Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

Ankaranın məqsədi: referendumdan sonrakı siyasətin geosiyasi aspektləri

Ankaranın məqsədi: referendumdan sonrakı siyasətin geosiyasi aspektləri

Türkiyədə konstitusiya dəyişiklikləri barədə referendumun nəticələri fonunda analitiklər geosiyasi dinamikanın dəyişməsi ilə bağlı təhlillər aparmaqda və proqnozlar verməkdədirlər. Bir sıra mütəxəssis hesab edir ki, Ankara bütövlükdə dünya siyasətində daha aktiv yer tutmağa doğru gedir. Bu mənada səsvermənin nəticəsi müsbət qiymətləndirilməlidir. Başqa qisim ekspertlər isə Türkiyəyə qarşı Qərblə Rusiyanın birgə hərəkət etməsi üçün zamanın gəldiyini qeyd edirlər. Bunlarla yanaşı, müasir mürəkkəb geosiyasi mərhələdə nəticələr çıxararkən bir qədər ehtiyatlı olmağa üstünlük verən analitiklər də vardır. Hər bir halda, Türkiyənin qlobal geosiyasətdə oynadığı yeni rolu açıq görünür. Bunun fonunda regional və qlobal miqyasda Ankaranın fəallığı arta bilərmi?

Üç yanaşma: inkişaf, yoxsa tənəzzül?

Konstitusiya dəyişikliyi ilə əlaqədar Türkiyədə keçirilən ümumxalq səsverməsindən sonra bu ölkənin xarici siyasəti ilə bağlı müxtəlif proqnozlar verilir, onun yeniləşmə istiqamətləri haqqında fikirlər irəli sürülür. Hiss olunur ki, Ankaranın regionda ciddi geosiyasi rol oynamaq iqtidarında olması çoxlarını narahat edir. İndi onlar Türkiyənin bundan sonra ata biləcəyi addımları müəyyənləşdirməyə çalışırlar.

Bununla yanaşı, obyektiv olaraq, Yaxın Şərqin böyük dövlətlərindən birinin xarici siyasətindəki transformasiyaların məntiqini və məqsədini anlamağa çalışan analitiklər də vardır. Təbii ki, onların yanaşmaları qərəzli olanlardan kəskin fərqlənir. Türkiyənin prezident üsul-iradəsinə keçidinin müasir geosiyasi dinamika ilə əlaqəsi aspektində təhlillər aparılır (bax: məs., Петр Акопов. Сильная Турция сделает сильней и Россию / "Взгляд", 17 aprel 2017).

Aparılan qısa analiz göstərir ki, daha çox Qərb, Ermənistan və Rusiyanın bir qrup eksperti Ankaranın tutduğu mövqeni həzm edə bilmirlər. Bunların hər birinin də öz dərdi var. Qərb Türkiyənin nəzarətdən çıxaraq müstəqil siyasət yeritməsindən qorxur. Burada hesab edirlər ki, Türkiyə Avropa, yaxud Amerikanın verdiyi ssenarilər üzrə hərəkət etməlidir. Əgər bu şərtə əməl etmirsə, o, antidemokratdır, avtoritardır, sivil deyil və s. Maraqlıdır ki, buna bənzər ittihamları eyni qayda ilə Qərb Rusiyaya da qarşı ifadə edir.

Ermənilərdə isə daha çox nifrət və paxıllıq hiss olunur. Onlar Türkiyənin istənilən formada güclənməsini qətiyyən görmək istəmirlər. Hətta müəyyən məsələlərdə loyal olan ekspertlər belə, prosesləri sırf anti-türk mövqeyindən "təhlil" edirlər. Onlar yazırlar ki, Türkiyəni parçalamaq daha doğru yol olardı. Bunu ABŞ və ya Avropanın böyük dövlətləri edə bilərlər və s. (bax: məs., Игорь Мурадян. Геополитика "новой" Турции / "Lragir.am", 18 aprel 2017).

Rusiyadakı bir qrup ekspert isə, görünür, rəsmi dairələrə də müxalif olan kəsimlə əlaqəlidir. Onlar Türkiyə-Rusiya münasibətlərinin korlanmasına xidmət edən yazılarla çıxış edirlər. Maraqlıdır ki, bəzi rusiyalı ekspert D.Trampla R.T.Ərdoğan arasında oxşarlıq "görürlər" (bax: Тимофей Бордачев. Эрдоган глобального масштаба / "Lenta.ru", 17 aprel 2017). Rusiyanın digər ekspertləri isə bir qədər fərqli aspektdə V.Putinlə R.T.Ərdoğan arasında analogiyalar aparmağa çalışırlar (bax: Петр Акопов. Сильная Турция сделает сильней и Россию / "Взгляд", 17 aprel 2017). Bunun fonunda isə xeyli dərəcədə obyektiv analizlər də var.

Lakin mövqeyindən asılı olmayaraq, istənilən təhlildə Türkiyənin qlobal siyasətdə rolunun artdığı qeyd olunur. Ən azından Ankaranın məqsədinin xırda olmadığı, dünya miqyasında təsiri ola biləcək addımlar atdığı vurğulanır, onun ABŞ, Rusiya, Avropa İttifaqı, Çin kimi supergüclərlə mübarizədə məqsədlərini reallaşdırmağa çalışdığı xüsusi qeyd edilir.

Bu zaman rəqabətin əsas olaraq Yaxın Şərq, Qərb və MDB istiqamətlərində kəskinləşdiyi ifadə edilir. Yaxın Şərqdə İraq və Suriya, Qərbdə Aİ ilə münasibətlər, ABŞ-la əlaqələrin gələcəyi, MDB istiqamətində isə Qafqazla Mərkəzi Asiyadakı türk dövlətləri ilə əməkdaşlığın perspektivləri diqqət mərkəzində saxlanılır. Hesab edirlər ki, bütün istiqamətlərdə Ankara fəallığını daha da artıracaq.

Amerika, Rusiya və İran məsələsi burada ayrıca yer tutur. ABŞ-la bağlı situasiyanın hələ tam aydınlaşmadığı fikri irəli sürülür. Lakin Avropadan fərqli olaraq, Vaşinqton daha ehtiyatlı mövqe tutub. Bu onu göstərir ki, Amerika indiki həssas mərhələdə Türkiyə kimi müttəfiqini itirmək istəmir.

Daha fəal mövqe: Ankaranın cəhdləri

Kreml isə daha konkret mövqe nümayiş etdirib. Rəsmi açıqlamalarda referendumun Türkiyənin daxili işi olduğu və ona hörmətlə yanaşmağın gərəkliyi vurğulanıb. Bununla Moskva Avropadan fərqli olaraq, Türkiyəyə qiymət verdiyini, cəmiyyətin seçiminə sayğı göstərməyin lazım gəldiyini ifadə etmiş olur. Lakin geosiyasi maraqlarda hansısa güzəştdən söhbət getmir. Deməli, bir sıra prinsipial aspektlərdə Rusiya-Türkiyə rəqabəti davam edəcək. Tərəflərin mövqelərindən çəkilməsi ehtimalı minimumdur. Xüsusilə Türkiyədə prezident idarəetmə üsulu tam hakim olandan sonra rəsmi Ankaranın daha qətiyyətli hərəkət etməsi gözlənilir.

Maraqlıdır ki, ekspertlər ABŞ-Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin Yaxın Şərqdə daha aktiv və bir qədər kəskin xarakter daşıyacağını ifadə edirlər. Onların fikrinə görə, Amerika və Rusiya Türkiyənin qarşısını Afrin və Münbicdə kəsiblər. Yəni Suriyanın şimalı ilə əlaqəli Vaşinqtonla Moskva ortaq hərəkət ediblər.

Onda sual olunur: prinsipial geosiyasi məsələlərdə maraqları toqquşan ABŞ və Rusiya hansı səbəblərdən Suriyada Türkiyəyə qarşı ortaq hərəkət edirlər? Bu, bütövlükdə iki böyük dövlətin bağlı qapılar arxasında apardıqları danışıqlarda hansısa gizli məqamlardan xəbər vermirmi? Bu suallar birbaşa qoyulmasa da, dolayısı ilə müxtəlif aspektlərdə xatırladılır. Həmin prizmadan Ankaranın eyni zamanda bir neçə istiqamətdə böyük güclərə qarşı fəaliyyət göstərmək məcburiyyətində qaldığını demək olar.

Onların sırasında ekspertlər Türkiyənin Sincarda hərbi əməliyyatlara başlaması durumunda Vaşinqtonla Moskvanın reaksiyası üzərində də dayanırlar. Belə proqnozlaşdırılır ki, PKK-nın Sincardan çıxarılmasında M.Bərzani də maraqlı olduğundan hərbi planın reallaşma ehtimalının mövcudluğu üzərində dayanırlar. Lakin bunun meydana regional səviyyədə bir sıra ziddiyyətlər çıxara bilməsi də vurğulanır (bax: Керим Хас. Новая. Жаркая. Своя. Внешняя политика Анкары после референдума / РСМД, 18 aprel 2017).

İranla bağlı analitiklər bir qədər ehtiyatlı fikir bildirirlər. Çünki İran müsəlman ölkəsidir və eyni zamanda, Qərbin təzyiqi ilə üz-üzədir. Bu səbəbdən Ankara ilə Tehranın ixtilafa girməsi gözlənilmir, yaxud onlara sərf etmədiyini rəsmi dairələrdə anlayırlar. Onlar arasında daha kəskin fikir ayrılığı B.Əsədin taleyi ilə bağlı ola bilər. Bu məsələ olduqca ciddi təsirə malikdir (bax: əvvəlki mənbəyə).

Bütün bunlardan geosiyasi kontekstdə hansı nəticələri çıxarmaq olar? Dünyanın böyük dövlətləri geosiyasi mühitə yeni söz sahibinin gəldiyini etiraf etməkdədirlər. Analitik və ekspertlər bunu müxtəlif məsələlərdə Türkiyənin iştirak dərəcəsinin artması ilə ifadə edirlər. Burada söhbət Ankaranın mövqeyinə mənfi, yaxud müsbət qiymət verməkdən deyil, əvvəllər Türkiyənin qəbul edilmədiyi problemlər üzrə onun oyunçu kimi iştirakının reallığından gedir. Bunun konkret ifadəsini İtaliyanın xarici işlər naziri A.Alfano jurnalistlərin sualına cavabında deyib. İtaliyalı nazir Ankaranın başlıca məqsədinin dünyanın əsas söz sahibi olan ölkələr sırasına qatılmaqdan ibarət olduğunu vurğulayıb.

Deməli, referendum sözün həqiqi mənasında tarixi hadisədir. O, türk dövlətinin iradəsinin və müstəqil olmaq niyyətinin konkret təsdiqidir. Bunu dünyanın bir sıra ölkələrində qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu səbəbdən də R.T.Ərdoğana qarşı məkrli davranırlar. Ancaq Türkiyə hakimiyyəti inkişaf xəttindən kənara çıxmaq fikrində deyil. Görünür, gec və ya tez hətta supergüclər belə Ankaranın təbii haqqını tanımalı olacaqlar. Prezident üsul-idarəsinin Qərbdə müsbət, müsəlman ölkələrində mənfi nəticələr verəcəyi barədə cəfəng iddiaların hamısı gündəmdən silinəcək.

Newtimes.az

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

“İçərişəhər” Qoruq İdarəsində Novruz bayramı münasibətilə tədbir keçirilib

Dünyada təhlükəsiziyin təmin edilməsində Azərbaycan-NATO əməkdaşlığının rolu ŞƏRH

“Atatürk dövründə İran-Türkiyə münasibətləri” – seminar

Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatına başlanılır

“Zirə”nin iki futbolçusu yığma komandalara dəvət alıb

AİBNDX: Malların mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların verilməsinin fasiləsizliyi bayram günlərində təmin ediləcək

FHN Novruz bayramı ilə əlaqədar gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

Bu il Şri-Lankaya 500 mindən çox turist gəlib

Cari ilin iki ayı ərzində Azəbaycanda istehsal edilən elektrik enerjisinin miqdarı açıqlanıb

Fransalı tennisçi oyun zamanı huşunu itirib

Domantas Sabonis NBA əfsanələrinin rekordunu təkrarlayıb

Novruz bayramının ilk günündə paytaxtda yağış, dağlıq və dağətəyi rayonlarda isə qar yağacaq

Tramp prezident seçiləcəyi təqdirdə şahzadə Harrini ABŞ-dan qovacaq

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

“Novruz gəlir, yaz gəlir” – AzMİU kollektivi İlaxır çərşənbədə tonqal ətrafında bir araya gəldi

BDU Sənaye və Texnoloji Tədqiqat Təşkilatlarının Dünya Assosiasiyasına tamhüquqlu üzv seçilib

“Azəriqaz” Novruz bayramı günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

KİV: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

İrqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb

Dünya birjalarında neft ucuzlaşıb

Zabrat qəsəbəsindəki marketdə baş verən yanğın söndürülüb

Naxçıvanın kəndlərinin içməli su təminatı yaxşılaşdırılır

MDU-da tərəfdaş universitetlərlə birlikdə Çanaqqala Zəfərinin ildönümü qeyd edilib

Azərbaycan nefti bahalaşıb

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib

® GL 2023-cü ildə neft hasilatı artımına nail olub

Sabahdan Azərbaycanda 7 günlük Novruz tətili başlayır

Bakının bəzi yollarında sıxlıq müşahidə olunur SİYAHI

Mövcud hava şəraiti ilə bağlı sürücülərə müraciət edilib

Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində Novruz bayramı ilə bağlı konsert təşkil edilib

Saatlıda narkokuryerlik edən şəxs saxlanılıb

Hüquq müdafiəçisi: Azərbaycan NATO-nun uzunmüddətli tərəfdaşıdır

Türkiyə tədqiqatçıları stressin beyində “zamanın qavranılmasını” pozduğunu müəyyənləşdiriblər

Daşkəsəndə narkotik vasitələr satan şəxs saxlanılıb

Avstraliya məhkəməsi “Uber”i böyük məbləğdə təzminat ödəməyə məcbur edib

Yanlış ayaqqabı uşağın sağlamlığına zərər verə bilər - Mütəxəssis rəyi

Anaklia limanının dəniz infrastrukturunun tikintisi üçün beynəlxalq tender elan edilib

Süni intellekt və lazer əsaslı sensorla mədədəki xəstəliklər müəyyən ediləcək

Braziliyada hiss edilən temperatur 62 dərəcə Selsini keçib

Yaponiyada yaşlı insanlar əməyə cəlb edilir

İraq neft ixracını azaldacaq

Ümumdünya Buxara Yəhudiləri Konqresinin nümayəndə heyəti Qırmızı qəsəbəyə səfər edib

Budapeştdə biznes forumda Azərbaycandakı investisiya imkanlarından danışılıb VİDEO

Gürcüstanın Təhsil və Elm Nazirliyinin Marneuli İctimai Kollecində təntənəli Novruz şənliyi keçirilib

Azərbaycanın Qırğızıstandakı səfirliyində Novruz bayramı qeyd edilib

Bu gün Torpaq çərşənbəsidir

Şabranda minik avtomobilləri toqquşub, yaralananlar var

“Robotexnika Klubu”nun üzvləri Türkiyədə keçiriləcək “Texnofest”ə layihə təqdim ediblər

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyi qeyd olunub

Türkiyə və Rusiya prezidentləri arasında telefon danışığı olub

Dövlət Komitəsində Yaponiyada yaşayan azərbaycanlı pianoçu ilə görüş olub

Amur vilayətindəki filiz mədənində qəza baş verib, dağıntılar altında qalanlar var

Media əməkdaşları arasında atıcılıq yarışının qalibləri bəlli olub

Türkiyə Prezidenti: Bu yay İraq sərhədimizin təhlükəsizliyini tam təmin edəcəyik

Naxçıvan ŞİH: Möminə Xatun türbəsinin ətrafındakı tikili ilə bağlı yayılanlar həqiqəti əks etdirmir

Azərbaycanın güləş millisi “Çempionlar” turnirini 10 medalla başa vurub

YAP Səbail rayon təşkilatında Novruz bayramı qeyd edilib

Nigeriyada daha yüz adam oğurlanıb

Azərbaycan-İraq əlaqələrinin inkişaf perspektivləri müzakirə olunub

Bakı Ali Neft Məktəbində “Huawei” şirkətinin laboratoriyası fəaliyyətə başlayıb

Nazirlik: Hərbi hissələrdə bayram tədbirləri qapalı şəraitdə keçirilir

Azərbaycan atıcıları Almaniyada qızıl medal qazanıblar

Bakı Dövlət Universitetində Novruz şənliyi