Bakı, 21 noyabr, AZƏRTAC

Noyabrın 21-i Əməkdar Elm Xadimi, texnika elmləri doktoru, akademik Səftər Quliyevin doğum günüdür. Neft quyularının qazılmasının elmi əsaslarını işləyib hazırlayaraq sənaye miqyasında tətbiq edən azərbaycanlı alimlərin birincilərindən olan S.Quliyev SSRİ alimləri arasında ilk dəfə lap dərin qazmanın texnoloji problemlərinin həllində böyük uğurlar qazanıb. Onun elmi tədqiqatlarında qazma rejimlərinin nəzəri həllinə, quyu divarlarının bərkidilməsi məsələlərinə, sürətli qazma texnologiyasının işlənib hazırlanmasına, şaquli və maili quyuların turbinlə səmərəli qazılması problemlərinin yeganə düzgün həllinə nail olmağa xüsusi önəm verilib.

Akademik S.Quliyev 1908-ci ildə İçərişəhərdə dünyaya göz açıb. 1925-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) texnoloji fakültəsinin mədən şöbəsinə daxil olan S.Quliyev 1930-cu ildə ali məktəbi bitirəndən sonra Bakının neft mədənlərində qazma mühəndisi kimi çalışmağa başlayıb. O, eyni zamanda, bitirdiyi ali məktəbdə nəzəri mexanika və materiallar müqaviməti kafedrasında müəllimi kimi fəaliyyət göstərib, keçmiş SSRİ-nin və xarici ölkələrin nəşriyyatlarında iki yüzdən çox elmi tədqiqat işi dərc etdirib.

Keçmiş Sovet İttifaqında S.Quliyevin adı turbin qazması praktikasında tədqiqat aparan alimlərin birinciləri sırasında çəkilib. Azərbaycanlı alim çoxpilləli turbin qazıyıcısının müəllifləri ilə birlikdə onun sənayedə sınaqdan keçirilməsində, habelə sonralar qazmada tətbiq olunmasında fəal iştirak edib. S.Quliyev neft və qaz quyularının qazılması sahəsində görkəmli alim, çox dərin qazıma üsulunu ilk tətbiq edənlərdən biri, neft və qaz hasilatı sənayesi sahəsində Azərbaycan dilində elmi-texniki terminologiyanın yaradıcısıdır. Alimin elmi tədqiqatları qazıma rejimlərinin nəzəri əsaslarının işlənilməsi, quyuların bərkidilməsi, sürətli qazıma texnologiyasının işlənilməsi, şaquli və maili quyuların rasional turbin qazımasının əsasları, dağ süxurlarının mərhələ-mərhələ dağıdılması sahələrini əhatə edir.

Akademik S.Quliyev çox dərin qazmanın böyük bilicisi kimi də tanınıb. Neft quyularının qazılması və istismarı sahəsində terminologiyanın yaradıcısı olan görkəmli alim qazma elminə Azərbaycan dilində yeni terminlər gətirib. Onun 1947-ci ildə yazdığı “Neft quyularının qazılması” dərsliyi SSRİ Ali Təhsil Nazirliyi tərəfindən müvafiq təmayüllü ali məktəblərdə tədris olunmaq üçün tövsiyə edilən ilk dərsliklərdən idi. Uzun illər qazma sahəsində çalışan alimlərin və mütəxəssislərin stolüstü kitabına çevrilən bu dərslikdən keçmiş SSRİ-nin ali texniki məktəblərinin minlərlə tələbəsi bəhrələnib, ondan qazma elminin və praktikasının sirlərinə yiyələnib.

S.Quliyev çoxpilləli turbin qazıyıcısının müəllifləri ilə birlikdə onun sənayedə sınaqdan keçirilməsində, habelə sonralar qazmada tətbiq olunmasında da fəal iştirak edib.1936-cı ildə Qaraçuxur neft sahəsində quyular ilk dəfə Səftər müəllimin bilavasitə rəhbərliyi ilə çoxpilləli turbin qazıyıcısı ilə qazılıb. O, turbinlə qazma texnologiyasının işlənib hazırlanması və təkmilləşdirilməsi sahəsində çox iş görüb. S.Quliyev 1941-ci ildə Bibiheybət sahəsində ilk maili quyunun turbin üsulu ilə qazılmasına rəhbərlik edən mütəxəssislərdən biri kimi çox zəhmət çəkib. Həmçinin 1936-1938-ci illərdə Suraxanı mədən sahəsində məhsuldar qatın aşağı təbəqələrinə ilk, nisbətən dərin quyular qazılmasına rəhbərlik edib. O, həmin vaxtdan dərin və çox dərin quyular qazılması problemi ilə məşğul olub. 1956-cı ildə nəşr etdirdiyi “Çox dərin quyular qazılması təcrübəsi” monoqrafiyası Sovet İttifaqında bu qəbildən ilk əsər olduğu üçün böyük məmnunluqla qarşılanıb və xarici dillərə tərcümə edilib.

Görkəmli alim 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının (EA) yenidən yaradılmış Neft İnstitutunda direktorun elmi işlər üzrə müavini təyin edilib. O, 1955-ci ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü, 1959-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilib. İyirmi monoqrafiyanın, 170-dən çox elmi məqalə və dərsliyin müəllifi olan S.Quliyev Əməkdar Elm Xadimi, “SSRİ-nin fəxri neftçisi” adlarına layiq görülüb, “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni və bir çox medallarla mükafatlanıb.

Neft quyularının qazılması sahəsində birincilərdən olan akademik S.Quliyevin neft sənayesinin inkişafı üçün milli kadrların yetişdirilməsində də böyük əməyi olub.