Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

ELM VƏ TƏHSİL

Füzuli rayonu ərazisində ilk insan məskənlərinin olması buranın folklor mühiti haqqında bir çox mətləblərə aydınlıq gətirir

Füzuli rayonu ərazisində ilk insan məskənlərinin olması buranın folklor mühiti haqqında bir çox mətləblərə aydınlıq gətirir

Bakı, 30 oktyabr, AZƏRTAC

Tarixən Qarabulaq adlandırılan indiki Füzuli rayonu ərazisi Azərbaycanın maddi-mənəvi abidələrinin ilkinliyi, zənginliyi baxımından seçilən ən qədim yaşayış məskənlərindəndir. Rayonun yerləşdiyi Quruçay və Köndələnçay vadisi, məşhur Azıx mağarası, çoxtəbəqəli Qaraköpəktəpə və sair yerlər ibtidai insanların məskunlaşdığı tarixi ərazilərə aiddir. Qafqaz Albaniyasında bu ərazilərdə çoxsaylı alban, uti, qarqar, peçeneq, hun, xəzər, monqol-türk və sair tayfalar yaşayıblar. Füzuli rayonunda bir çox kənd, məhəllə adları - toponim və etnotoponimlərdə ərazidə tarixən yaşamış qədim tayfalar öz izlərini qoruyub saxlamaqdadır. Qorqan kəndi Qurqan monqol-türk tayfası, Qazaxlar, Tuğ kəndləri qıpçaq, Qaraxanbəyli kəndi kəngərli, Üngütlü (Hüngütlü) kəndi hun, Dilağarda kəndi Qaraqoyunlu tayfaları ilə bağlı olub.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a müsahibəsində filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mətanət Abbasova deyib. O bildirib ki, Füzuli rayonunun keçmişi haqqında bilgilər, ərazidə tarixən yaşamış qədim tayfalar və ən əsası bu torpaqlarda ilk insan məskənlərinin olması onun folklor mühiti haqqında da bir çox mətləblərə aydınlıq gətirir. Rayonun ərazisində apardığımız müşahidələr, toplama işlərində digər folklor mühitləri ilə müqayisədə burada “ruhun qəzəbləndirilməsi” inancı, “ruh tutma”, “ruh çağırma” rituallarına xalq məişətində daha çox təsadüf olunub. Rayonun Mahmudlu, Gecəgözlü, Qaraxanbəyli və digər kəndlərində yaşlı sakinlərlə görüşlərdə belə bir fakt müəyyən edilib ki, qədimdə dünyasını dəyişən insan dəfn olunduqdan sonra onun yaxın və doğmalarından hər hansı birinin xəstələnməsi qəzəblənən ruhun “yeni qurban inancı” kimi yozulub. “Qəzəblənmiş ruh”u razı salmaq üçün dəfn olunan insanın məzarı yaxınlığında yenidən qəbir qazılar, yoğurulmuş xəmiri insan forması şəklinə salıb torpağa gömərdilər. İnanca görə, bununla da ruhun evdən “göz dikdiyi payı” çıxarmış olurdular. Maraqlıdır ki, eyni animatizm təsəvvürlərinin mürəkkəb formasına Afrika qəbilələrinin inanclarında da rast gəlinir. Qəbilə inanclarına uyğun olaraq dəfn zamanı onlar ikinci bir mərasim təşkil edir, “yalançı gömülmə” vasitəsilə ölənin ruhunu da basdırdıqlarına inanırdılar. Xalq məişətində “ruhun çağırılması”, “ruh tutma” kimi magik mərasimlərin keçirilməsinin çeşidli forma və şəkillərinə bu folklor mühitində rast gəlinməkdədir.

Füzuli folklorunda insanın doğuluşu, Hal, Cin kimi mifoloji varlıqlar, müxtəlif göy cisimləri, heyvanlar, quşlar və bitki növlərinin yaradılması ilə bağlı çoxsaylı əfsanə və rəvayətlər mövcuddur. Bu mifoloji mətnlər Azərbaycanın digər folklor mühitlərində də geniş yayılıb, fərqli variantlarda xalq təfəkküründə qorunub saxlanmaqdadır. Lakin Füzuli folkloru üçün bu mətnlərdən seçilən digər motivlər insanların itə, qurda dönmələri üzərində qurulan fərqli mifoloji rəvayətlərdir. Reinkarnasiya prosesində izahını tapan bu mətnlərdə mifoloji məzmun heyvan, quşların yaranması ilə bağlı əfsanələrdən başlayaraq, konkret mədəni qəhrəmanların obrazına qədər bədii məzmun qazanır. Füzuli rayonunun xüsusilə Aybasanlı kənd ərazisi ilə bağlı toplanmış mətnlərdə insanların yalnız gecə saatlarından sonra itə çevrilməsi, yaxınlarına qarşı aqressiv davranışı, səhər açıldıqda isə yenidən insan şəkli almaları rəvayətləşdirilməkdədir.

Qeyd edək ki, lokal xarakterli folklor mətnləri bütün hallarda konkret bölgə materiallarını əhatə etməkdədir ki, buraya xüsusilə yer, kənd, qala, kəhrizlərin yaranması ilə bağlı əfsanə və rəvayətlər, ayrıca lətifələr daxildir. Füzuli rayonunun əski adı Qarabulaq daxil olmaqla ərazidə yerləşən İmam piri, Qarağantəpə, Kar daş, Üç qardaş təpələri, Horadiz, Yağlıvənd kəndləri, Məngələn ata ilə bağlı çoxsaylı rəvayət və əfsanələr mövcuddur. Qarabağ toponimində olduğu kimi Qarabulaq da böyük, bol sulu bulaq mənasını ifadə etməsinə baxmayaraq, xalq rəvayətlərində müxtəlif mövzu və motivlərdə işlədilməkdədir. Rəvayətə görə, hələ Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın qardaşı oğlu Məhəmməd bəy burada gözəl bir qıza vurulmuş, bu istəyinə bağlı bulaqdan bir neçə yerə əlavə kəhrizlər çəkdirmişdi. Sərin suyu ilə məşhurlaşan bulağın ətrafında bitən bitkilərin yarpaqları əfsanəvi qara rəngə çalıb ki, bu səbəbdən də xalq tərəfindən Qarabulaq adlandırılıb. Lokal xarakterli əfsanə mətnlərinin bir çoxu ibtidai düşüncə sistemində mifoloji məzmuna malik olsa da, digər nümunələr daha çox uzaq və yaxın tarixi keçmişin hadisələrindən qaynaqlanmaqdadır. Məngələn ata, Kar daş yer adları ilə bağlı əfsanələrdə Məngələn ata tilsimli qoca, digər mətndə isə el-oba tərəfindən onları qorumaq üçün seçilən üç qardaş “ağzı dualı” oğullar kimi təqdim olunur. Birinci mətndə Məngələn ata dağ başına su gətirmək üçün göndərdiyi qızını qarğıyaraq onun daşa dönməsinə səbəb olur. İkinci rəvayətdə isə Horadiz kəndini qaçaqlardan qorumaq üçün seçilən igidlər həm düşmən tənəsi, həm də elin töhmətindən yaxalarını qurtarmaq üçün Allaha üz tutub daşa dönmələrini arzulayırlar. Hər iki rəvayətdə sehr, tilsim daşadönmə motivində cəzalandırma funksiyasını yerinə yetirir.

“Yağlıvənd” kəndinin adı ilə bağlı rəvayətdə isə qeyd edilir ki, Ağaməhəmməd şah Qacar Qarabağa hücum edərkən bir müddət qoşununu bu ərazidə saxlayır. Şah mahalın ağsaqqallarını çağırıb əmr edir ki, qoşunu gün ərzində yedirib-içirtməlisiz, yoxsa ev-eşiyinizi, yurdunuzu məhv edəcəyəm. El-oba ağsaqqalları qərara gəlirlər ki, həddən artıq yağlı aş bişirtdirib onları qonaq etsinlər. Nəhayət, Qacara xəbər çatır ki, qoşunu camaat doyunca yedirib-içirtmiş, hətta əlavə azuqə də saxlanılıb. Şah məsələni aydınlaşdırdıqda məlum olur ki, camaat aşı o qədər yağlı bişirib ki, döyüşçülər bir tikə yedikdən sonra doyaraq geri çəkiliblər. Qacar məsələdən agah olduqda gülərək deyir ki, yaxşı yağlı fənd işlətmisiniz. Rəvayətə görə, o zamandan etibarən bu kəndin adı Yağlı fənd adlandırılmağa başlayıb, sonralar Yağlıvənd şəklində işlənib.

Füzuli folklorunda lokal xarakterli lətifələr isə konkret bu və ya digər tarixi şəxsiyyət və müvafiq ərazidə baməzəliyi ilə seçilən insanların adına bağlı olaraq yaranıb. Bu qrup lətifələr digər kütləvi şəkilli gülməcələrdən fərqli daha sabit şəkil və formaya malikdir: “Xələfşə armudu” (Xələfşə kəndi), “Mənə də Horadizciyəzi ver” (Horadiz qəsəbəsi), “Qulamsız gəl” (Seyidəhmədli kəndi), “Ölmüşdü Xankişi...” (Füzuli şəhəri), “Qardaş olanda nə olar?” (Bəhmənli kəndi), “Dəvə Dünyamalı” (Yağlıvənd), Horadizli Bayraməli kişinin adı ilə bağlı lətifələr və sair.

“Folklor xalqın tarixidir, əgər tarixçinin mühakimələri məlum faktlar, sənədlərə əsaslanırsa, xalq yaradıcılığının obrazlı təfəkküründə bu bilik, həmçinin bədii-fəlsəfi məntiq, dünyaduyumu ilə birləşərək tarixi üzə çıxarır. Bu gün Qarabağ uğrunda gedən haqq mübarizəmizdə Füzuli rayonu erməni qəsbkarlarından azad edilib. Azərbaycan, eləcə də doğma rayonumuzun tarixində yeni bir səhifə yazılmağa başlanıb. Yaxın tarixi keçmişə bağlı 27 illik folklorumuza şəhidlik, Qarabağ müharibəsi mövzuları daxil olduğu kimi, indiki şifahi ənənəmizdə də zəfər, Böyük Qayıdış motivlərinə bağlı zəngin bir irs formalaşmaqda, Füzuli folkloru, bütövlükdə milli folklorumuzun yeni tarixi mərhələsi başlamaqdadır”, - deyə M.Abbasova vurğulayıb.

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

İrqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb

Dünya birjalarında neft ucuzlaşıb

Zabrat qəsəbəsindəki marketdə baş verən yanğın söndürülüb

Naxçıvanın kəndlərinin içməli su təminatı yaxşılaşdırılır

MDU-da tərəfdaş universitetlərlə birlikdə Çanaqqala Zəfərinin ildönümü qeyd edilib

Azərbaycan nefti bahalaşıb

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib

® GL 2023-cü ildə neft hasilatı artımına nail olub

Sabahdan Azərbaycanda 7 günlük Novruz tətili başlayır

Bakının bəzi yollarında sıxlıq müşahidə olunur SİYAHI

Mövcud hava şəraiti ilə bağlı sürücülərə müraciət edilib

Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində Novruz bayramı ilə bağlı konsert təşkil edilib

Saatlıda narkokuryerlik edən şəxs saxlanılıb

Hüquq müdafiəçisi: Azərbaycan NATO-nun uzunmüddətli tərəfdaşıdır

Türkiyə tədqiqatçıları stressin beyində “zamanın qavranılmasını” pozduğunu müəyyənləşdiriblər

Daşkəsəndə narkotik vasitələr satan şəxs saxlanılıb

Avstraliya məhkəməsi “Uber”i böyük məbləğdə təzminat ödəməyə məcbur edib

Yanlış ayaqqabı uşağın sağlamlığına zərər verə bilər - Mütəxəssis rəyi

Anaklia limanının dəniz infrastrukturunun tikintisi üçün beynəlxalq tender elan edilib

Süni intellekt və lazer əsaslı sensorla mədədəki xəstəliklər müəyyən ediləcək

Braziliyada hiss edilən temperatur 62 dərəcə Selsini keçib

Yaponiyada yaşlı insanlar əməyə cəlb edilir

İraq neft ixracını azaldacaq

Ümumdünya Buxara Yəhudiləri Konqresinin nümayəndə heyəti Qırmızı qəsəbəyə səfər edib

Budapeştdə biznes forumda Azərbaycandakı investisiya imkanlarından danışılıb

Gürcüstanın Təhsil və Elm Nazirliyinin Marneuli İctimai Kollecində təntənəli Novruz şənliyi keçirilib

Azərbaycanın Qırğızıstandakı səfirliyində Novruz bayramı qeyd edilib

Bu gün Torpaq çərşənbəsidir

Şabranda minik avtomobilləri toqquşub, yaralananlar var

“Robotexnika Klubu”nun üzvləri Türkiyədə keçiriləcək “Texnofest”ə layihə təqdim ediblər

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyi qeyd olunub

Türkiyə və Rusiya prezidentləri arasında telefon danışığı olub

Dövlət Komitəsində Yaponiyada yaşayan azərbaycanlı pianoçu ilə görüş olub

Amur vilayətindəki filiz mədənində qəza baş verib, dağıntılar altında qalanlar var

Media əməkdaşları arasında atıcılıq yarışının qalibləri bəlli olub

Türkiyə Prezidenti: Bu yay İraq sərhədimizin təhlükəsizliyini tam təmin edəcəyik

Naxçıvan ŞİH: Möminə Xatun türbəsinin ətrafındakı tikili ilə bağlı yayılanlar həqiqəti əks etdirmir

Azərbaycanın güləş millisi “Çempionlar” turnirini 10 medalla başa vurub

YAP Səbail rayon təşkilatında Novruz bayramı qeyd edilib

Nigeriyada daha yüz adam oğurlanıb

Azərbaycan-İraq əlaqələrinin inkişaf perspektivləri müzakirə olunub

Bakı Ali Neft Məktəbində “Huawei” şirkətinin laboratoriyası fəaliyyətə başlayıb

Nazirlik: Hərbi hissələrdə bayram tədbirləri qapalı şəraitdə keçirilir

Azərbaycan atıcıları Almaniyada qızıl medal qazanıblar

Bakı Dövlət Universitetində Novruz şənliyi

Yens Stoltenberq: NATO ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlıq üçün yeni çərçivə sənədinin razılaşdırılması üzərində iş aparırıq VİDEO

Beynəlxalq mətbuat Azərbaycan Prezidentinin NATO-nun Baş katibi ilə görüşündən yazır

“Ailəm könüllüləri” proqramının könüllüləri mükafatlandırılıb

Nobel sülh mükafatı laureatı Məhəmməd Yunus BAMF-da olub

Azərbaycan icması Böyük Britaniya Parlamentinə etiraz məktubu göndərib

Müdafiə naziri Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

Unudulmaz bəstəkar Şəfiqə Axundovanın 100 illik yubileyi qeyd olunub

Hikmət Hacıyev: Azərbaycan ilə Çin arasında ənənəvi dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri var VİDEO

Xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində Çanaqqala zəfərinin 109-cu ildönümü qeyd edilib VİDEO

Ağdamda Bahar bayramı şənliyi keçirilib

Bakının Dəmir yolu vağzalında keçirilən oftalmoloji aksiya zamanı 120 nəfər müayinə olunub 

Monitorinq Mərkəzi Almaniyada “Avropada dilimizin bu günü və sabahı” adlı tədbir keçirib

M.F.Axundzadənin “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” əsəri İstanbulda səhnələşdiriləcək

Dövlət qulluğunda inzibati icraçı vəzifələr üzrə test imtahanına qeydiyyat elan edilib

Azərbaycan səfiri Çanaqqala Zəfərinin 109-cu ildönümü münasibətilə təşkil olunan tədbirdə iştirak edib

İsveçrənin ölkəmizdəki səfiri ilə COP29 ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb

Avropa dövlətləri Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin dəmir yolu hissəsinin işə salınmasında maraqlıdırlar

Milli Kitabxanada “Tale şairi: Məmməd İsmayıl” adlı kitabın təqdimat mərasimi olub

® “Beyin ölümü diaqnozunun təyininə multidisiplinar yanaşma” mövzusunda seminar keçiriləcək

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2019-cu il 25 dekabr tarixli 503 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dərman vasitələrinin farmakonəzarət Qaydası”nda dəyişiklik edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

Xocavəndlilər baharın gəlişini yüksək əhvali-ruhiyyə ilə qeyd edirlər

“Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin işçilərinin say həddinin təsdiq edilməsi və əməkhaqqı fondunun müəyyən edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2019-cu il 15 iyul tarixli 309 nömrəli Qərarında dəyişiklik edilməsi barədə
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin QƏRARI

QAÇQINKOM-un sədri Siyəzəndə vətəndaşların müraciətlərini dinləyib