Bakı, 26 yanvar, AZƏRTAC

Hər kitab bir mətləbin sözlə ifadəsidir. Söz zaman-zaman mətləblər yaşadıb, mətləbləri yaşatmağa qadir olan işığa dönüb. Sözə dəyər verənlər bu işığı qüdrət işığı bilib. Mətləb Vətən üçündürsə, dövlət dövlətçilik üçündürsə, az qala müqəddəslik səviyyəsində dərk edilib. Yüz illərdir belə yaşanılıb, neçə yüz illər də (əbədiyyən) belə yaşadılacaq.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirlər Əməkdar jurnalist Rəşid Faxralının “Böyük gələcəyə baxış”ın nuru Böyük gələcəyə baxışdan gəlir” sərlövhəli yazısında yer alıb. Yazını təqdim edirik.

Azərbaycanda müharibə ədəbiyyatı ləng yaransa da, sözün qüdrəti ilə istər tarix kimi, istərsə də ordunun döyüş əzminin, qələbə ruhunun ədəbi, bədii-tarixi kimi yarananlar düşüncələrin salavatı olurdu. O illərdə “Meşəli od içində”, “Murovun qəm karvanı”, “Ana, Murovdan gəlirəm” kimi kitablar müharibə tarixidir. Bunları Birinci Qarabağ müharibəsi dönəmində şair-publisist Abdulla Qurbani yazıb, döyüşlərin içində, döyüşənlərin sırasında. Özü də döyüşüb, sözü də (Əməkdar incəsənət xadimi, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü, polkovnik Abdulla Qurbaniyə müharibə tarixinin gəzərgi (səyyar) ensiklopediyası desək, daha doğru olar). Bu kitablar zamanında məktəbli olanların, sonralar onların övladlarının döyüş ruhunun və qələbə əzminin ruh ortağı olub. Orta məktəb şagirdi kimi “Çingiz dastanı” kitabını oxuyanlar Vətən müharibəsi iştirakçısı oldular. Zəfər qazananların sırasında onlar da var idi.

Bu kitab tarix haqqında tarixi kitabdır. Tarixiliyi faktlarda, tarixi kitab olması faktların söz düzümündə, sözlə ifadəsində, faktlar (və hadisələr) arasında mahiyyətə müvafiq ortaqlıq, ümumilik yaşatmasındadır. Əlli il əvvəlin kursantı bu gün generaldır. Əlli il əvvəlin kursantı haqqında yazılanlar tarixin dünəninə ehtiramdır. “Böyük gələcəyə baxış” kitabı ehtiramın kitabıdır. Bu ehtiram zamanın (bu günün) zamana (dünənə, 50 il əvvələ) ehtiramıdır, müəllifin (Abdulla Qurbani) həmin ehtirama sayğısıdır. Bu, “Sən yanmasan, mən yanmasam, biz yanmasaq, necə çıxar qaranlıqlar aydınlığa?” misralarının mahiyyətini yaşadan kitabdır. Söz şəkilləri, şəkillər sözü o qədər incəliklə tamamlayır ki, böyük gələcəyə baxışın doğmalığını sən də hiss edirsən, kitabı oxuduqca bu doğmalığın cazibəsinə düşürsən...

Böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyev Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi təmayüllü internat məktəbinin açılması ilə bağlı deyib: “Biz bu işi başlayanda o, bizim üçün nəzəriyyə deyildi, böyük gələcəyə baxış idi”. “Böyük gələcəyə baxış” ifadəsinin sevgi çalarını indi hamımız duyuruq, yaşayırıq, yaşadırıq. Abdulla Qurbani bu ifadəyə ədəbi-bədii ömür də verib.

Abdulla Qurbani yazır ki, 1970-ci ildə qəbul edilən müvafiq qərarın icrası ilə bağlı tədbirlər planının bir maddəsində yeni yaradılacaq respublika hərbi təyinatlı orta internat məktəbinə Cəmşid Naxçıvanskinin adının verilməsi qeyd olunub. 1938-ci il avqustun 12-də “Sovet hökumətinin qatı düşməni” kimi güllələnən Cəmşid xan Naxçıvanskinin adı Azərbaycanda əbədiləşdirilirdi, özü də Heydər Əliyev dühasının işığında. Bu işıq sovet hökumətinin rəhbərlərinin də gözlərini qamaşdırmışdı...

Dövlət müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycanda ordu quruculuğu prosesinin 1993-cü ilin ikinci yarısından sonra elmi əsaslarla həyata keçirilməsinə başlandı. Bu prosesdə 1971-ci ildə böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevin yaratdığı Hərbi Liseyin məzunları da böyük sevgi, dövlətə, dövlətçiliyə misilsiz sədaqətlə iştirak edirdilər. Bu Hərbi Liseyin yaradılması tarixin müəyyən dolaylarından keçib. Abdulla Qurbani tarixi faktlar fonunda məktəbin yaradılmasının azərbaycançılığa xidmətin nəticəsi kimi təqdim edib. Sonralar “Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey” adlandırılacaq bu məktəbə böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevin dediyi fikirlərin işığından baxılır. Kitabda SSRİ maarif naziri S.Şerbakovun Məktəbin rəy kitabına yazdıqları zaman anlamında ötən illərin etirafı olsa da, bu hərbi təhsil ocağının fəaliyyətindən məmnunluq ifadə olunur: “Azərbaycandakı hərbi təyinatlı orta internat-məktəbdə böyük və vacib işlər görülür. Yaxşı zabit olmaq üçün çox şey öyrənmək lazımdır. Vətəni bacarıqla müdafiə etmək üçün hərbi texnikanı dərindən öyrənmək lazımdır. Burada isə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin rəhbərliyi, şəxsən Heydər Əliyev hər cür şərait yaradıb. Arzu edirəm ki, bu gün burada təhsil alan gənclər, yeniyetmələr gə-ləcəkdə general olsunlar”. Oldular da. Birinci Qarabağ müharibəsində də, Vətən müharibəsində də rəşadətlə döyüşdülər, döyüşləri hərb elminin tələbləri səviyyəsində idarə etdilər. Nəticədə qələbələr, şanlı Zəfər qazanıldı.

“Böyük gələcəyə baxış” kitab-albomu mahiyyət etibarilə tarixi kitab olsa da, onun publisistikaya söykənməsi, əksər faktların publisistik biçimdə verilməsi həm onun oxunaqlılığını artırır, həm də kifayət qədər təbliğati fakt olur. Hərbi xidmətə maraq, sevgi aşılayan hər əsər özlüyündə Vətənə xidmət ba-xımından sözün əsgərləşdirilməsidir. Bu kitab-albomun gərəkliliyini təkcə yubiley nəşri olması ilə məhdudlaşdırmaq günahdır, onun dəyəri həm də bu amillə bağlıdır.

Böyük sərkərdənin ömür yolu, xidmət yolu haqqında gərəkli, tarixi məlumatlar verilib ki, bu da oxucunun düşüncələrində yaranması ehtimal edilən bir sualın cavabı kimi alınmalıdır: Hərbi Lisey niyə məhz Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyır? Abdulla Qurbani kitabda bu sualı Cəmşid Naxçıvanskini “Cəmşid Naxçıvanski Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda fədakarlıqlar göstərən böyük sərkərdə, fədaidir” kimi cavablandırıb.

Abdulla Qurbani Nəriman Nərimanovun müdaxiləsi ilə Nargin adasından xilas edilən Cəmşid Naxçıvanskinin xarakterinin işığı kimi qəbul ediləsi (və qəbul edilən) bir məqama söz ömrü verib: “Cəmşid Naxçıvanski elə bir peşəkar hərbçi, elə istedadlı və təcrübəli komandir, sərkərdə idi ki, sovet hökuməti də onu əlindən buraxmaq istəmirdi. Odur ki, onu yeni yaranmaqda olan Bakı Piyada Məktəbinə rəis müavini, az sonra rəis vəzifəsinə təyin etdilər...”. Bu gerçəklik də 50 illik yubileyinə söz abidəsi olan kitabda “Hərbi Lisey niyə məhz Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyır?” sualına şair-publisist yozumudur.

Yeddi qardaşdan altısı Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseydə təhsil alıb, sonra ali hərbi təhsil. Hamısı indi də hərbi xidmətdədir. Anaları həmin zabitlərin bir vaxtlar Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseydə təhsil alanda geyindiyi uniformaları indi də böyük sevgilərlə saxlayır. Bu fakt orduya sevgidir və orduya sevgi “Böyük gələcəyə baxış” kitabında böyük sevgilərlə təqdim edilib.

Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin məzunları Ermənistanın Azərbaycana qarşı başladığı müharibənin bütün dövrlərində (Birinci Qarabağ müharibəsində, atəşkəs dövründə, 2016-cı ilin Aprel döyüşlərində, 2020-ci ilin iyul döyüşlərində, Vətən müharibəsində) iştirak edib. Bu döyüşlərdə məktəbin məzunlarının iştirakı haqqında verilən gərəkli informasiyalar “Böyük gələcəyə baxış” kitabının həm də sabahların kitabı olduğunun zəmanətidir. Abdulla Qurbani döyüşlərdə iştirak etmiş məzun şəhid Milli Qəhrəmanların hər biri haqqında ayrıca oçerk yazıb. Bu oçerkləri səciyyələndirən hərbi anda (dövlətə, dövlətçiliyə) sədaqətdir. Bu sədaqətə sözün sədaqətidir. Mayor Rasim İbrahimov haqqında yazılanlar təəssüflə qürurun vəhdətidir. Qəhrəmanlığı sözün qüdrəti ilə tarixdə yaşatma niyyəti, şair-publisist missiyasıdır: “Rasim İbrahimovun taboru 1992-ci il iyunun 28-də Tuğ kəndi istiqamətində qızğın döyüşə atılıb. Döyüşdə düşmənə ağır zərbələr vurularaq, bir neçə mühüm dayaq nöqtəsi ələ keçirilib. Onlar Tuğ kəndinin 5 kilometrliyinə qədər irəliləyiblər. Lakin digər dəstə vaxtında köməyə gəlib çatmadığına görə tabor mühasirəyə düşüb. Cəsur komandir döyüşçülərin mühasirədən çıxması üçün son nəfəsinədək mübarizə aparıb. Ayağından yaralansa da, döyüşə rəhbərliyi davam etdirib. Son anda düşmənin əlinə keçməmək üçün “Azər-baycan zabiti heç vaxt düşmənə təslim olmayacaq!”, - deyə əl qumbarası ilə özünü partladıb”.

Kitabda liseyin yaradılması tarixi, bu gərəkli ideyanın qarşısının alınmasına yönəldilən cəhdlər, bu cəhdlərin azərbaycançılıq qüdrəti ilə aradan qaldırılması, məktəbin hərbi təhsil strukturu kimi formalaşma mərhələləri, ... elmi, elmi-metodoloji baxımdan araşdırılıb. Araşdırmalar dahi rəhbərin qürurla dediyi “...Mən belə bir addım atarkən, təşəbbüs irəli sürərkən, o vaxtlar Sovetlər İttifaqının çərçivəsində belə bir qeyri-adi qərar qəbul edərkən təkcə o günləri yox, Azərbaycanın gələcəyini düşünürdüm. Mən çox istəyirdim ki, Azərbaycanın milli ordusu olsun, əgər o vaxt milli ordu yaratmaq mümkün deyildisə, Sovet İttifaqı ordusunun tərkibində Azərbaycanın güclü zabit korpusu, zabitləri olsun. Mən istəyirdim ki, Azərbaycan zabitləri Sovet İttifaqı ordusunun tərkibində özlərinə layiq yer tutsunlar, respublikamızın mövqeyini müdafiə etsinlər və Azərbaycanın təsirini bütün Sovet İttifaqına yaya bilsinlər. Mən istəyirdim ki, zabitlər korpusumuz olsun, çünki bu, Azərbaycanın gələcəyi üçün lazım idi...” fikirlərini müəllif məktəbin yaradılması mərhələlərinin tarixi əsası kimi təqdim edib. Publisistik biçimdə təqdim edilən tarixi faktlar, sənədlər bu baxımdan tarixiləşdirilib ki, bu da “Böyük gələcəyə baxış” kitabının istər elmi, istərsə də publisistik dəyərini artırır.

Məzunların bu məktəbə ruhən bağlılığı yurd, ocaq sevgisinin göstəricisidir: Vətən, el-oba, yurd sevilir. Bu məktəb bütün “Naxçıvanskilər” üçün yurd, ocaq qədər əziz olub.

Abdulla Qurbani bu sevgini “Böyük gələcəyə baxış” kitab-albomunda duyğusallıqla verib. Məntiqi baxımdan o yolları ümumiləşdirən məqamı da müəyyənləşdirib: Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin timsalında Vətən sevgisi. Bu sevgi məzunu Vətənə necə bağlayırsa, bu bağlılıq da oxucunu “Naxçıvanskilərin” ömür yoluna, hərbi xidmət yoluna elə bağlayır. Abdulla Qurbani hər iki bağlılığı sədaqət işığı kimi təqdim edib. O işıq azərbaycançılığın işığıdır.

Abdulla Qurbani yubiley kitabında bu məktublardan nümunələr təqdim edib ki, bu da “Naxçıvanskilər”in timsalında tarixin sabahına sevgi, dünəninə ehtiram kimi oxunur. Bu, kitab-albomun ədəbi, ədəbi-bədii dəyərlərindəndir: “Sizə “Qırmızı ulduz” ordenli Ryazan Ali Hərbi Avtomobil Mühəndislər məktəbinin kursantları – A.L.Əhmədov, N.İ.Adıgözəlov, S.Q.Quli-yev yazırlar. Bizim uğurumuzda çəkdiyiniz zəhmətə görə min-nətdarıq, təşəkkür edirik. Həyatımız boyu Sizə borcluyuq”.

Kitab təkcə faktlardan ibarət deyil, faktlara, sənədlərə istinad edilməklə yazılmış publisistik sənədli nəsrdir. Belə oxunacaq, belə yadda qalacaq, belə tarixiləşəcək. Yəni, “Böyük gələcəyə ba-xış” kitab-albomun boyu tarix müstəvisində aydınlığı ilə görünəcək. Həm də bir məqamın timsalında neçə-neçə analoji məqamları təəssübkeşliklə yaşadacağına görə: “Moskva Heydər Əliyevin Azərbaycanda milli hərbi kadrların yetişdirilməsini birmənalı qarşılamır. Azərbaycan KP NK bürosunun qərarı Moskvanın hədsiz narahatlığına səbəb olur. Necə ola bilər ki, Azərbaycan özünün hərbi məktəbini yaratsın?!” sorğusu təkcə vətənsevər bir şair-publisistin deyil, həm də xalqın adından de-yilirmiş kimi oxunur.

Sonralar Heydər Əliyevin adını daşıyan hərbi lisey Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin mənəvi davamçısı oldu, Azərbaycanda hərbi təhsil sisteminə qoşuldu. Necə qoşuldu? – “Böyük gələcəyə baxış” kitab-albomunda bu sualın mahiyyəti sənədlərlə bədii təfəkkürün vəhdətilə açıqlanır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin yaradılması haqqında deyib: “1970-ci illərdə Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə Bakıda Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi məktəb yarandı. Bu, keçmiş sovet respublikalarında analoqu olmayan məktəb idi. İndi Azərbaycan Ordusunda xidmət edən zabitlərin, generalların bir çoxu məhz bu məktəbin məzunlarıdır. O vaxt Azərbaycan müstəqil dövlət deyildi. Amma Heydər Əliyev sanki bu müstəqilliyi, gələcəyi görürdü ki, bir gün Azərbaycan müstəqil olacaq və o orduda xidmət edən peşəkar kadrlar lazım olacaq. Cəmşid Naxçıvanski adına məktəbin Azərbaycanın müstəqil ordusunun formalaşma-sında çox böyük xidməti olub və bu, indi də davam edir”. Kitabın girişində verilən bu fikirlər “Böyük gələcəyə baxış”ı ümumiləşdirir və bundan sonra bütün dövrlərin yubileylərinin ideoloji möhürü kimi yaşadılacaq. Tarixin hökmü kimi.

Başlanğıc çətindir. Həm də imperiyanın ilhaq etdiyi bir respublikada. 1920-ci ildən 1991-ci ilin sonuna kimi müttəfiq respublikaların heç birində milli maraqlar mərkəzin razılığı olmadan gerçəkləşə bilməzdi. 1971-ci ildə Bakıda belə bir məktəb yaradılanda da imperiya xisləti azərbaycançılıq ruhunu boğmaq istədi. Bacarmadı, Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey yaradıldı. Məktəbin ilk məzunlarının şəkillərinə baxırıq, hərbi formada gördüyümüz kursantlar ordumuzda dövlətə, dövlətçiliyə sədaqətlə xidmət ediblər. İctimaiyyət onların çoxunu yaxşı tanıyır. “Böyük gələcəyə baxış” kitab-albomu bugünkü “Naxçıvanskilər”in düşüncələrində qibtə yaradacaq, onları qibtənin ruh ortağı edəcək. Onlar da əmin olacaqlar ki, Abdulla Qurbaninin poetikləşdirdiyi bu məqam könül xoşluğuna çevriləcək:

Dünyanın gözəllik möcüzələri

Tanrı yaratdığı naxışdan gəlir.

“Böyük gələcəyə baxış”ın nuru

Böyük gələcəyə baxışdan gəlir.