Gəncə, 16 dekabr, Elcan Məmmədov, AZƏRTAC

Gəncənin əsrlərlə yaşı olan “Səbzikar” qəbiristanlığı bir çox tarixi faktları və İslam-Şərq memarlığının nümunələrini özündə qoruyub saxlayır. Bu məzarlıqda şəhərin nüfuzlu şəxsləri, din və elm xadimləri, həmçinin tanınmış nəsillərin nümayəndələri dəfn olunub. Hazırda qəbiristanlıqdakı bir çox məzar və türbələrin bərpaya ehtiyacı var. Gələn ildən həmin abidələrin bərpasına başlanılacağı gözlənilir.

AZƏRTAC-ın bölgə müxbiri tarixçi Bəxtiyar Məhərrəmovla birgə “Səbzikar” qəbiristanlığına baş çəkib, məzarlığın tarixi ilə maraqlanıb.

Ta qədimdən Gəncənin əksər məhəllələrində məscidlərlə yanaşı, qəbiristanlıqlar da mövcud olub. Lakin müəyyən tarixi hadisələr nəticəsində həmin məzarlıqlar məhv edilib. Onlardan günümüzədək gəlib çatanı isə yalnız “Səbzikar” məzarlığıdır. Burada yaşı iki əsrdən çox olan yüzlərlə məzar və sərdabə mövcuddur. Məzarlığın “Səbzikar” adlandırılması vaxtilə bu ərazidə göyərti becərilməsi ilə bağlıdır.

Tarixçi Bəxtiyar Məhərrəmov qəbiristanlıqda tanınmış nəsillər və ictimai xadimlərlə yanaşı, bir çox dini təriqət üzvlərinin də məzarlarının olduğunu deyib. Bildirib ki, “Səbzikar” qəbiristanlığında tikilən türbələrdə qədim Gəncə-Aran memarlıq üslubu ilə yanaşı, Təbriz memarlıq üslubuna da rast gəlmək olur.

Qəbiristanlıqda olan qədim türbə və məzarların çoxu Gəncə memarlığına xas olan dördkünc qırmızı bişmiş kərpicdən inşa edilib. Bu türbələri bir-birindən fərqləndirən əsas amil hörgü üslubudur. Bir çox türbələrin içərisindəki kitabələrdə onun daxilində dəfn olunan insanın kimliyi bildirilir. Burada Azərbaycan tarixində önəmli rol oynayan Xan Xoyskilərin, XX əsrin xeyriyyəçilərindən olan Hacı Mirqasım Ağanın, XIX-XX əsrlərdə yaşayıb-yaratmış Əsgər Ağa Goraninin türbələri də memarlıq tikintisinə görə seçilir.

“Səbzikar” qəbiristanlığındakı türbə və məzarların tarixi ilə maraqlanan Elçin Əsgərov bildirib ki, burada Gəncənin bir çox tanınmış nəsillərinin sərdabələri, Qarabağ xanlarının ailə üzvlərinin, Abdulla Sur və Məhəmməd Hadi kimi tanınmış şəxslərin məzarları da var. Həmçinin burada “Difai fədailəri” memorial kompleksi də var. Kompleksin ideya müəllifi və inşa etdirəni Adil Mirzəyev, layihə rəhbəri Tahir Misirov, heykəltəraşı isə Asəf Həsənovdur. Bu kompleksdə Cavad xanın, Şah İsmayıl Xətainin, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasında müstəsna rol oynamış dövlət xadimlərinin büstləri yer alır. Burada Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunan xatirə lövhəsi də var.

Məzarlıqda mövcud olan və tarixi önəm kəsb edən abidələrin qorunması üçün 2012-ci ildə təmir işləri aparılıb, ərazisi 4 tərəfdən hasarlanıb. Ümumi uzunluğu 1200 metrdən artıq olan hasar Gəncə memarlıq üslubuna uyğun olaraq qırmızı kərpicdən inşa edilib. Narahatlıq doğuran məqam ondan ibarətdir ki, əksər memarlıq nümunələri sonradan üzərinə lövhə və şəkillər vurulmaqla korlanıb. Bir çox tarixi məzar və türbələr isə baxımsızlıqdan ya dağılıb, ya da dağılmaq üzrədir.

"Səbzikar" Dəfn Xidmətləri MMC-nin direktoru Ələddin Hüseynov bununla bağlı danışarkən bildirib ki, məzarlıqda olan tarixi türbə və qəbirlərin bəzilərinin bərpası üçün müvafiq qurumlara müraciət olunub. Artıq bir neçə abidənin siyahıya alınması prosesi yekunlaşıb. Növbəti ildə abidələrin restavrasiyası üçün işlərin görülməsi nəzərdə tutulub.