Bakı, 2 noyabr, AZƏRTAC

Azərbaycanda tütünçülüyün inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli iqlim şəraiti, zəngin ənənə və potensial mövcuddur. Yüksək ixrac potensialına malik olan tütünçülük uzun illər diqqətdən kənarda qalsa da, son illər ölkə rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə yenidən dirçəlməyə başlayıb, bu gəlirli sahəyə maraq göstərənlərin sayı xeyli artıb.

Dövlətimizin başçısının regionların mövcud iqtisadi potensialından səmərəli istifadə edilməsi ilə bağlı verdiyi tapşırıq və tövsiyələrə uyğun olaraq, son illərdə digər ənənəvi sahələr kimi, tütünçülüyün inkişaf etdirilməsi istiqamətində də zəruri tədbirlər həyata keçirilməkdədir.

Tütünçülüyü daha effektiv və gəlirli sahəyə çevirmək üçün nə tələb olunur? AZƏRTAC İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin strateji planlaşdırma və inkişaf departamentinin rəhbəri, iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Ramil Hüseynin bununla bağlı qeydlərini təqdim edir.

Siqaret ixracı və idxalı arasında kəskin fərq var

Azərbaycan Respublikasına 2014-cü ildə 399,4, 2015-ci ildə 297,6 və 2016-cı ildə 153 milyon ABŞ dolları dəyərində tütün və tütünün sənaye əvəzediciləri idxal olunub. Bu müddətdə həmin məhsulların ixracı isə müvafiq olaraq 12,7 milyon, 9,4 milyon və 8,9 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

2017-ci ilin 9 ayı üzrə olan məlumata görə, tütün və tütün məmulatlarının idxalı 115 milyon ABŞ dolları təşkil edib və onun ümumi idxalın strukturunda payı 1,86 faiz olub. Həmçinin bu müddətdə 9,8 milyon ABŞ dolları dəyərində tütün və tütünün sənaye əvəzediciləri ixrac edilib və 2016-cı ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bu sahədə ixrac 40 faiz artıb. Xam tütün ixracında isə 1,8 dəfə çox artım qeydə alınıb.

Cədvəl 1. Tütün və tütünün sənaye əvəzediciləri, idxal (milyon $)

Qeyd etmək lazımdır ki, idxalda əsas yeri siqaretlər tutur. Belə ki, 2014-cü ildə ölkəmizə 390, 2015-ci ildə 287, 2016-cı ildə isə 147 milyon ABŞ dolları dəyərində siqaret idxal olunub. Yəni 2014-cü ildə idxal olunan tütün və tütünün sənaye əvəzedicilərinin 97,7 faizini, 2015-ci ildə 96,5 faizini, 2016-cı ildə isə 95,9 faizini siqaret təşkil edib. İxrac isə əsasən orta damarcığı qismən və ya tamamilə çıxarılmış tütündən ibarət olub. Azərbaycandan siqaret ixracı isə 2015-ci ildəki 2 milyon dollardan 2016-cı ildə 0,9 milyon dollaradək azalıb. Göründüyü kimi, siqaret ixracı idxalın heç 1 faizi qədər deyil. Halbuki Azərbaycanın yerli tütün xammalından siqaret istehsal etmək və bu sahədə ixracı artırmaq potensialı bundan qat-qat çoxdur.

Əgər yerli emal müəssisələri xammal kimi yerli tütündən istifadə edərsə, bu sahədə idxalın bir hissəsini əvəzləmək mümkündür. Çünki Azərbaycanın təbii-iqlim şəraiti tütün istehsalına imkan verir və SSRİ vaxtında bu sahədə ənənə formalaşıb.

Azərbaycan tütününün rəqabət qabiliyyətini necə artırmaq olar?

Məlumat üçün qeyd edək ki, 1986-cı ildə Azərbaycanda 16,7 min hektar sahədən 65,2 min ton tütün istehsal olunsa da (məhsuldarlıq 39 ha\sentner), sonrakı illər tütün istehsalında azalma müşahidə edilib. Bunun əsas səbəblərindən biri məhsuldarlığın aşağı düşməsi, fermerlərin keyfiyyətli və xəstəliyə davamlı tütün sortları ilə təmin edilməməsi və nəticədə rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalında ciddi problemlərin yaşanması idi. Son 15 ilin məlumatlarının təhlili də göstərir ki, Azərbaycanda tütün məhsulunun rəqabət qabiliyyəti aşağı olub və nəticədə bu sahəyə maraq azalmağa başlayıb.

Cədvəl 2. Azərbaycanda tütün istehsalı, ton

2016-cı ildən tütün istehsalına diqqət artıb və bu sahəyə dövlət dəstəyi güclənib. Belə ki, tütünün satınalma qiyməti 2016-cı ildə əvvəlki illə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə artırılmaqla, birinci növ yaş tütünün bir kiloqramına 25 qəpik (2015-ci ildə 16 qəpik), ikinci növ yaş tütünün bir kiloqramına 15 qəpik (2015-ci ildə 8 qəpik) qiymət qoyulub. Ötən ildən etibarən emal müəssisələrinə satılmış quru tütünün hər 1 kiloqramına, yaş tütünün isə hər 10 kiloqramına görə tütün istehsalçılarına 0,05 manat məbləğində subsidiya verilməsi qərara alınıb. Respublika Komissiyasının 2017-ci il 10 fevral tarixli iclasında 7 rayonun 66 kənd ərazi komissiyası üzrə 195 tütün istehsalçısına 95,5 min manat məbləğində subsidiya verilməsi barədə müvafiq qərarlar qəbul edilib.

Bu və digər tədbirlər nəticəsində tütün istehsalında müəyyən irəliləyişə nail olunub. 2017-ci ilin 9 ayında ölkədə tütün istehsalı 3691 tona çatdırılıb.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 6 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə də ölkəmizdə tütünçülüyün inkişafına dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, bu sahənin potensial imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi, tütün istehsalına marağın artırılması məsələsi qoyulub. Tütün istehsalının artması xüsusən Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonundakı fermerlərin gəlirlərinə müsbət təsir göstərəcək. Çünki 2016-cı ilin məlumatına əsasən, ölkədə istehsal olunun tütünün 98,5 faizi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonun payına düşür. Bu iqtisadi rayonda Şəki xüsusən fərqlənir. Şəkili fermerlər ölkədə istehsal olunan tütünün 68 faizindən çoxunu istehsal edirlər. Növbəti beş ildə isə Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu ilə yanaşı, təbii-iqlim şəraiti münasib olan digər bölgələrdə də tütün istehsalının artırılması nəzərdə tutulur.

Tütün istehsalçılarına güzəştli şərtlərlə kredit verilməsi lazımi səviyyədə deyil

Prezident İlham Əliyev bu il avqustun 4-də Qax rayonunda barama, tütün və fındıq istehsalının inkişafı məsələlərinə dair respublika müşavirəsində tütünçülüyə də toxunaraq deyib: “Növbəti illərdə əkin sahələrini genişləndirmək lazımdır. Bu məqsədlə dövlət və bələdiyyə mülkiyyətindəki əkinəyararlı və davamlı su təminatı olan torpaq sahələri ayrılmalıdır. Tütün istehsalçılarına güzəştli şərtlərlə kreditlər verilməlidir. Bu, lazımi səviyyədə deyil. Ona görə, bu sahəyə xüsusi diqqət göstərilməlidir”.

Dövlətimizin başçısı bununla bağlı İqtisadiyyat və Kənd Təsərrüfatı nazirliklərinə müvafiq tapşırıqlar verib.

Xaricilər tütünü bizdən alır, siqaret istehsal edir, sonra bizə satırlar

Eyni zamanda, Prezident siqaret istehsalının gəlirli sahə olduğuna diqqət çəkərək deyib: “Bizdə o qədər də çox siqaret fabriki yoxdur. Hesab edirəm ki, yeni və ən müasir texnologiyalarla təchiz edilmiş siqaret fabrikləri də yaradılmalıdır. Elə ölkələr var ki, orada tütün istehsalı yoxdur. Onların iqlim şəraiti buna imkan vermir. Ancaq orada bir neçə siqaret fabriki var. Onlar xam tütünü bizdən alır, siqaret istehsal edir və sonra bizə satırlar. Yəni, bu, onu göstərir ki, bu, çox gəlirli sahədir”.

Azərbaycan Prezidentinin yeni və ən müasir texnologiyalarla təchiz edilmiş siqaret fabriklərinin yaradılması təşəbbüsü də tütünçülüyün daha effektiv və gəlirli sahəyə çevrilməsinə hesablanıb.

Tütün istehsalının 2021-ci ilədək 12 min tona çatdırılması qarşıya hədəf qoyulub

Tütünçülüyün inkişafına yol açan digər mühüm sənəd Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 10 avqust tarixli Sərəncamı ilə təsdiqlənən “Azərbaycan Respublikasında tütünçülüyün inkişafına dair 2017–2021-ci illər üçün Dövlət Proqramı”dır. Proqrama əsasən, 2021-ci ilədək orta məhsuldarlıq 20 sentner/hektar olmaqla, əkin sahələrinin 6 min hektara, tütün istehsalının 12 min tona çatdırılması qarşıya hədəf qoyulub. Bu hədəfə nail olmaq üçün tütünçülüyün inkişafına mane olan problemlər aradan qaldırılmalıdır. Xüsusən də yeni məhsuldar, keyfiyyətli və xəstəliyə davamlı tütün sortlarının yaradılması, infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, tütünçülüyün elmi təminatının və kadr potensialının daha da gücləndirilməsi, tütün istehsalı və emalı sahəsində innovativ texnologiyaların tətbiqi, yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsi, tütünçülüklə məşğul olan hər bir rayonda qəbul məntəqələrinin, qurutma kameralarının təşkili istiqamətində fəaliyyət dərinləşdiriləcək. Bu baxımdan xammal kimi yerli tütündən istifadə edən yeni siqaret istehsalı müəssisəsinin yaradılması daha bir stimullaşdırıcı addım olacaq.

Bir sözlə, qarşıdakı illərdə Azərbaycanda rəqabətqabiliyyətli tütünçülük məhsulları istehsalının təşkili bölgədə yaşayan insanların gəlirlərinin yüksəlməsinə, ixracın artmasına və idxalın əvəzlənməsinə böyük töhfə verəcək.