DÜNYA
AZƏRTAC-ın şənbə virtual ekskursiyası: Almaniyanın Kommern muzeyi
Berlin, 23 iyun, AZƏRTAC
AZƏRTAC-ın növbəti virtual ekskursiyasının ünvanı Kommerndəki kənd həyatı muzeyidir. 1961-ci ildə Şimali Reyn-Vestfaliya əyalətində açılmış Kommern muzeyi Almaniyada ən qədim muzeylərdən biri və açıq səma altında ikinci ən böyük muzeydir. Kölndən maşınla təxminən bir saatlıq məsafədə Ayfel (Eifel) qoruq regionunun mənzərəli guşələrindən birində yerləşən bu muzey çox populyardır: buraya hər il 200 minə yaxın ziyarətçi gəlir.
Kommerndə kənd üçün səciyyəvi olan memarlıq abidələri və məişət əşyaları ilə yanaşı, Nuhun gəmisinin xeyli hissəsini doldurmaq üçün kifayət edəcək qədər çoxlu və müxtəlif ev heyvanları da görmək olar. Onların çoxu 1822-ci ildə əsası qoyulmuş Prussiya Reyn əyalətinin həyətlərində vaxtilə böyük miqdarda saxlanan nadir cinslərdir. Muzey həmin əyalətin tarixinə və kənd ənənələrinə həsr edilib.
Prussiya krallığının Reyn əyalətinin paytaxtı Koblens şəhəri olub. 1945-ci ildən sonra Almaniya Federativ Respublikası (AFR) yaradılan vaxt əyalət Şimali Reyn-Vestfaliya və Reynland-Pfalts əyalətləri arasında bölünüb. Beləliklə köhnə kənd tikililərinin Kommernə gətirildiyi ərazi Almaniyanın indiki inzibati bölgüsünə uyğun gəlmir. Məsələn, muzeydə Lan və Mozel çaylarının sahillərindən gətirilmiş eksponatlar görmək olar.
Əvvəlcə, 1960-cı illərdə Kommernə bir neçə ev gətirdilər və həmin evlər burada elmi axtarışlar əsasında ilkin tarixi görkəmində yenidən quruldu. Hazırda muzeydə toplanmış yetmişə yaxın köhnə tikili coğrafi prinsip əsasında – keçmiş Reyn əyalətinin ayrı-ayrı regionları üzrə dörd regional qrupa bölünüb.
Məlumdur ki, yel dəyirmanları açıq səma altında yaradılmış hər bir muzeyin ziyarətçilərində xüsusi maraq doğuran obyektlərə aiddir. Belə dəyirmanlardan biri Kommernə 1780-ci ildə Aşağı Reyndən (Niederrhein) gətirilmiş Hollandiya tipli dəyirmandır. Muzeyə baxış Vestervald və Orta Reyn (Westerwald/Mittelrhein) regional qrupundan başlanır. Sonra Ayfel və Dağətəyi Ayfel (Eifel/Eifelvorland) regionları, Bergişes Land (Bergisches Land) regionundan gətirilmiş kənd memarlıq abidələri isə girişdən ən uzaq guşədə yerləşir. Yuxarıda adını çəkdiyimiz dəyirman sözün hərfi mənasında açıq talada, hamının gözünün qabağında yerləşirsə, digər dəyirman qonşuluqda, meşənin içində quraşdırılıb. 1782-ci ildə düzəldilmiş bu yel dəyirmanı Kommernə gətirilmiş ilk tikililər sırasına aiddir.
Dəyirmanlara həm bayır tərəfdən, həm də içəridən baxmaq, bəzilərini isə işlək vəziyyətdə görmək mümkündür. Yeri gəlmişkən, başqa eksponatların çoxundan onların təyinatı üzrə, yəni torpağın becərilməsi və digər kənd təsərrüfatı işləri üçün istifadə edirlər.
Muzeyin ərazisi təxminən yüz futbol meydanının sahəsinə bərabərdir. Burada ziyarətçilər üçün bir neçə piyada marşrut nəzərdə tutulub. Dörd regional qrupun hamısından keçən ən böyük marşrutun uzunluğu 2,5 kilometrə bərabərdir. Alternativ hərəkət vasitəsi kimi at arabasından istifadə etmək olar. Bu halda ziyarətçilər daha çox xoşladıqları eksponatları məqsədyönlü şəkildə ətraflı nəzərdən keçirə bilərlər.
Muzeydə kəndli həyətlərinin çoxunun ətrafında ədviyyat, dərman bitkiləri, tərəvəz və dənli bitkilər yetişdirilən dirriklər var. Onların yanında isə heyva, alma və armud ağacları əkilib. Onların çoxu az qala nəsli kəsilməkdə olan nadir növlərə aiddir. Burada bütün əkinlərə dədə-baba qaydası ilə, yəni müasir gübrələrdən və insektisidlərdən istifadə olunmadan qulluq edilir. Məhsulun bir hissəsi muzeyin dükanında satılır.
Vestervald və Orta Reyn regional qrupunun mərkəzində XVIII əsrin sonuna aid dəmirçixana yerləşir. Onu muzeyə Reyn sahillərindən, daha dəqiq desək bu çayın axını boyunca adı əfsanələrlə bağlı olan Loreley qayasından gətiriblər. Deyilənə görə bu tikili əvvəlcə üzümlükdə talvar kimi istifadə edilib. Dəmirçixananın yanında atları yağlamaq üçün dəzgah quraşdırılıb. 1966-cı ildə Kommerndəki dəmirçixana yenidən qurulub. Düz 30 il istifadə edilməmiş bu obyekt möcüzə sayəsində salamat qalıb. Muzeyin indiki dəmirçisi köhnə ustaların ənənələrini ləyaqətlə davam etdirir. Onun burada işləməsinin məqsədi təkcə öz sənətini muzeyə gələnlərə nümayiş etdirmək deyil. Zərurət yarandıqda o, muzey eksponatlarını təmir edir, döymə üsulu ilə yeni detallar hazırlayır.
Dəmirçixananaın yaxınlığındakı köhnə anbarda 1911-ci ildə Manheymdəki “Heinrich Lanz” firmasında istehsal edilmiş lokomobil saxlanılır. Belə səyyar buxar mühərrikləri müxtəlif kənd təsərrüfatı maşınlarını – taxıldöyən, taxılsovuran qurğuları, nasosları, elektrik generatorlarını işə salmaq üçün nəzərdə tutulurdu. Lokomobil zahirən kiçik ölçülü parovoza oxşayır.
Dizel mühərrikləri geniş yayıldıqca lokomobillərə ehtiyac qalmadı. Dizel mühərrikli seriya ilə buraxılan ilk traktor 1922-ci ildə “Benz-Sendling” şirkəti tərəfindən buraxılıb, lakin “Lanz” firması da geridə qalmayıb. Bu firmanın buldoq deyilən traktorları sadə və ucuz olması ilə fərqlənirdi. Belə traktorlardan birini Detmolddakı açıq səma altında muzeydə görə bilərsiniz.
1783-cü ildə Kommernin lap yaxınlığında - cəmi beş kilometr məsafədə yerləşən Mexernix şəhərindəki kilsə buraya gətirilib. 1958-ci ildə Mexernix rayonlarının birində yaşayan kiçik icma yeni məbəd tikməyi, köhnə kilsəni isə muzeyə hədiyyə etməyi qərara alıb. Muzeyin hər guşəsində müqəddəslərin təsvirlərinə və kəndlilərin dərin dini etiqadına dəlalət edən digər nümunələri görmək olar. Məsələn bir lövhədə Ulu Tanrıya müraciətlə doğma evi hifz etmək arzu olunur.
Reyn əyalət “kənd istehlak cəmiyyəti”nın yaxınlığında muzeyin kafesi işləyir. Bu karvansaranın otaqlarının birində kənd poçt bölməsindəki şərait bərpa olunub. Antikvar telefonun yanındakı piştaxtaların üzərində belə bir ciddi plakat var: “Döşəməyə tüpürməyin!”. Xidməti masa üzərində neft lampası, teleqram mətnini yazmaq üçün blanklar və Morze sistemi ilə işləyən aparat diqqəti cəlb edir.
Rahatxana həyətdə yerləşir. Onlar da orijinaldır, hərçənd indi onlardan istifadə edilmir. 1867-ci ildə Xunsryuk dağ massivində yerləşən zavodların birində hazırlanmış çuqun su vannası və quyu nasosu isə həyətdə deyil, binaların birinin içərisində quraşdırılıb. Evin arxa planında Orta Reyndən gətirilmiş şərab presi var. Əlbəttə, Reyn əyalətini şərabsız təsəvvür etmək çətindir.
Muzeyin konsepsiyası orada təsadüfü əşyalar olmasını istisna edir. Burada hər şeyin öz yeri, elmi cəhətdən təsdiqlənmiş bu muzey məkanında olmaq üçün tarixi hüququ var. Hasardakı küpələrdən başlamış adi qaşığa qədər belədir. Yeri gəlmişkən, qaşıqlar barədə. “Qaşığı təhvil vermək” (Den Löffel abgeben) ifadəsi bir nəfərin dünyasını dəyişməsi deməkdir, Kommerndəki ekspozisiyalardan biri isə kənd yerində dəfn mərasimlərinə həsr edilib.
Odunla yandırılan sobalar ... Köhnə kənd evlərinin hər birində bu sobaların xüsusi yeri var. Burada belə sobaların demək olar ki, hamısı işlək vəziyyətdədir. Bəzən bu sobalarda köhnə reseptlər üzrə yemək hazırlanması nümayiş etdirilir. Ocaqların arxasındakı çuqun pilətələr (Takenplatte) xüsusi diqqətə layiqdir. Onları divarın içində, mətbəx ilə yaşayış otağı arasında quraşdırırlar. Bu pilətələri yandıranda sanki bir yerə toplanan istilik tüstüsüz şəkildə yataq otağına və digər otaqlara yayılır. Belə plitələrin üstünü naxışlarla və ya Bibliya mövzusunda səhnələrlə bəzəyirlər. Evlərdən birində quraşdırılmış plitənin üzərində bir varlı şəxs haqqında rəvayətin qəhrəmanları təsvir edilib. Təxminən 1550-ci ildə Ayfeldə hazırlanmış bu plitə üçün ağac üzərində oyma ustası Filip Zoldan tərəfindən hazırlanmış formadan istifadə edilib.
İndi isə kəndlilərin yataq otağına nəzər salaq. Qızmar yay günündə burada yerini rahatlamaq, yarım saat mürgüləmək arzusundan vaz keçmək çətindir. Lakin sırf forma səbəblər üzündən bu fikirdən imtina etməli oluruq. Bu köhnə çarpayıların ölçüləri o qədər kiçikdir ki, indi onlar yeniyetmələrin çoxu üçün də münasib deyil.
Almanlarda müdrik xalq kəlamları çoxdur. Məsələn, onlar deyirlər: “Xoşbəxtliyi qürbət eldə deyil, doğma divarlar arasında axtarın” ("Suche das Glück nicht weit, es liegt in der Häuslichkeit"). Parça üzərində tikmə üsulu ilə əks olunmuş və çərçivədə şüşə altına qoyulmuş belə nümunələr barədə ayrıca reportaj hazırlamaq olar. Onların oxunması isə eksponatların yanında izahat mətnlərinin oxunmasından heç də az maraqlı deyil. Bugünkü virtual ekskursiyamızın sonunda ziyarətçilər üçün faydalı informasiyanı təqdim edirik: muzey ilboyu açıqdır, istirahət günlərində və bayram günlərində də işləyir. Yaşlılar üçün muzeyə giriş biletinin qiyməti 6,5 avro, uşaqlar və 18 yaşa qədər yeniyetmələr üçün giriş sərbəstdir. Parklama haqqı 2,5 avro, ünvan: LVR-Freilichtmuseum Kommern. Eickser Straße, D-53894 Mechernich-Kommern.
Vüqar Seyidov
AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri
Berlin