Bakı, 1 dekabr, Xatirə Cəfərova, AZƏRTAC

Respublikamızda əhalinin təbii artımı ildən-ilə adambaşına düşən torpaq ehtiyatlarının azalmasına gətirib çıxarır. Belə olan halda yeganə çıxış yolu ölkənin mövcud torpaq ehtiyatlarından daha düzgün və səmərəli istifadə olunması zərurətini yaradır. Ölkəmizdə torpaq ehtiyatları baxımından ən əhəmiyyətli coğrafi ərazilərdən birincisi Ceyrançöl massividir. Ceyrançöldən uzun illərdir qış otlağı sahəsi kimi istifadə olunub. Bu gün həmin ərazini köhnə qayda ilə istifadə etmək düzgün deyil. Ekstensiv heyvadarlıq ərazisi kimi Ceyrançöl republikamızın iqtisadi həyatında əvvəllər də önəmli bir yer tutmayıb. Ona görə də Ceyrançöldə təsərrüfatın istiqamətinin dəyişdirilməsi, ekstensiv istiqamətdən intensiv istiqamətə inkişaf etdirilməsi vacibdir.

Bunu AZƏRTAC-a Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun Azərbaycanın torpaq ehtiyatlarının coğrafiyası şöbəsinin rəhbəri, aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İsmayıl Quliyev deyib.

O bildirib ki, 2015-ci ildən Ceyrançöldə institutun Azərbaycanın torpaq ehtiyatları coğrafiyası şöbəsi tərəfindən torpaq tədqiqat işlərinə başlanılıb. Tədqiqat işləri Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondunun dəstəyi ilə davam etdirilir. Əsas məqsəd insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişmiş torpaqlarda ekzodinamiki və torpaqdaxili prosesləri qiymətləndirməkdir.

Alim qeyd edib ki, Azərbaycanın digər regionlarından fərqli olaraq Ceyrançöl massivi torpaq tədqiqatı baxımından zəif öyrənilib. Ona görə də Ceyrançöldə kənd təsərrüfatının istiqamətinin dəyişməsini nəzərə alaraq bu kontekstdə ərazinin daha dərindən tədqiq edilməsinə zəruri ehtiyac yaranıb. İlk növbədə, ərazinin coğrafi cəhətdən, kənd təsərrüfatı baxımından qiymətləndirilməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Ona görə ki, Ceyrançöl massivi respublikamızın digər bölgələrindən fərqli olaraq bir sıra aktiv ekzodinamik proseslərin getdiyi ərazidir. Ərazidə əkinçilik inkişaf etdirilərkən bu cür proseslər gözlənilməlidir. Xüsusilə külək eroziyası, səthi eroziya, torpaqların fiziki-kimyəvi xassələri, suvarma tətbiq olunarkən baş verəcək dəyişikliklərin öncədən qiymətləndirilməsi və s. hallar nəzərə alınmalıdır. Təxmini hesablamalara görə, Ceyrançölün 200 min hektar ərazisi var. Münbit torpaq sahələri ərazinin təxminən 35-40 faizini təşkil edir. Əgər bu qədər ərazidə əkinçilik işləri görülərsə, Kür çayından götürülən sudan düzgün və səmərəli istifadə də aktual məsələ kimi ortaya çıxacaq. Ona görə də bu məsələlər dəqiq nəzərdən keçirilməlidir.

İ.Quliyev deyib: “Ceyrançöldə 2015-2016-cı illərdə müxtəlif marşrutlar üzrə qoyulmuş torpaq kəsimləri əsasında çöl şəraitində torpaqların bir sıra fiziki xassələri tədqiq edilib, qiymətləndirilib, götürülmüş torpaq nümunələri 15-16 parametr üzrə analiz olunub. Məlum olub ki, Ceyrançöl uzun illər heyvandarlıq-qış otlaq sahəsi kimi fəaliyyət göstərsə də, ərazinin torpaqları münbitlik baxımından qeyd olunan təbii-ekzodinamik proseslərin təsiri altında müxtəlif dərəcədə deqredasiyaya məruz qalıb. Torpaqlar qida maddələri ilə zəif təmin olunub. Ona görə də bu torpaqlardan istifadə edərkən, ilk növbədə, torpaqların münbitliyi bərpa olunmalı, torpaqlara üzvi və mineral gübrələr verilməlidir. Tədqiqat zamanı qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən biri də torpaqlardan hansı məqsədlər üçün istifadə edilməsinin əhəmiyyət dərəcələrinin qiymətləndirilməsi olub. Bununla əlaqədar 2018-ci ildə də tədqiqat ərazisinə ekspedisiya təşkil olunub, müxtəlif marşrutlar seçilib və bu marşrutlar üzrə xarakterik torpaq kəsimləri qoyulub. Bu kəsimlərin müxtəlif qatlarından nümunələr götürülərək laboratoriya şəraitində analiz olunub. Hazırda torpaq nümunələrində qida maddələri ilə təminat dərəcəsi, mexaniki tərkib, udulmuş əsaslar, udulmuş əsasların cəmi və s. parametrlər təhlil olunur”.

İ.Quliyev vurğulayıb ki, tədqiqatlara əsasən, ərazinin coğrafi xüsusiyyətləri, küləklərin istiqaməti, yağış eroziyası nəzərə alınmaqla tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınması, əkin sahələrinin quraqlıqdan mühafizəsi əsasında tədbirlər sisteminin hazırlanması vacibdir. İlkin qənaətə görə, əkinçiliyin əsas istiqaməti heyvandarlığın intensiv istiqamətdə inkişafına xidmət etməlidir. Digər məsələlərdən biri də odur ki, əkin sahələrinin ərazi üzrə genişləndirilməsi hazırda mövcud olan ekstensiv heyvandarlıq sahələrinin sıxışdırılmasına gətirib çıxaracaq. Belə olan təqdirdə həmin ərazilərdə yüklənmə dəfələrlə çoxalacaq və beləliklə, ərazidə torpaqların deqredasiya sürəti daha da artacaq. Bütün bu amillər də nəzərə alınmalıdır.