Vaşinqton, 19 noyabr, AZƏRTAC

Nyu-Yorkda nəşr edilən “Tablet” yəhudi qəzetində Azərbaycan Dağ Yəhudiləri İcmasının sədri Milix Yevdayevin “Azərbaycanda yəhudi-müsəlman həmrəyliyi” sərlövhəli məqaləsi dərc edilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, materialda Azərbaycanda yəhudilərlə müsəlmanların dinc yanaşı yaşaması, bu ölkənin tolerantlıq və multikulturalizm ənənələri, ermənilərin Azərbaycana qarşı təcavüzü və bu ilin sentyabr-noyabr aylarında ölkə ərazilərinin erməni işğalından azad edilməsindən bəhs olunur.

Müəllif yazır ki, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında 44 günlük müharibə noyabrın 10-da başa çatıb. Ermənistan atəşi dayandırmağa və işğal etdiyi əraziləri tərk etməyə razılaşmaq məcburiyyətində qalıb. Son 30 ildə Ermənistan suveren Azərbaycan ərazisinin 20 faizini işğal altında saxlayırdı. 800 minə yaxın azərbaycanlı ölkə daxilində zorla köçürülüb, münaqişənin əvvəlində 250 minə yaxın azərbaycanlı Ermənistandan qovulub.

M.Yevdayev yazır ki, atəşkəsdən bir neçə gün əvvəl Azərbaycan Şuşa şəhərini uğurla özünə qaytarıb. Bütün Azərbaycan xalqı üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən, respublikanın mədəniyyət paytaxtı sayılan Şuşa şəhəri həm də bu müharibənin ən tanınmış və sevimli qəhrəmanlarından biri olan Albert Aqarunovun fədakarcasına döyüşdüyü və 1992-ci ildə erməni snayperinin atəşi nəticəsində həlak olduğu yerdir. Aqarunovun həyatı azərbaycanlı müharibə qəhrəmanı yəhudinin həyat tarixçəsidir. Bu, Azərbaycanın müsəlman, yəhudi və xristian məzhəbli vətəndaşları arasında dostluğun və dinc yanaşı yaşamağın nümunəsidir.

Müəllif qeyd edir ki, Aqarunov 1991-ci ildə erməni təcavüzkarlarına qarşı könüllü olaraq cəbhəyə gedənlərdən biri olub. 1992-ci ildə Şuşanın müdafiəsi zamanı yaralanmış yoldaşını xilas etmək üçün tankdan çıxarkən erməni snayperi onu güllə ilə vurub.

Yevdayev yazır ki, Albert Şəhidlər xiyabanında dəfn edilib. O, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüş ilk döyüşçülərdən biri olub. Bakı küçələrindən birinə Albert Aqarunovun adı verilib, keçən il həmin küçədə onun abidəsi açılıb.

Bununla bərabər, qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən Avropada və Birləşmiş Ştatlarda antisemitizmin geniş yayıldığı bir dövrdə əhalisinin əksəriyyəti müsəlmanlar olan Azərbaycan dünyada yəhudilər üçün ən təhlükəsiz yerlərdən biri, İsrail Dövlətinin yaxın dostu və strateji müttəfiqidir. Yəhudilər əsrlərboyu Azərbaycanda dinc yanaşı yaşayırlar.

1742-ci ildə Azərbaycanın Quba bölgəsinin hökmdarı yəhudilər üçün ayrıca icma təsis edib. Bu icmanın üzvləri müsəlman hökmdarlar tərəfindən qorunmaqla bərabər, özlərinin firavanlasan şəhərini qurmaq üçün zəruri resurslar da əldə ediblər. Rusiyada və Şərqi Avropada yaşayan yəhudilərin çoxu həmin şəhəri “Kiçik Yerusəlim” adlandırırdılar. Hazırda “Qırmızı Qəsəbə” adlanan bu yaşayış məntəqəsi İsrailin və Nyu-York ştatının hüdudlarından kənarda yerləşən yeganə yəhudi qəsəbəsidir.

Azərbaycan əsrlərboyu yəhudiləri müdafiə edib. İkinci Dünya müharibəsi dövründə Azərbaycan Holokostdan xilas olmağa çalışan 10 minə yaxın avropalı yəhudiyə sığınacaq verib.

Bu gün Qırmızı Qəsəbədə yəhudi icması firavan şəraitdə yaşayır, burada gözəl sinaqoqlar inşa edilib. Azərbaycanda 30 minə yaxın yəhudi yaşayır. Hakimiyyətin bütün şaxələrində təmsil olunmuş bu insanlar Azərbaycanda həyatın bütün sahələrində fəal iştirak edirlər.

Müəllif Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən söhbət açaraq yazır ki, budəfəki silahlı münaqişə 1990-cı illərin əvvəlində başlanıb. O vaxt Ermənistan Azərbaycanın Qarabağ regionundakı şəhərlərə və kəndlərə soxularaq minlərlə dinc azərbaycanlını, o cümlədən körpələri, qadınları və qocaları qətlə yetirib. Buna cavab olaraq, Azərbaycanda yaşayan müsəlmanlar, yəhudilər və xristianlar öz vətənlərini və həmvətənlərini müdafiə etmək üçün çiyin-çiyinə döyüşüblər, lakin ermənilər Qarabağ regionunu işğal edə bilmişdilər.

Müəllif daha sonra ötən əsrin əvvəlində başlanmış münaqişənin tarixindən söhbət açaraq qeyd edir ki, 1918-ci ildə ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı törədib, əksəriyyəti qadınlar və uşaqlar olmaqla 12 minə yaxın azərbaycanlı müsəlmanı qətlə yetiriblər. O vaxt Bakıda yaşayan azərbaycanlıların orta hesabla beşdəbir hissəsi millətçi daşnak ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin apardığı təhqiqat nəticəsində məlum olub ki, o vaxt Bakıda yaşayan yəhudilərin çoxu azərbaycanlı müsəlmanları bu qırğından xilas etmək üçün əllərindən gələni ediblər. Həmin ildə ermənilər Qubada da yaşayan azərbaycanlılara və yəhudilərə qarşı kütləvi qırğın törədiblər.

İkinci Dünya müharibəsi illərində ermənilər nasistlərlə sıx əməkdaşlıq ediblər. Bu gün nasistlərin həmin erməni əlaltılarını Ermənistanda milli qəhrəmanlar kimi təqdim edirlər. Yerevanın mərkəzini Qaregin Njdenin böyük heykəli “bəzəyir”. Bundan əlavə, Yerevanda bir metro stansiyasına və bir meydana Njdenin adı verilib. Ermənistan hökuməti nasistlərin daha bir məşhur əlaltısının – general Dro adı ilə daha çox tanınmış Drastamat Kanayanın xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq Drastamat Kanayan adına Milli Strateji Tədqiqatlar İnstitutu yaradıb. Beləliklə, Ermənistan qatilləri və hərbi caniləri təşviq edir.

Müəllif sonda yazır ki, Azərbaycan dinc yanaşı yaşamağın pioneri və nümunəsidir. Bu, çoxkonfessiyalı harmoniyanın bütün icmalar üçün faydalı olmasına parlaq sübutdur. Müəllif ümidvar olduğunu bildirir ki, həm bizim regionda, həm də onun hüdudlarından kənarda başqa ölkələr də bu müsbət təcrübədən dərs alacaqlar.

AZƏRTAC-ın Vaşinqton bürosu