Budapeşt, 4 dekabr, AZƏRTAC

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) mədəniyyət, elm, təhsil və media komitəsi qış sessiyası ərəfəsində son iclaslarını ənənəvi olaraq Fransada deyil, Macarıstanda keçirib. Ümumiyyətlə, üzv ölkələrin parlamentlərinin Avropa Şurasının müzakirəyə çıxardığı problemlər dairəsinə daha yaxından cəlb olunması məqsədilə son illərdə vaxtaşırı olaraq ayrı-ayrı Avropa paytaxtlarında komitə iclaslarının keçirilməsi təcrübəsinə müraciət edilir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, mədəniyyət, elm, təhsil və media komitəsinin dekabrın 4-də Budapeştdə keçirilən iclasında bir sıra ümumavropa əhəmiyyətli təhsil, elm, mətbuat problemləri ilə yanaşı, mədəni irslə əlaqədar ayrıca məruzə də müzakirəyə çıxarıldı. “Avropa qeyri-maddi irsinin qorunması və inkişaf etdirilməsi” adlı məruzə ətrafındakı geniş müzakirələrdə yalnız AŞPA komitəsinin üzvləri deyil, tədbirə dəvətli qonaqlar qismində Macarıstandan, Avstriyadan, Slovakiyadan olan ekspertlər də iştirak ediblər.

Problem ətrafında gedən fikir mübadilələrinə qatılan AŞPA-dakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü Rafael Hüseynov əvvəlcə ölkəmizin qeyri-maddi irs nümunələrinin UNESCO çərçivəsində qorunması ilə bağlı müfəssəl məlumat verib: “Hər xalqın milli özünəməxsusluğu, təkrarsızlığı, tarixən formalaşmış zövq səviyyəsi, ilk növbədə və ən qabarıq şəkildə onun qeyri-maddi mədəni irsində əksini tapır. Qeyri-maddi mədəni irs də elə xalqın milli dili kimidir. Belə sərvətlərsiz xalqın mənəvi dünyası çox kasıb olardı. Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs baxımından zəngin sərvətə malikdir. Məmnunluqla qeyd etməliyəm ki, son 10 ilə yaxın müddət ərzində UNESCO ilə sıx əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsinin təbliği və qorunması istiqamətində çoxlu və faydalı işlər görülmüşdür. 2008-ci ildə Azərbaycan muğamı, 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq sənəti və Novruz bayramı, 2010-cu ildə Azərbaycan xalça toxuculuğu ənənəvi sənəti, 2012-ci ildə Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti və onun hazırlanma ustalığı, 2013-cü ildə Qarabağ atı ilə oynanılan Çovqan atüstü oyunu, 2014-cü ildə Qadın baş örtüyü kəlağayının düzəldilməsi və geyinməsi ənənəvi incəsənəti və onun simvolizmi, 2015-ci ildə Azərbaycanın ucqar bir dağ kəndinə məxsus Lahıc misgərlik sənəti, 2016-cı ildə isə Azərbaycan lavaşı. Lakin, eyni zamanda, UNESCO-nun daha 3 – “Ümumdünya yaddaşı”, “Dünyanın yaddaşı”, “Təhlükə altında hesab edilən dillər” siyahıları üzrə Azərbaycan mədəni və mənəvi irs nümunələri qorunmaqdadır. Lakin bu siyahılardan kənarda da mənim ölkəmin yüzlərlə qeyri-maddi irs örnəkləri mövcuddur ki, onların yaşamaq və qorunmaq haqqı var”.

Azərbaycanın məruz qaldığı təcavüzün bütün başqa fəsadlarından savayı qeyri-maddi irsə də ciddi ziyanlar vurması məsələsinə toxunan deputat Rafael Hüseynov deyib: “Azərbaycan işğala məruz qalmış ölkədir. 25 ildir ki, onun ərazilərinin 20 faizi hər cür beynəlxalq nəzarətdən kənardır. Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan və ona havadarlıq edən xarici qüvvələr tərəfindən zəbt edilməsi qeyri-maddi mədəni irsə də ciddi, bir sıra hallarda isə sağalmaz, bərpası mümkün olmayan ziyanlar yetirib. 25 il ərzində nəsillər dəyişir və belə böyük zaman kəsiyində öz ev-eşiklərindən məhrum olaraq tamam fərqli məkanlarda yaşayan insanların musiqi və söz folkloru, adət və ənənələri deformasiyaya uğrayır, nəsillər arasında rabitə itir, ötürücülük missiyası yerinə yetirilə bilmədiyindən bir sıra sərvətlər yox olur”.

Rafael Hüseynov Ermənistan ərazisində əsrlərcə ömür sürmüş və bir neçə deportasiyadan sonra 1980-ci illərin sonlarında oradakı dədə-baba torpaqlarından son nəfərinədək zorla qovulmuş azərbaycanlıların qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin bu gedişatda məhvə uğraması məsələsinə də ayrıca diqqət yönəldib: “İndiki Ermənistan ərazisində yüz illərlə kompakt yaşayan 300 min nəfərdən artıq azərbaycanlı 1980-ci illərin sonlarında etnik təmizləməyə məruz qalaraq öz tarixi yurdlarından deportasiya ediləndən sonra faktiki olaraq bizim böyük bir mədəni sərvət layımız faciəvi vəziyyətlə üzləşdi. 100 il əvvəl nəşr edilmiş xəritələrdə azərbaycanlılardan zorla təmizlənmiş həmin ərazilərdəki toponimlərin 90 faizdən çoxu sırf Azərbaycan mənşəli idi. Hər bir məkanın adı ilə də bağlı saysız əfsanələr, rəvayətlər, şeirlər, nəğmələr vardı. İndi həmin toponimlərin hamısı dəyişdirilib, erməni adları ilə əvəz edilib. Oradan qovulmuş insanların bir çoxu sarsıntılara, əzablara, çətinliklərə dözməyərək həyatdan gedib, qalanları isə son 30 ildə pərakəndə halda Azərbaycanın 60-dan artıq müxtəlif rayonuna səpiliblər. Qeyri-maddi mədəni irsi məhv etməyin, zədələməyin ən qısa yollarından biri isə onu yuvasından, mövcudluq məkanından məhrum etməkdir. Yəni, bu sərvətləri yaradan insanları birləşdirən məkan yoxdursa, onlar birlikdə, daimi ünsiyyətdə deyillərsə, bu sərvətlərlə mütəmadi olaraq paylaşmırlarsa, demək, həmin qeyri-maddi mədəni irs inciləri tədricən yox olmağa məhkumdur”.

Fikirlərini yekunlaşdırarkən Milli Məclisin mədəniyyət komitəsinin sədri Rafael Hüseynov ayrı-ayrı xalqlara məxsus mədəniyyət incilərinin əslində bütün bəşəriyyətə malik olduğunu vurğulayıb, dünya birliyini və beynəlxalq təşkilatları bu sərvətləri qorumaq səmtində birliyə və səyləri artırmağa çağıraraq deyib: “Bütün dünyaya məxsus böyük rus yazıçısı Fyodor Dostoyevski inanırdı ki, dünyanı gözəllik xilas edəcək. Lakin gətirdiyim kədərli nümunələr gözəlliyi məhv etməyə yönəlmiş müdhiş cəhdlərdir və təəssüf ki, beynəlxalq birlik də bunların qarşısını almaq üçün təsirli addımlar atmır, yaxud ata bilmir. Dünyanı xilas etməli olan gözəllik amansızca məhv edilirsə, bəs onda dünyanın özünün taleyi necə olacaq?!”.

Pərvanə Qarayeva

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Budapeşt