Bakı, 7 fevral, Emil Eyyubov, AZƏRTAC

Budapeştin görməli yerləri barədə söhbətimizi davam etdiririk. Bu şəhərdə termal bulaqlar bol olduğuna görə onu Avropada yeganə kurort-paytaxt adlandırırlar. Maraqlıdır ki, hələ də istifadə edilən bu termal bulaqların əksəriyyəti təqribən 500 il bundan əvvəl – burada türklərin hakimiyyətdə olduğu dövrdə inşa edilib. Bütün şəhərboyu rast gələn təbii bulaqların şəfalı suyu bir sıra xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.

Budapeştdə istirahət edənlər su prosedurları arasında fasilələr zamanı özləri üçün çox maraqlı məşğələlər tapa bilərlər. Məsələn, şəhərdəki mağaralara tamaşa etmək və ya Avropanın ən qədim heyvanat parklarından birinə - ekzotik heyvanları yedirtməyə və tumarlamağa icazə verilən Budapeşt zooparkına getmək olar.

Spa-hamamlar

Mərkəzi və Şərqi Avropada ən böyük şəhərlərdən biri olan Budapeştin populyar görməli yerləri arasında termal komplekslər, heç şübhəsiz, xüsusi yer tutur. Dünyanın heç bir başqa paytaxt şəhərində Budapeştdə olduğu qədər çoxsaylı mineral bulaqlar yoxdur. Burada 19 müxtəlif tərkibli, suyun temperaturuna görə fərqli (21-78 dərəcə) mineral bulaqların sayı 80-ə yaxındır. Bəziləri təbii şəkildə yaranmış, digərləri insan əli ilə qazılmış 123 quyudan hər gün 70 milyon litrə yaxın termal su çıxır. 

Şəhərdəki spa-hamamlar əvvəlcə romalılar, sonra isə türklər tərəfindən inşa edilib. Spa-hamamlardan istifadə mədəniyyəti Osmanlı İmperiyası dövründə daha çox inkişaf edib. Budapeşt bulaqlarının suyu revmatik xəstəliklərin müalicəsində xüsusilə xeyirli hesab edilirdi. Hazırda fəaliyyətdə olan tarixi spa-hamamların çoxu məhz XVI-XVII əsrlərdə, türklərin hakimiyyəti dövründə tikilib.

Budapeştdəki termal bulaqların suyu həm vanna qəbul etmək üçün, həm də içmək üçün yararlıdır. Onlar əsasən dayaq-hərəkət aparatı, ürək-damar sistemi və qadın xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Spa-hamamlar adətən müxtəlif temperaturlu su doldurulmuş və müxtəlif ölçülü bir neçə hovuzdan ibarət komplekslər şəklində tikilir. İlk vaxtlar bu spa-hamamlara yalnız kişilər gedə bilərdi. İndi isə belə komplekslərin çoxu ümumi istifadə üçün açıqdır. Lakin bəzi spa-hamamlarda, məsələn, Rudas spa-hamamında həftənin müəyyən günlərində yalnız qadınlara, bəzi günlərdə yalnız kişilərə, bəzi günlərdə isə hər iki cinsin nümayəndələrinə xidmət edilir.

Meqapolisdə mağaralar

Az adam bilir ki, Budapeşt dünyada yeganə paytaxtdır ki, orada küçələrin altında əsasən karst və termal suların təsiri ilə yaranmış mağaralar var. Tədqiqatçılar Buda təpələrində 15-dən çox mağara sistemi aşkar ediblər. Mağaraların bəziləri turistlər üçün açıqdır. Hətta temperaturu 20-23 dərəcə olan su ilə dolu mağaralar da var ki, dalğıclar oradakı “hovuzlara” baş vura bilərlər. 

Macarıstandakı məlum mağaraların ən uzunu Pala vadisində yerləşir. Uzunluğu 28,6 kilometr olan bu mağaradakı seksiyaların biri 1902-ci ildə tikinti işləri zamanı təsadüfən aşkar edilib. 1927-ci ildən bu mağara paytaxtda turistlər üçün görməli yerlərdən birinə çevrilib. İkinci Dünya müharibəsi dövründə şəhər bombalananda həmin mağaradan sığınacaq kimi istifadə olunub. 2001-ci ildə burada 500 metrlik sahədə bələdçinin müşayiəti ilə ekskursiyalar üçün piyada cığırı salınıb. Pala vadisindəki mağara Budadakı başqa mağaralarla müqayisədə stalaktik süxurlarla çox zəngindir. Onun marşrutları boyunca yerləşən dolanbac hündür dəhlizlər, termal suların yaratdığı sferik formalar, müxtəlif səviyyəli boşluqlar diqqəti cəlb edir. Bir saata yaxın davam edən ekskursiya müddətində siz bir neçə milyon yaşı olan molyusk balıqqulağı izlərinə, parlaq kalsit kristallarına və nadir qaya formalarına tamaşa edə bilərsiniz.

Szemlo adlı mağaranın təqribən 500.000 – 1 milyon yaşı olması güman edilir. Budapeştin yeraltı gülüstanı adlandırılan bu sistem 1930-cu ildə karxana işləri zamanı aşkar edilib. Uzun müddət davam etmiş tədqiqatlardan və tikinti işlərindən sonra 1986-cı ildə bu mağara ictimaiyyət üçün açılıb. Buraya ekskursiyalar uzunluğu 2200 metr olan sahədə aparılır. Daş döşənmiş və işıqlandırılmış yol boyunca gəzinti zamanı termal sular çıxan yerlərdə pizolitlər deyilən əhəng çöküntüləri, üzüm salxımına bənzəyən gips kristalları və daşdan yaranmış çiçək formalı əşyalar diqqəti cəlb edir. Mağaranın divarlarını Avropa üçün nadir sayılan belə formalar bəzəyir. Budapeştin ən qiymətli təbii sərvətlərindən biri hesab edilən bu mağarada rütubət yüksəkdir. Tərkibində demək olar ki, toz olmayan hava isə respirativ xəstəliklərin və astmanın müalicəsi üçün çox münasibdir.

Onu da qeyd edək ki, bu mağaralara tamaşa etmək üçün xüsusi vərdişlər və təchizat vasitələri (fənərdən başqa) tələb olunmur. Sadəcə rahat səfər ayaqqabıları və islanmayan isti paltar geymək kifayətdir, çünki mağaralarda hava hətta yay vaxtı da sərin olur.

Macarıstan Milli Muzeyi

Macarıstanda bir nömrəli muzey sayılan Macarıstan Milli Muzeyini ziyarət etmək Budapeştin tarixi ilə əyani şəkildə tanış olmağa imkan verir. Əsası 1802-ci ildə qoyulmuş bu muzeydə Karpat hövzəsi regionunun ən qədim dövrlərdən XX əsrin 90-cı illərinin əvvəlinə qədər tarixi nümayiş etdirilir. Muzeyin fondlarında 1 milyondan çox müxtəlif eksponat saxlanılır. 

Ən maraqlı eksponatlar sırasında Roma dövrünə aid daşlar kolleksiyasını və digər arxeoloji tapıntıları göstərmək olar. Türklərin hakimiyyəti dövrünə aid eksponatlar arasında isə Kral reqaliyaları, müxtəlif silahlar, orta əsrlər dövrünə aid məişət əşyaları, zərgərlik məmulatları, metal pul kolleksiyası və s. diqqəti cəlb edir.

Muzeyin binası da çox maraqlıdır. Avstriya-Macarıstan mənşəli memar Mixay Pollakın layihəsi əsasında klassisizm üslubunda tikilmiş binanın nəhəng sütunları ayrıca qeyd edilməyə dəyər.

Andraşi prospekti

Heç eşitmişdinizmi ki, şəhərin bir prospekti UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilib? Budapeştdə belə bir prospekt var və onun adı Andraşi prospektdir. 2310 metr uzunluğunda bir bulvar olan, şəhərin mərkəzindən şəhər parkına doğru daim genişlənən bu prospektdə müxtəlif memarlıq üslublarında binalar tikilib. 

Əvvəllər bu rayonda kiçik kotteclər və bağlar vardı. Lakin XIX əsrin ikinci yarısında burada yeni bulvar salmaq qərara alınıb. Bununla əlaqədar ideyaların və nümunələrin çoxu Parisdən əxz edilib, lakin memarlar hamısı ya macar idi, ya da Macarıstanda yaşayanlar.

Əvvəlcə küçəyə taxta kubiklər döşənmişdi və ekipajlar, süvarilər və piyadalar eyni yolla gedirdilər. Bu gün isə prospektin nəqliyyat üçün nəzərdə tutulan enli hissəsinin kənarlarında səkilər boyunca mağazalar, kiçik parklar, memarlıq nümunələri yerləşir. Yeri gəlmişkən, Avropada London metrosundan sonra ikinci ən qədim metropoliten sayılan Budapeşt metrosunun bir xətti Andraşi prospektinin altından keçir.

Dunay sahil küçəsi

Dunay çayının şərq sahilində Tsepnoy və Erjebet körpüləri arasında yerləşən Dunay sahil küçəsi də UNESCO-nun dünya irsi obyektidir. İlin istənilən fəslində buradan şəhərə tamaşa edəndə qarşınızda çox gözəl mənzərə açılır. 

Budapeşt Holokost memorialı sahil küçəsinin bu hissəsində yerləşir. 2005-ci ildə sahil boyunca çuğundan hazırlanmış 60 cüt kişi, qadın və uşaq ayaqqabısı installyasiya edilib. 1944-cü ildə və 1945-ci ilin əvvəlində Macarıstanın “Çarpazlaşan oxlar” adlı nasist partiyasının üzvləri Dunay sahilində yəhudiləri güllələyiblər.

Zoopark+spa = dostluq

1866-cı ildən mövcud olan Budapeşt zooparkının kolleksiyası Avropada ən zəngin kolleksiyalardan biridir. Burada saxlanılan 1000-ə yaxın heyvan növlərinin çoxu nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlərə aiddir. 

Mövcud olduğu 150 ildən artıq müddətdə bu zoopark çox çətinliklərlə üzləşib. İkinci Dünya müharibəsi dövründə Budapeşt faşistlər tərəfindən işğal ediləndən sonra şəhərin mühasirədə olduğu dövrdə zoopark praktiki olaraq tamamilə bombardman edilib, heyvanlar üçün pavilyonların heç biri salamat qalmayıb, buradakı 2000 baş heyvandan yalnız 15-i salamat qalıb.

2003-2007-ci illərdə zoopark əsaslı şəkildə yenidən qurulub. Zoopark genişləndirilib, heyvanların yaşayış mühiti modernləşdirilib və təbii şəraitə yaxınlaşdırılıb. Bu dəyişikliklərin uğurlu nəticələri tezliklə üzə çıxıb. 2007-ci ildə Budapeşt zooparkında süni mayalandırma nəticəsində ilk kərgədan balası doğulub. Bu da təəccüblü deyil, çünki son onilliklərdə zooparkların ənənəvi vəzifəsi xeyli dəyişib: zooparklar heyvanları tamaşaçılar üçün nümayiş etdirməklə bərabər, həm də nəsli kəsilməkdə olan canlıların qorunub saxlanması üçün bir növ sığınacaqlar kimi çıxış edir.

Son illərdə Budapeşt zooparkında İran bəbirinin, mandril (primat), qızılı rəngdə tamarin (cırtdan meymun), qarnı və əlləri qırmızı rəngdə olan tamarin, Joffrua, gözlüklü pinqvin, meşə iblisi, ağquyruq orland, kəkilli göyərçin, nəhəng Herakl böcəyi kimi növlərin çoxaldılması ən mühüm nailiyyətlər sırasında xüsusi qeyd edilməlidir. İndi adları çəkilən bütün bu heyvanları və bir sıra başqa növləri Budapeşt zooparkında görmək olar. Ən iri müasir primatlar olan və hər zooparkda rast gəlinməyən qorillaları müşahidə etmək imkanı insanda xüsusi emosiyalar yaradır.

Qəribədir ki, bəzi heyvanlar pavilyonlarda tamaşaçıların arasında sərbəst gəzişirlər. Məsələn, lemur, ərincək meymun, emu dəvəquşu və aqressiv olmayan bəzi başqa növlərin nümayəndələrinə lap yaxından tamaşa edə bilərsiniz.

İstiliksevən heyvanların çoxu örtülü pavilyonlarda saxlanılır. Qış vaxtı zooparka gələnlər ərazidə gəzişəndən sonra bu pavilyonlarda qızına bilərlər. Məsələn, Amazonka zonasında banan ağacları və sarmaşıqlar əkilmiş tropik “cəngəlliklər” yaradılıb.

Bir heyrətamiz fakt: Budapeşt zooparkı termal bulaqların suyu ilə qızdırılır! Belə hal yəqin ki, yalnız bu spa-paytaxtda mümkündür. 2011-ci ildə Budapeşt zooparkı, Seçeni termal kompleksi və şəhərin mərkəzi isitmə şirkəti qazdan istifadə edilməsi zamanı yaranan karbon tullantılarını azaltmaq və zooparkda elektrik enerjisinə çəkilən xərclərə qənaət etmək məqsədilə səylərini birləşdiriblər. Zooparkın spa-kompleksinin yaxınlığında yerləşməsi onun ərazisini termal suyun istiliyi ilə təchiz etməyə imkan verib. Məsələ burasındadır ki, Seçeni quyusundan çıxan suyun temperaturu çox yüksəkdir (75 dərəcəyə yaxın). Ona görə də bu suyu kompleksin hovuzlarına yönəltməkdən əvvəl onu münasib temperatura qədər soyudurlar. Həmin artıq istilik isə yerin altı ilə çəkilmiş borularla zooparka daxil olaraq onu isitmək üçün istifadə olunur.

İstirahət anları

Yəqin ki, hər bir səfərə hazırlıq, ilk növbədə, yaşamaq üçün yer seçimindən başlayır. Ona görə də bu və ya digər otel barədə orada qalmış insanların rəyini bilmək heç vaxt artıq olmaz. 

Səfər müddətində qaldığımız mehmanxanalardan biri şəhərin mərkəzində, Ferens Deak meydanının yaxınlığında yerləşən dördulduzlu Hotel Moments Budapeşt otelidir. Budapeşt metropolitenin iri minikdəyişmə qovşağı olan “Deák Ferenc tér” stansiyası da bu meydanda yerləşir.

XIX əsrdə tikilmiş sarayın bərpa olunmuş binasında yerləşən oteldə klassik və müasir motivlər ahəngdar şəkildə birləşir.

Mənim qaldığım, zövqlə tərtib edilmiş, yetərincə geniş, rahat nömrənin pəncərəsindən küçəyə baxanda çox maraqlı mənzərə açılır. Bu oteldəki nömrələri üç kateqoriyaya aid etmək olar. Onların ikisində qəhvə və çay dəmləmək imkanı var, birində yoxdur. Amma bunun əvəzinə “Lobby Lounge” xidməti təqdim edilir. Otelin foyesində yaradılmış istirahət zonasında müsafirlərə bütün sutka ərzində özlərinə çay dəmləmək, kreker, qoz-fındıq və digər çərəzlərlə çay içmək imkanı verilir.

Hər bir nömrənin dəyərinə daxil edilmiş səhər yeməyi “İsveç masası” prinsipi üzrə təşkil edilir. Burada isti və soyuq yeməklər, təzə meyvə, tərəvəz, yoqurt və müxtəlif desertlər seçmək imkanı var. “Bistro Fine” restoranının interyeri “trevel” üslubunda tərtib edilib. Günün istənilən vaxtında arzu edən hər kəs buraya gəlib macar mətbəxinin və milli mətbəxlərin zövqlə hazırlanmış yeməklərinin, müxtəlif qəlyanaltıların dadına baxa bilər. Menyuya ötəri baxanda dana ətindən hazırlanmış məşhur qulyaşın da adını gördük...