Cəbrayıl, 7 sentyabr, Aydın Yavərzadə, AZƏRTAC

AZƏRTAC-ın bölgə müxbiri Cəbrayılın qədim Dağ Tumas kəndində olub, gördüyü erməni vandalizmini lentə alıb. Müxbirimizin səfər qeydlərini təqdim edirik.

Azərbaycanın dilbər guşələrindən olan və nə az, nə çox - 28 il erməni işğalında qaldıqdan sonra Vətən müharibəsində azadlığa qovuşan Cəbrayıla növbəti dəfə səfər edirik. Budəfəki səfərdə bizə Cəbrayıl sakini, Milli Elmlər Akademiyasının aparıcı elmi işçisi Şakir Albalıyev yol yoldaşlığı edir.

Düşmən bu yerləri minalarla doldurub. Ona görə də bizi Daxili İşlər Nazirliyinin Cəbrayıl Rayon Polis Şöbəsinin əməkdaşları müşayiət edir. Səfərin ünvanı isə Cəbrayılın ən böyük ucqar və qədim tarixə malik kəndlərindən olan Dağ Tumas idi. Şakir Albalıyev də elə bu kənddə doğulub, boya-başa çatıb. Yol qısaldıqca onun həyəcanı daha da artırdı. Viran qoyulsa da, doğma kəndinə tez çatmaq, evlərinin dağıntılarını görmək istəyirdi. Bəli, dağıntılarını... Çünki kənddə heç bir salamat evin qalmadığını artıq polislərdən öyrənmişdi...

Nəhayət kənd görünür. Lakin bizi müşayiət edən polislərimiz kəndə daxil olmağımızın təhlükəli olduğunu bildirirlər. Kəndin hər tərəfi minalanıb. Dağ Tumasa ən yaxın məsafədə yaxınlaşıb dayanırıq. Uzaqdan seyr etməklə kifayətlənirik. Az öncə doğma yurduna qovuşmaq üçün səbirsizlənən Şakir Albalıyevin nə hisslər keçirdiyi üzündən aydın hiss olunur. O, bir anlıq xəyallara dalır, gözləri dolur... Düşmənə lənət oxuyan Şakir Albalıyev kəndə doğru susqun-susqun baxır. Köks ötürür və deyir: “Əvvəllər kəndimizi yuxuda görürdüm. Bu gün isə onun girəcəyində dayanmışam. Bu günə də çox şükür. Allah Prezidentimizin, qəhrəman övladlarımızın canını sağ eləsin. Məhz onların sayəsində yenidən bu torpaqlara qayıtmışıq”.

Münbit torpağı və iqlimi ilə seçilən Dağ Tumas kəndində əhali əsasən əkinçiliklə məşğul olardı. Kəndin ətəyindəki sahələrdə taxıl zəmiləri və üzüm bağları vardı. Lakin indi nə zəmilərdən, nə bağlardan əsər-əlamət qalmayıb. Ermənilər kəndi tamamilə məhv etməklə təbiətini də viran qoyub.

Kəndin tarixindən söhbət açan Şakir Albalıyev deyir ki, Dağ Tumas qədim tarixi və abidələri ilə tanınıb. Kəndin adı da Tumas ata adı ilə əlaqəlidir: “Tumas Ata piri qədim ziyarətgah olub və hündür ərazidə yerləşir. Başı Kəsik gümbəzin də əsrlərlə yaşı var. Kənd ərazisində yerləşən Divlər sarayı adı ilə tanınan mağaranın tarixinin isə daha qədimlərə gedib çıxdığı, hətta Azıx mağarası ilə yaşıd olduğu bildirilir. Lakin həmin mağarada tədqiqat işləri aparılmadığı üçün tam dəqiq məlumat əldə edilməyib”.

Bu yerlərin qədim Oğuz yurdu olduğunu bildirən müsahibimiz söyləyir ki, kənddə Tuman qalası adlı bir yer var. “Dədə Qorqud” dastanında həmin ad Dağ Tuması daha çox xatırladır. Çünki bu kənd təbii dağlarla əhatə olunan qalaya bənzəyir. Həmçinin Dağ Tumasın digər bir tərəfində Qazan Zəmi adı ilə tanınan sahə də var, elə o da “Dədə Qorqud” dastanındakı Qazan xanın yurdunun olması və bu yerlərin qədim Oğuz eli olduğuna bir işarədir. Digər bir fakt isə Tumas sözündəki “as” şəkilçisinin qədim As tayfalarından gəlməsi ilə əlaqədardır.

Dağ Tumasa uzun illərdən sonra gələn müsahibimizin sözlərinə görə, tələbə vaxtı kəndə tətilə gələrkən bu yerlər yamyaşıl olar, dörd bir tərəf gözəlliyə bürünərdi. Amma indi hər tərəfi kol-kos basıb, hər şey dağıdılıb, viran qoyulub, ərazilər minalarla doludur. “Bu mənzərə insanın ürəyini ağrıdır. Bu, düşmənimizin nə qədər təhlükəli olduğunu bir daha göstərir. Onlar azərbaycanlıların öz doğma yurdlarına qayıtmasına hər vəchlə mane olmağa çalışırlar. Amma faydası olmayacaq. Qüdrətli dövlətimiz Prezidentimizin rəhbərliyi altında qısa müddətdə bu yerləri də gülüstana çevirəcək. Bu kəndin doğma sakinləri yenidən bağ-bağatlı Dağ Tumasda və Cəbrayılın digər kəndlərində öz xoşbəxt həyatlarını yenidən yaşamağa başlayacaqlar. O gün uzaqda deyil”, - deyə Şakir Albalıyev bildirir.