Naxçıvan, 2 oktyabr, AZƏRTAC

Qarabağ problemi iki yüz ildən artıqdır ki, ortaya atılıb. Rusiya ilə Qacarlar İranı arasında XIX əsrin əvvəllərində aparılan müharibələr nəticəsində 1805-ci ilin may ayında Kürəkçay müqaviləsi ilə Qarabağ xanlığı Rusiyanın tərkibinə daxil edilib. Həmin müharibələrin yekununda, xüsusilə Türkmənçay müqaviləsi ilə İran ərazisindən ermənilər Azərbaycan torpaqlarına köçürülüb. Ermənilərin köçürüldüyü ərazilərdən biri də Dağlıq Qarabağ idi.

AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosuna müsahibəsində bu faktları AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev deyib. Akademik qeyd edib ki, Cənubi Qafqazda ermənilərin dövləti olmayıb. Xarici havadarlarının köməyi ilə 1918-ci ildə Ararat Respublikası – erməni dövləti yaradılıb. Bu illərdə Ermənistan dövlətinin sahəsi Batum müqaviləsinə (4 iyun 1918-ci il) görə 9 min kvadratkilometr idi. Bununla kifayətlənməyən Ermənistan dövləti Azərbaycanın bir sıra torpaqlarına ərazi iddiaları irəli sürdü. Qarabağın, Zəngəzurun və Naxçıvanın onlara verilməsini tələb edirdilər. Həmin vaxt ermənilər Qarabağın dağlıq ərazisində kompakt halda yaşayırdılar. 1918-1921-ci illərdə apardıqları açıq mübarizə yolu ilə Qarabağın bir hissəsini Ermənistana birləşdirmək istəyirdilər. Artıq 1922-ci ildə Sovetlər Birliyi yaranmışdı və onların havadarları da artmışdı. 1921-ci ilin iyulun 3-də Qafqaz Bürosu Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun qəti mövqeyi sayəsində bunun qarşısı alındı və həmin il iyulun 4-də Qafqaz bürosunun qərarı ilə Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində saxlanıldı. Ermənilər isə bunun Azərbaycanın tərkibinə verilməsi kimi qeyd edirlər ki, bu səhvdir. Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində idi və tərkibində də saxlanıldı.

Alim diqqətə çatdırıb ki, SSRİ yarandıqdan sonra (dekabr, 1922-ci il) ölkə rəhbərliyində Mikoyan, Kirov, Orconikidze, Çiçerin kimi adamlar erməniləri himayə edirdilər. Nəticədə, 1923-cü ilin iyulun 7-də 80 minə yaxın erməninin yaşadığı Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində mədəni muxtariyyət verildi. Bununla, gələcək bəlaların, qarşıdurmanın əsası qoyuldu. Halbuki bu dövrdə Ermənistanda 350 min, Gürcüstanda bundan da çox azərbaycanlı yaşayırdı. Maraqlıdır, ermənilərə muxtariyyət hüququ verildiyi halda nə üçün azərbaycanlılara muxtariyyət verilmədi? İkili siyasət həmin dövrdən davam edirdi. XX əsr boyu erməni millətçiləri dəfələrlə Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirməyə cəhdlər etmişlər, lakin bunu reallaşdıra bilməmişlər. Mixail Qorbaçovun hakimiyyəti dövründə ermənilər üçün əlverişli fürsət yarandı. Baş katib ermənipərəst olduğundan, Aqambekyan, Sitaryan, Xaçaturov, Şahnazarov kimi erməniləri ətrafında yığdığından, onların dediklərinə əməl edirdi. O vaxtkı Azərbaycan rəhbərliyinin zəifliyi (K.Bağırov, Ə.Vəzirov, A.Mütəllibov Ə.Elçibəy) və hakimiyyət çəkişməsi ermənilərin Dağlıq Qarabağa yiyələnmələri üçün şərait yaratdı. Sonrakı dövrdə Ermənistan nəinki Dağlıq Qarabağı, onun ətrafındakı 7 rayonu da (Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı) işğal etdi, azərbaycanlıları qaçqın və köçkün vəziyyətinə saldı.

Aparılan danışıqlar prosesindən danışan İsmayıl Hacıyev bildirib ki, ulu öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıdışı ilə atəşkəsə nail olundu (1994) və problemi həll etmək üçün ATƏT-in Minsk qrupu yaradıldı. Minsk qrupu BMT-nin əsas müddəası olan – “Ermənistan qoşunları Azərbaycan torpaqlarından qeyd-şərtsiz və tamamilə çıxarılmalıdır” prinsipini nəzərə almadı və problemi həll etmək istəmədi. İşğal faktını bir dəfə də olsa qeyd etmədi, dilinə gətirmədi. Bundan istifadə edən Ermənistan Respublikası Azərbaycana qarşı yeni ərazi iddiaları irəli sürməyə başladı, təxribatlar törətdi, himayədarlarının sayəsində silahlandı. Nəticədə, 2016-cı ilin aprel təxribatı, 2020-ci ilin iyul hadisələri baş verdi. Azərbaycan Ordusu ermənilərə layiqli cavab versə də, onlar nəticə çıxarmadılar. Açıq-aşkar Azərbaycanla müharibə dili ilə danışmağa başladılar, Azərbaycanı hədələdilər, “Gəncəni tutarıq”, “Mingəçevir Su Anbarını partladarıq” kimi sərsəm fikirlər söyləməyə başladılar.

“Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bir sıra beynəlxalq tədbirlərdə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana əsl dərs verdi, siyasətdə onun təsadüfi və naşı adam olduğunu başa saldı. Bu il sentyabr ayında BMT-nin tribunasından Ermənistanın faşist siyasətini bütün dünyaya, BMT-yə, Minsk qrupuna çatdırdı. Müharibə hazırlığı aparan Ermənistanın durdurulması üçün addımlar atılmasını, Azərbaycana qarşı onun mövqeyindən əl çəkməsini söylədi. Lakin dünya birliyi, beynəlxalq təşkilatlar, aid qurumlar əməli bir iş görmədi. Nəticədə Ermənistan 27 sentyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycana qarşı yeni təxribata əl atdı”, - deyən akademik qeyd edib ki, həmin gündən ermənilər sərhəd rayonlarını, yaşayış məntəqələrini – şəhər və kəndləri toplardan, qradlardan atəşə tutdular. Altıncı gündür ki, Ermənistan silahlı qüvvələri Cəbrayılı, Fizulini, Goranboyu, Tərtəri, Bərdəni, Naftalanı və başqa şəhər və kəndlərimizi, dinc sakinləri atəşə tutur, evləri, sosial obyektləri dağıdır. Oktyabrın 2-dək erməni vandallarının atəşi nəticəsində 21 dinc sakin həlak olub, bunlardan ikisi məktəblidir, 55 nəfər yaralanıb, 200-ə yaxın ev, sosial obyekt qismən, yaxud tamamilə dağıdılıb.

Akademik vurğulayıb ki, erməni vandallığının qarşısını almaq üçün Azərbaycan Ordusu əks-hücum əməliyyatına başlamağa məcbur olub və onlara lazımi dərs verməkdədir. 2 oktyabr tarixinədək çoxsaylı erməni qüvvələri öldürülüb, 200-dən çox tank və zirehli texnika, 230-a yaxın artilleriya qurğuları, 120-ə yaxın nəqliyyat vasitələri, 1 ədəd S-300 zenit-raket qurğusu və başqa vasitələr məhv edilib. Qəhrəman əsgər və zabitlərimiz bir neçə yaşayış məntəqələrini, yüksəklikləri, idarəetmə punktlarını və Murovdağ yüksəkliyini ələ keçirib, erməni qüvvələrinin bəziləri silah-sursatını, nəqliyyat vasitələrini, döyüş bayrağını, rəsmi sənədləri ataraq qaçıblar.

Akademik İsmayıl Hacıyev deyib: “Döyüş meydanında biabırcasına məğlub olan erməni silahlı qüvvələri bunun acığını Azərbaycanın dinc sakinlərindən, kənd və şəhərlərdən çıxmağa çalışırlar. Lakin bir həqiqət bizim üçün aydındır ki, biz torpaqlarımızı azad edəcək, bayrağımızı Xankəndində, Şuşada və işğaldan azad edəcəyimiz başqa müqəddəs ərazilərimizdə dalğalandıracağıq. Son döyüşlər qələbəmizin yaxın günlərdə olacağına bizi inandırır. Ölkə Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın şanlı ordusu erməni vandallarına elə bir dərs verəcək ki, tarix boyu onlar bunu unutmayacaqlar! Əzəli və tarixi Qarabağ torpaqları yağı düşməndən azad ediləcək, qaçqın və köçkünlər öz yurdlarına dönəcəklər! Xalqımız yaxın günlərdə qələbə sevincini yaşayacaq. Dövlət-ordu-xalq birliyi bunu qətiyyətlə deməyə imkan verir”.