Bakı, 27 dekabr, AZƏRTAC

“Azərbaycan Respublikasında xalça sənətinin qorunmasına və inkişaf etdirilməsinə dair 2018-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı” artıq başa çatır. Dövlət proqramı çərçivəsində ötən beş ildə xalça sənətinin qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində hansı işlər görülüb?

Milli Xalça Muzeyi AZƏRTAC-ın sorğusuna cavab olaraq Dövlət proqramı çərçivəsində görülən işlərə aydınlıq gətirib.

Verilən məlumata görə, Dövlət Proqramının ənənəvi çeşnilər əsasında və bölgənin ənənələrinə uyğun naxış və rəng ahənginin seçilməsi yolu ilə xalq sənətkarlarının öyrənilməsi və təbliği bəndinə uyğun olaraq muzeyin Ənənəvi texnologiya şöbəsinin peşəkar rəssamları tərəfindən unudulmaqda olan toxuculuq ənənələri, texnikaları dirçəldilib, həmçinin qədim xalça motivləri və kompozisiyaları bərpa edilib. Mütəmadi keçirilən ustad dərslərində ənənəvi çeşnilər əsasında və bölgə ənənələrinə uyğun naxış və rəng ahənginin seçilməsi yolu ilə xalçatoxuma prosesi nümayiş olunub.

Bununla yanaşı, Azərbaycan xalça sənətinin dünyadakı şöhrətini daha da artırmaq məqsədilə beynəlxalq müsabiqələr keçirilib. 2019-cu ildə böyük mütəfəkkir İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyi, 2021-ci ildə isə dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin 880 illik yubileyi ilə əlaqədar Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi və Heydər Əliyevin Fondunun birgə təşkilatçılığı ilə Beynəlxalq xalça eskizi müsabiqəsi təşkil edilib. Hər iki müsabiqənin qaliblərinin eskizləri əsasında Ənənəvi texnologiya şöbəsində xalçalar toxunub və ictimaiyyətə təqdim olunub.

“Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi təcrübəsində boyanmamış yundan toxunan xalçalar” layihəsi muzeyin Dövlət Proqramı çərçivəsində həyata keçirdiyi önəmli işlərdəndir. Muzeyin Elmi-tədqiqat və milli irsin qorunub saxlanması şöbəsi bu qədim texnoloji üsulla bağlı elmi araşdırmalar aparıb və onun elmi-nəzəri əsaslarını işləyib. Daha sonra təbii rəngli iplərdən muzey kolleksiyasında son illərdə əldə edilmiş nadir klassik xalça kompozisiyaları əsasında replikalar hazırlanıb. 2020-ci ildə bu texnoloji üsulla toxunan xalçalar ictimaiyyətə təqdim edilib.

Qeyd olunub ki, Dövlət proqramının Xarici ölkələrin muzeylərində saxlanılan nadir Azərbaycan xalçalarının Azərbaycana mənsubluğunun göstərilməsi istiqamətində fəaliyyətin həyata keçirilməsi bəndinə uyğun olaraq 2018-2022-ci illər ərzində Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi mütəmadi olaraq xarici muzey və şəxsi kolleksiyalarda qorunan xalçaları müəyyənləşdirərək onların atribusiya məsələsini qaldırıb və Azərbaycana mənsubluğunu elmi faktlarla sübut etməklə bir sıra işlər görüb.

2018-сi ildə P.S.Həmzətova adına Dağıstan Təsviri İncəsənət Muzeyi tərəfindən nəşr olunan “Dağıstan xalçaları” kitabında təqdim olunan 22 xalçanın Azərbaycana aid olduğu müəyyənləşdirilib və düzgün atribusiyası muzeyə təqdim olunub. 2018-2019-cu illərdə İstanbulda Türk və İslam Əsərləri Muzeyinin kolleksiyasında qorunan 108 xalçanın Azərbaycana aid olduğu müəyyənləşdirilib. Aparılan tədqiqatların yekunu olaraq “Türk və İslam Əsərləri Muzeyinin kolleksiyasından Azərbaycan xalçaları” adlı sərgi keçirilib və eyni adlı kitab-kataloq nəşr olunub. Kataloqda əksini tapan xalçaların elmi atribusiyası yenilənib.

2019-cu ildə Rusiya Dövlət Şərq Xalqları Muzeyinin kolleksiyasından 26 eksponatın (5 xalça, 2 xalça məmulatı, 7 mis qab və 12 bədii tikmə) elmi atribusiyası təqdim olunub. Elə həmin ildə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi ilə Fransanın Luvr Muzeyi arasında imzalanmış müqaviləyə əsasən Azərbaycan Milli Xalça Muzeyində “Azərbaycan mədəni irsi Luvr Muzeyində” adlı sərgi açılıb. Sərgidə Luvr Muzeyinin fondunda saxlanılan 3 (üç) ədəd Azərbaycanın Şirvan və Qarabağ qrupuna aid xalçalar nümayiş olunub.

Diqqətə çatdırılıb ki, 2020-ci ildə Sankt – Peterburqda Rusiya Etnoqrafiya Muzeyinin ekspertləri Azərbaycan Milli Xalça Muzeyinin mütəxəssisləri ilə birgə Rusiyanın ən böyük etnoqrafik muzeyinin kolleksiyasında qorunan Azərbaycana aid xalçaçılıq və dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri üzərində tədqiqat apararaq, onların məişət təyinatını, istehsalat texnikasını, bədii xüsusiyyətlərini öyrəniblər. Bu tədqiqatların nəticəsi kimi irihəcmli kataloq çap edilib və burada 40-dan çox xalça və xalça məmulatları, habelə Azərbaycan sənətkarlarının XIX-XX əsrlərə aid digər dekorativ-tətbiqi sənət əsərləri əksini tapıb.

Drezden Dövlət İncəsənət Kolleksiyaları və Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumu əsasında bu muzeydə qorunub saxlanılan Azərbaycana aid xalça və xalça məmulatlarının düzgün atribusiyasının aparılması və elmi araşdırılması istiqamətində əməkdaşlıq davam etdirilir.

Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi üçün əhəmiyyət kəsb edən eksponatların alınması bəndinə müvafiq olaraq keçən beş il ərzində xarici kolleksiyalarda saxlanılan unikal kompozisiyalara malik xalçalar öz tarixi vətənlərinə qaytarılaraq muzeyin kolleksiyasına daxil edilib. Buna misal olaraq “Xətai” (Qarabağ, XVII ə.), “Naxçıvan” (XVII ə.) “Qarabağ” (XVIII ə.), “Çələbi” (Qarabağ, XIX)”, “Xilə-buta” (Bakı, XIX ə.), “Sırt çiçi”, “Hacıqayıb”, “Uqah” (Quba, XIX ə.), “Sor-Sor” (Şirvan, XIX ə.) və s. qeyd etmək olar.

Bundan başqa muzey tərəfindən yerli insanların təqdim etdiyi sənət əhəmiyyətli xalçalar, həmçinin müasir müəllif xalçaları da əldə olunub.

“Dövlət Proqramının Azərbaycan xalçalarının dünyaya tanıdılması məqsədilə xaricdə sərgilərin təşkil edilməsi, xalçaların müasir interpretasiyası, beynəlxalq əlaqələrin qurulması bəndinə uyğun olaraq Azərbaycan Milli Xalça Muzeyinin 2018-2022-ci illəri əhatə edən fəaliyyəti də geniş olub.

Azərbaycan Milli Xalça Muzeyinin xalça və digər dekorativ-tətbiqi sənət əsərlərindən ibarət eksponatları 2018-ci ildə Moskvada Ümumrusiya Xalq və Dekorativ-Tətbiqi Sənəti Muzeyində “7 gözəl”, 2019-cu ildə Dövlət Şərq Xalqları Muzeyində “Məkanın harmoniyası. Azərbaycan ənənəvi sənəti” adlı sərgilərdə nümayiş olunub. 2020-ci ildə Rusiya Dövlət Şərq Xalqları İncəsənəti Muzeyində Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi və “Mərcani” Fondunun birgə təqdim etdiyi “Sovet Azərbaycanın sədası. Xalça. Tikmə. Plakat” adlı sərgi və eyniadlı kitab-kataloqun təqdimatı keçirilib və hər iki muzeyin kolleksiyalarından 1920-70-ci illərə aid xalça, tikmə və plakatlar nümayiş edilib.

2020-ci ilin martında Türkiyənin İstanbul şəhərində Türk və İslam Əsərləri Muzeyində “Türk və İslam Əsərləri Muzeyinin kolleksiyasından Azərbaycan xalçaları”adlı sərgi açılıb və orada bu muzeyin kolleksiyasından XVII-XIX əsrlərə aid nadir və heç vaxt sərgilənməyən on iki Azərbaycan xalçası ilk dəfə sərgilənib.

2021-ci il fevralın 18-də Dövlət Proqramı çərçivəsində Rusiya Etnoqrafiya Muzeyində “Tale ipini xalçalara toxuyaraq... Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənəti Rusiya Etnoqrafiya Muzeyinin kolleksiyasında” adlı sərgi açılıb. Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi ilə işbirliyi sayəsində ərsəyə gələn sərgidə bu muzeydə mühafizə olunan xalça və digər dekorativ-tətbiqi sənət əsərlərimiz nümayiş edilib. Layihənin vacib hissələrindən biri sərgi ilə eyniadlı kitab-kataloqun nəşri olub. 2021-ci ilin iyul-sentyabr aylarında Rusiya Federasiyası Tatarıstan Respublikasının Kazan şəhərində “Kazan Kremli” Dövlət Tarix Memarlıq və İncəsənət Muzeyi – Qoruğunda “Xalça sənəti – mənaların təkamülü” adlı sərgi keçirilib və burada Azərbaycan xalçaçılığına həsr edilmiş böyük ekspozisiya təqdim edilib. Burada tanınmış rəssam Çingiz Babayevin Azərbaycan xalçaçılıq ənənələri üzərində yaradılmış, yeni baxışla interpretasiya olunmuş əsərləri sərginin maraqlı hissələrindən olub. 2021-ci ilin noyabrında Sankt-Peterburq şəhərində Dövlət Ermitajında “Görünməyən incəsənət. İmkan sərhədlərini genişləndirərək” adlı inklüziv sərgi açılıb. Bu layihə Dövlət Ermitajı və Azərbaycan Milli Xalça Muzeyinin təşkilatçılığı, “Cartier” fransız Zərgərlik-Saat Evinin dəstəyi ilə reallaşıb. Layihə çərçivəsində dünyanın ən qədim xovlu xalçası hesab edilən “Pazırıq” xalçasının taktil fraqmentləri Azərbaycan Milli Xalça Muzeyinin Ənənəvi texnologiya şöbəsində toxunub.

2022-ci il dekabrın 22-də isə Rumıniyanın qədim, tarixi bölgələrindən olan Transilvaniyada yerləşən Sibiu şəhərində “Azərbaycan xalçaları: incəsənətlə öyrənmək” adlı sərgi keçirilib. Brukhental Milli Muzeyinə daxil olan Müasir İncəsənət Muzeyində baş tutan və 31 yanvar 2023-cü ilədək davam edəcək sərgidə muzeyin kolleksiyasından seçilmiş XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə aid məşhur xalçalar, həmçinin görmə qabiliyyəti məhdud insanlar üçün kiçik ölçülü taktil xalçalar nümayiş ediləcək”, - deyə məlumatda bildirilib.