İQTİSADİYYAT
HEYDƏR ƏLİYEV ADINA BAKI-TBİLİSİ-CEYHAN ƏSAS NEFT İXRAC BORU KƏMƏRİ FAKTLAR VƏ RƏQƏMLƏRDƏ
· Kəmərin diametri 42 düymdür, bu ölçü Gürcüstanda və Türkiyə hissəsinin əvvəlində 46 düymə qədər artır. Türkiyədə kəmərin əksər hissəsinin diametri 42 düymdür və Ceyhan yaxınlığında 36 düymə qədər daralır.
· Boruların divarının qalınlığı 8,74 mm-dən 23,80 mm-ə qədərdir.
· Kəmərin 8 nasos stansiyası vardır: ikisi Azərbaycanda, ikisi Gürcüstanda, dördü Türkiyədə.
· Kəmərin gündəlik nəqletmə gücü 1 milyon barreldir. Xam neft boru kəmərinin bir başından o biri başına 10 günə çatır.
· Səngəçalda (Azərbaycan) və Ceyhanda (Türkiyə) nəhəng terminallar tikilib. · Kəmərin tikintisinə 2003-cü ilin aprelində, onun neftlə doldurulmasına 2005-ci il mayın 18-də başlanmışdır. Neft kəmərin Gürcüstan hissəsinə 2005-ci il avqustun 10-da, Türkiyə hissəsinə 2005-ci il noyabrın 18-də daxil olmuş, Ceyhan terminalına 2006-cı il mayın 28-də çatmışdır.
· Kəmərin tikintisinə 110 milyon adam-iş saatı sərf olunmuşdur.
· Tikinti ilə bağlı 206 milyon kilometr məsafə qət olunub ki, bu da layihənin icrasının ən qaynar çağında bir gündə yer kürəsinin ətrafında 10 dəfə dövr etməyə bərabərdir.
· Kəmərin əvvəlindən sonunadək 220 min boru hissəsi qaynaqlanıb və 2 milyon borunun qaldırılması əməliyyatı yerinə yetirilmişdir.
· Kəmər dəhliz boyunca 1.500-dən çox çay və 13 seysmik lay xətti ilə kəsişir. Kəmərin keçdiyi ən hündür sahə Türkiyə ərazisində dəniz səviyyəsindən 2800 metr hündürlüyündədir.
· Boru kəməri bütün marşrut boyunca torpağa basdırılıb, 500 yaşayış məntəqəsinin ərazisindən keçib və tikinti zamanı heç bir ev başqa yerə köçürülməyib. · Əsas podratçılar: Azərbaycanda CCIC, Gürcüstanda Spi Petrofak, Türkiyə hissəsinin tikintisi üzrə əvvəlcədən təsbit olunmuş qiymətə “açar” təhvili müqaviləsi əsasında BOTAŞ şirkətləridir.
BTC kəməri ildə 50 milyon ton Azərbaycan nefti nəql etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hazırda kəmərlə gündə 400 min barreldən çox neft nəql olunur. 2008-ci ildə bu rəqəm 1 milyon barrelə çatacaqdır.
Kommersiya göstəriciləri
· BTC-nin inşası 4 milyard ABŞ dollarına başa gəlmişdir. Bu, yalnız tikinti işlərinin xərcidir, boru kəmərinin doldurulması, maliyyə xərcləri və bank faizlərinin ödənilməsi buraya daxil deyildir.
· Ümumi maliyyə kreditinin məbləği 2,6 milyard dollardır. Maliyyə kreditləri verən qurumlar bunlardır:
o Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası və AYİB;
o Altı ölkədən (Böyük Britaniya, ABŞ, Almaniya, Yaponiya, Fransa, İtaliya) ixrac kredit agentlikləri və siyasi risklər üzrə sığorta qurumları;
o ABN Amro, Citigroup, Mizuho və Societe Generale başda olmaqla 15 kommersiya bankı;
o bp, Statoil, Total və KonokoFilips də, həmçinin baş sponsor kimi kredit vermişlər.
Məşğulluq üzrə göstəricilər
· Tikintinin ən qaynar çağında təqribən 22 min adam işə cəlb olunmuşdur ki, onların da 70-80 faizini yerli əhali təşkil etmişdir.
· Boru kəməri istismara veriləndən sonra təqribən 850 nəfər daimi işçi çalışacaqdır.
İctimaiyyətlə əlaqə
· Birbaşa təsirə məruz qalan, başqa sözlə, boru kəməri marşrutunun hər iki tərəfində iki kilometr dəhliz boyunca 450 icma (təqribən 750 min adam) qeydə alınmışdır. Təqribən 100 min torpaq sahibi birbaşa təsirə məruz qalmışdır.
· 2003-cü ilin sonuna qədər torpaq sahiblərinə 133 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsait ödənilmişdir ki, bu məbləğə vergilər, hökumət ödənişləri və hüquqi xərclər daxil deyildir.
· Torpaqayırma üzrə 22 min saziş imzalanmışdır.
· Boru kəməri boyunca İctimai Sərmayə Proqramı üzrə 25 milyon dollar vəsait xərclənmiş, bundan 115-i Azərbaycanda olmaqla, 500 icma faydalanmışdır.
· Vəsait qoyuluşuna 2003-cü ilin iyulunda başlanmış və bu iş 2006-cı ilin sonunadək davam edəcəkdir.
o Azərbaycanda İctimai Sərmayə Proqramını həyata keçirən tərəfdaşlar bunlardır: İcma Yardım Fondu, Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsi, Uşaqların Xilası, İnternəşnl Medikal Ko.
o Proqram çərçivəsində 32 tibb məntəqəsi, 43 məktəb bərpa edilib, 110 kilometr yol təmir olunub, 314 tibb işçisinə təlim keçilib, 184 min insan birbaşa tibbi yardım alıb, 15.800 mikrokredit verilib, 2.700 fermerə təlim keçilib. o Gürcüstan: “Keər İnternəşnl” və “Mersi Ko”.
o Türkiyədə: Atatürk Universiteti, SURKAL, İnternəşnl Blu Kresçent.
Ətraf mühit
· Boru kəməri marşrutunun üç ölkə hökuməti ilə razılaşdırılması və ƏMSSTQ (Türkiyədə ƏMTQ) sənədləri ilə müəyyənləşdirilmiş şərtlər 11 min səhifədən artıqdır. Ətraf mühit və mədəni irs baxımından həssas olan ərazilərdən yan keçmək üçün marşrutda 100 dəyişiklik edilmişdir.
· Aşağıda göstərilən həssas ərazilərlə kəsişmələrdə xüsusi ehtiyat tədbirləri və əlavə tədbirlər görülmüşdür:
o Borjomi Milli Parkının (Gürcüstan) yardımçı zonası
o Ərzurum ovalığı (Türkiyə)
o Posof (Türkiyə)
o Ktsia-Tabatskuri qoruğu (Gürcüstan)
o Qobustan mədəniyyət qoruğu (Azərbaycan)
· Ətraf Mühit üzrə Sərmayə Proqramı, o cümlədən dəniz tısbağaları, qara tetra quşları, dağ ayıları, dəniz suitilərinin qorunması layihələri üçün 9 milyon dollar vəsait xərclənib. · Arxeoloji müşahidələr üçün 5 milyon dollar vəsait sərf edilib.
Monitorinq
· “Onqat” monitorinqin aparılması bu layihəni dünyada həmin qəbildən olan ən çox təhqiq olunmuş layihələrdən birinə çevirmişdir.
· Kənar monitorinqə aşağıdakılar daxildir:
o Kreditorlar adından D’Appollonia tərəfindən ətraf mühit və sosial sahə ilə bağlı rüblük monitorinq.
o Kreditorlar adından müstəqil ekspertlər şurası tərəfindən aparılmış yarımillik sosial və torpaqayırma planının monitorinqi.
o Müstəqil məsləhətçilərdən ibarət şuranın – birbaşa bp qrupunun prezidentinə hesabat verən Xəzərin İşlənməsi üzrə Məşvərət Şurasının illik monitorinqi.
o QHT-lərin monitorinqi və təhqiqat: Azərbaycanda Açıq Cəmiyyət İnstitutu tərəfindən; Türkiyədə TESEV-in yardımı ilə əhalinin cəlb olunması proqramı vasitəsilə; Gürcüstanda TBC.
o “Foley Hoag” təşkilatı tərəfindən insan hüquqları üzrə monitorinq.
BTC Ko.-nun səhmdarları
bp (30,1 faiz); AzBTC (25 faiz); Şevron (8,90 faiz); Statoyl (8,71 faiz); TPAO (6,53 faiz) ; ENİ (5 faiz); Total (5 faiz), İtoçu (3,40 faiz); İNPEKS (2,50 faiz), KonokoFillips (2,50 faiz) və Amerada Hess (2,36 faiz) şirkətləridir.
Tarixin yaddaşına yazılan əlamətdar günlər
1994-cü il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi” imzalanmışdır.
1999-cu il noyabrın 18-də İstanbulda Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan prezidentləri tərəfindən xam neftin Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə dair saziş imzalanmışdır.
2002-ci il avqustunda Londonda kəmərin tikintisini və gələcək istismarını aparmaq üçün BTC Ko şirkəti yaradılmışdır.
2002-ci il sentyabrın 18-də Bakıda Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə prezidentlərinin, ABŞ-ın energetika nazirinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təməli qoyulmuşdur.
2005-ci il mayın 25-də kəmərin Azərbaycan ərazisindən keçən hissəsinin istifadəyə verilməsi mərasimi keçirilmiş, Səngəçal terminalından boru xəttinə ilk neft vurulmuşdur.
2005-ci ilin oktyabrında kəmərin Gürcüstan hissəsi istifadəyə verilmişdir.
2006-cı il mayın 28-də Azərbaycan nefti Ceyhan limanına çatmışdır.
2006-cı il iyunun 16-da Qazaxıstanın paytaxtı Astanada “Azərbaycan Respublikası ilə Qazaxıstan Respublikası arasında neftin Qazaxıstan Respublikasından Xəzər dənizi və Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan sistemi vasitəsilə beynəlxalq bazarlara nəql edilməsinə dəstək verilməsi və şərait yaradılması haqqında” müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləni Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev imzalamışlar.
2006-cı il iyunun 4-də Xəzər nefti ilə yüklənmiş ilk tanker Ceyhan limanından Avropaya yola salınmışdır.
2006-cı il iyulun 13-də Ceyhanda kəmərin təntənəli açılış mərasimi keçirilmişdir. Həmin günədək Ceyhan limanından 4,8 milyon barrel neft yüklənmiş 7 tanker dünya bazarlarına yola salınmışdır.
