baxılıb

Taha Ayhan: Məqsədimiz Şuşanın azad olunma hekayəsini bütün dünyaya çatdırmaqdır

Nyu-Yorkun mərkəzində avtomobil sürmək üçün rüsum ödəniləcək

Fərid Qayıbov: İl ərzində Şuşada gənclər üçün müxtəlif tədbirlər keçiriləcək

Roma Papasının səhhəti yaxşılaşıb

Elektron Təhlükəsizlik Xidməti OIC-CERT kibertəhlükəsizlik təşkilatına üzv olub

Nazirlik: Taksilərin ağ və ya qırmızı olması ilə bağlı tələb yalnız iyulun 1-dən idxal edilən avtomobillərə şamil edilir

N.Paşinyan: Ermənistanda yalnız bir hökumət var və ikincisi ola bilməz

“Clarivate” şirkətinin nümayəndəsi seçilmiş jurnalların əməkdaşları üçün təlim keçəcək

Gəncə-Qazax bölgəsində yerləşən kolleclərdə monitorinqlər başlanıb

“Şuşa İƏT Gənclər Paytaxtı - 2024” beynəlxalq proqramının keçirilməsinə dair öhdəlik protokolu imzalanıb

Türkiyə Qəzzaya növbəti humanitar yardım gəmisi göndərib

Canını Vətənə fəda edənlər – Elçin Şükürov

Bağçalara müdir vəzifəsinə işə qəbulun test imtahanı mərhələsinin qaydaları açıqlanıb

Gürcüstanda doğulan uşaqların sayı 5 faiz azalıb

Mingəçevirdə yataqxana binasında yanğın olub, sakinlər təxliyə edilib

ABB Ağdaş filialını da yeniləyib

Naxçıvanda saxta zeytun yağları satış dövriyyəsindən kənarlaşdırılıb

“İnsanlıq əleyhinə cinayət: soyqırımı siyasəti, tarixi həqiqətlər və faktlar” mövzusunda konfrans keçirilib

Sərnişindaşıma ilə məşğul olan nəqliyyat vasitələrində AYNA-nın loqosu olacaq

Taksilərdə nağdsız ödəniş üçün pos-terminallar quraşdırılacaq

Taksi fənərləri ilə bağlı tələb müəyyənləşib

Qərbi Azərbaycan yallıları ilə bağlı kitabın təqdimatı olub

Akademik Əhəd Canəhmədov Niderlandda beynəlxalq tədbirdə elmi məruzə ilə çıxış edib

Azərbaycanla Misir arasında qida məhsullarının dövriyyəsini genişləndirmək məsələsi müzakirə olunub

Beynəlxalq turizm portalı Azərbaycanla bağlı yazı dərc edib

AMADA-nın əməkdaşı WADA-nın vebinarında iştirak edib

“Türk xalqları ədəbiyyatı” üç cilddə nəşrə hazırlanır

Buraxılış tarixi on beş ildən çox olan avtomobillər taksi kimi fəaliyyət göstərə bilməyəcəklər

Sumqayıtda yolların təmirinə başlanılıb VİDEO

Şokoladın həddindən artıq yeyilməsi baş ağrıları və qan təzyiqinin dəyişməsinə səbəb ola bilər

Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunda Ümumdünya Vərəmlə Mübarizə Gününə həsr olunan elmi-praktik konfrans keçirilib

“The Nation” qəzeti: ABŞ söz və fikir azadlığını qoruduğunu bildirir, lakin jurnalistlərin qətlinin təşkilində iştirak edir

Peşə təhsili pilləsinin bir səviyyəsindən növbəti səviyyəsinə keçid qaydasında dəyişiklik edilib

"IELTS imtahanına təşviq" layihəsi çərçivəsində 300 nəfər uğurlu nəticə əldə edib

Türkiyə Silahlı Qüvvələri son bir həftədə 38 terrorçunu zərərsizləşdirib

Niyazinin mənzil-muzeyində Əməkdar artist Arif Manaflı ilə görüş

Premyer Liqa: Dörd oyuna hakim təyinatları açıqlanıb

Azərbaycan ağırlıqqaldıranları üçün antidopinqlə bağlı seminar keçirilib

Azərbaycan və Türkiyə birgə tarixi film çəkəcəklər

“Azərbaycanda sürüşmə hadisələrinin kataloqu” Moskvada nəşr edilib

Korsikanın muxtariyyətinə dair qanun layihəsi qəbul olundu, deputat etiraz etdi: Bu, buxovdur

Birinci Beynəlxalq Opera Festivalının ən gənc iştirakçıları çıxışa hazırlaşırlar

Taksilərin texniki göstəriciləri, daxili və xarici tərtibatına dair tələblər təsdiqlənib

BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə gələcək əməkdaşlığa dair fikir mübadiləsi aparılıb

Dövlət orqanlarında vakant inzibati vəzifələrin tutulması məqsədilə daxili müsahibə elan edilir

Kino Agentliyində “Kinematoqrafiya haqqında” Qanunun yenilənməsi məqsədilə işçi qrupu yaradılır

Novruz bayramı günlərində yollarda 39 yol-nəqliyyat hadisəsi baş verib

Bakı şəhərətrafı dəmir yolu nəqliyyatı ilə sərnişindaşıma fəaliyyəti üzrə subsidiya verilməsi Qaydaları təsdiqlənib

“Müntəzəm və taksi minik avtomobili ilə sərnişin daşımalarında istifadə olunan avtonəqliyyat vasitələrinin texniki göstəriciləri, daxili və xarici tərtibatına dair tələblər”in təsdiq edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

“Ödəniş xidmətləri və ödəniş sistemləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 14 iyul tarixli 987-VIQ nömrəli Qanununun icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunlarında dəyişiklik edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 5 dekabr tarixli 1048-VIQD nömrəli Qanununun icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarında dəyişiklik edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2020-ci il 10 yanvar tarixli 5 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “İcbari tibbi sığorta üzrə Xidmətlər Zərfi”ndə dəyişiklik edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

“Bakı şəhərətrafı dəmiryol nəqliyyatı ilə sərnişindaşıma fəaliyyəti üzrə subsidiya verilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

Federasiya rəsmisi: “Böyük İpək Yolu” beynəlxalq turnirinin keçirilməsi ölkəmizdə boksun inkişafına müsbət təsir göstərəcək