Lənkəran, 24 yanvar, Ceyhun Rüstəmov, AZƏRTAC

Azərbaycanda elə ev tapmaq olmaz ki, gün ərzində azı bir dəfə çay dəmlənməsin. Vətəni Çin hesab olunsa da, bizim ölkədə də özünəməxsus çay mədəniyyəti formalaşıb. Çay təkcə susuzluğu yatırma vasitəsi hesab edilmir. Çay süfrəsi, eyni zamanda, səmimi bir atmosfer yaradaraq insanları bir-birinə yaxınlaşdırır, yadları dostlaşdırır.

Ölkəmizdə çay bitkisi sovet vaxtından becərilməyə başlanılıb və həmin vaxtdan da şöhrəti hər yana yayılıb. Əsasən cənub bölgəsində yetişdirilən çay ətri və tamı, tərkibinin zənginliyi və daha faydalı olması ilə fərqlənir.

Bölgədə çayçılığın inkişafı istiqamətində görülən işlərlə yaxından tanış olmaq məqsədilə AZƏRTAC-ın çəkiliş qrupu yolunu Lənkəranın İstisu qəsəbəsində yerləşən “Yaşıl çay” fermer təsərrüfatı MMC-yə salıb.

İlk baxışdan təsərrüfatın uzun sıralarla cərgələnmiş çay plantasiyaları diqqətimizi çəkir. Təsərrüfat rəhbəri Araz Yağubov bizi gülərüzlə qarşılayır. Lənkəran çayı haqqında reportaj hazırlamaq istədiyimizi biləndə bizi böyük məmnuniyyətlə çay plantasiyaları ilə tanış edir.

Qısa arayış: “Yaşıl çay” fermer təsərrüfatı Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti 2006-cı ildə yaradılıb. İlki vaxtlar 20 hektar ərazisi olsa da, hazırda fermer təsərrüfatının torpaq sahəsi 150 hektara çatır. Bunun 70 hektarı çay plantasiyasıdır və hazırda onun 40 hektarı məhsul verir. Hər il müasir üsulla plantasiyalar salınır. Məqsəd çay plantasiyalarının sahəsini 120 hektara çatdırmaqdır. Bu təsərrüfatda çayçılıqla yanaşı, heyvandarlıq, taxılçılıq və baramaçılıq da inkişaf etdirilir. 2017-ci ilin sentyabrında Prezident İlham Əliyev cənub bölgəsinə səfəri zamanı “Yaşıl çay” fermer təsərrüfatında görülən işlərlə də tanış olub.

“Lənkəran çayı”nın üstünlükləri

Araz Yağubov bildirir ki, cənub bölgəsinin əlverişli təbii iqlim şəraiti və ənənələrin mövcudluğu, yüksək iqtisadi səmərəliliyə və ixrac potensialına malik olması çayçılığın inkişafını zəruri edir. Dövlət tərəfindən göstərilən dəstək isə fermerlərin, sahibkarların bu sahəyə marağını daha da artırıb.

“Vaxtilə İstisu qəsəbəsində böyük çay təsərrüfatı vardı. Lakin durğunluq illərində həmin plantasiyalar sıradan çıxdı. Hazırda çayçılığın inkişafına xüsusi diqqət yetirilir, bir sıra fermer təsərrüfatları yaradılıb. Onlardan biri də bizim təsərrüfatdır. Biz xaricdən gətirilən ən müasir texnika və avadanlıqdan istifadə edirik”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayır.

“Yaşıl çay” fermer təsərrüfatının rəhbəri “Lənkəran çayı”nın üstün cəhətlərindən danışaraq deyir ki, Lənkəranın saf havası, təbiəti burada keyfiyyətli çayın yetişdirilməsinə imkan verir: “Bu ərazidə hər hansı bir kimyəvi, plastik, metallurgiya zavodu olmayıb. Plantasiyalara qulluq zamanı kimyəvi vasitələr işlətmirik, yalnız barama kümxanamızdan alınan üzvi gübrədən hazırladığımız kamposdan istifadə edirik. Ona görə də çaylarımız tam təbii çaylardır. Gördüyünüz bu plantasiyalarda Gürcüstanda yetişdirilən “Kolxida” sortuna aid çay bitkiləri əkilib. Bu çay sortu digərlərindən tərkibindəki maddələrə görə seçilir. “Kolxida”nın tərkibindəki tanin maddəsi 34 faiz, Hindistan və Çin çaylarında isə 22-24 faiz təşkil edir. Həmçinin tərkibi kofeinlə də zəngindir. Dəmlənən zaman kofeinlə tanin birləşmələri bu çayı içən insanın əhval-ruhiyyəsini yüksəldir”.

Yapon texnologiyası ilə salınan plantasiyalar səliqə ilə cərgə-cərgə düzülüb. Yəni az bir ərazidə daha çox çay bitkisi əkilib. Cərgələr yan-yana olduğundan kolların dibində nəmlik qorunub saxlanılır. Bitkinin dibinə Günəş şüası bir başa düşmədiyindən torpaq qaysaqlamır, tez-tez suvarmaya ehtiyac qalmır və məhsulun keyfiyyəti yüksəlir.

Araz Yağubov deyir ki, buradakı plantasiyalarda çaylar növlər üzrə intensiv üsulla dərilir. Əvvəllər ayda bir dəfə dərirdiksə, indi az miqdarda olsa da, hər bir çayın növünə uyğun gündəlik yığım aparılır. Çay yarpaqları polietilen torbalara deyil, həsir zənbillərə yığılır. Çünki yarpaqda yaranan oksidləşmə istilik nəticəsində polietilenlə kimyəvi reaksiyaya girir. Həsir zənbillərdə isə bu proses olmur. Yığılmış çay qısa müddətdə emal olunur ki, keyfiyyətini itirməsin.

Çay bitkisi 7 ildən sonra məhsul verməyə başlayır və 12 ildən sonra məhsuldarlığının ən yüksək həddinə çatır. Digər çay növləri hektara 5 ton məhsul verirsə, “Kolxida”nın məhsuldarlığı 10 tondur. Hələlik plantasiyaların hər hektarından ton yarım məhsul götürülür. Bu göstərici ildən-ilə artacaq.

Hollandiyalı mütəxəssislər tərəfindən plantasiyalarda müasir suvarma şəbəkəsi qurulub. Sahələr çiləmə üsulundan istifadə edilməklə suvarılır. Bu, çayın becərilməsində çox gözəl nəticə verir. Onu da öyrəndik ki, Azərbaycanda ilk dəfə bu təsərrüfatda arakəsmə olmadan uzunluğu 400 metrə çatan cərgələr salınıb.

Azərbaycanda qonaqlıq çay ilə başlayır, çay ilə də qurtarır

Söhbətimizi daha sonra çay süfrəsi arxasında davam etdiririk. Araz Yağubov deyir ki, hər bir Azərbaycan ailəsində gələn qonağa, ilk növbədə, çay verirlər: “Bizim adət-ənənəmizdə qonaqlıq çay ilə başlayır, çay ilə də qurtarır. Elçilik zamanı süfrəyə şirin çayın gətirilməsi razılıq əlaməti sayılır. Çay həm də min bir dərdin dərmanıdır. Təsadüfi deyil ki, çay haqqında çox şeirlər yazılıb, mahnılar bəstələnib. Şövkət Ələkbərovanın ifasında bu mahnını eşitməmiş olmazsınız,

“Kimin ağrıyır canı,

Bol çay içsin mərcanı.

Hər bir dərdin dərmanı,

Çay, çay, çay...”.

Bu kimi şeir və mahnılar Azərbaycan mətbəxində çayın xüsusi yeri olduğunu göstərir”.

Bir kiloqramı 2 min manata

“Yaşıl çay” fermer təsərrüfatı MMC-də “Made in Azerbaijan” brendi ilə 25 çeşiddə çay istehsal edilir. Qiymət çayın növündən və keyfiyyətindən asılı olaraq 10-2000 manat arası dəyişir. Hər növə uyğun yığım prosesi tətbiq olunur və hər birinin də ayrıca yığılma vaxtı var. Burada kəklikotulu, limonlu, zəncəfilli, yarpızlı, həmçinin yaşıl çay, gül çay kimi növbənöv məhsullar istehsal olunur.

Təsərrüfat rəhbəri deyir ki, əsas məqsədi, ilk növbədə, yerli bazarı çayla təmin etməkdir. “Xarici turistlər üçün xüsusi hazırlanmış “Premium gold” çaylarımız da var. Onun 1 kiloqramı 2 min manatadır. Həm keyfiyyətinə, həm də qablaşdırmasına görə fərqlənir. Qablaşdırılması kitab formasındadır və səhifələrində Azərbaycan, ingilis və rus dillərində Azərbaycan çayı haqqında məlumatlar yazılıb”.

“Premium gold” çayının istehsal prosesinə gəldikdə, həmsöhbətim qeyd edir ki, tam açılmamış yarpaqlar – fleşlər səhər saat 6-dək gün işığı düşməmiş yığılır və 10 dəqiqə ərzində emal sexinə çatdırılır. Bir işçi gündə 400 qram yaş yarpaq yığa bilir və qurudulduqda onun çəkisi on dəfə azalaraq 40 qram olur. Bu yarpaqlar xüsusi texnologiya ilə istehsal edilir: “Fleşlər yığıldıqdan sonra emal sexində qapalı peçdə bambukdan hazırlanmış xüsusi setkalarda qurudulur və 24 saat fasiləsiz qarışdırıldıqdan sonra emal olunur. Çay yığımında xüsusi qurğulardan istifadə etmirik. Əgər fikir vermisinizsə, Hindistan, Çin kimi çayçılıq inkişaf etmiş iri ölkələrdə də yarpaqlar əllə yığılır, xüsusən bu prosesdə qadınlar iştirak edir. Bizdə də çay yığımını qadınlar, qız-gəlinlər aparırlar. Nəyə görə? Çünki qadın əlinin zərifliyi, incəliyi, ondakı hərarət və enerji çaya hopmalıdır”.

Eşitmişdik ki, çayın emal prosesində buzdan da istifadə olunur. Bu texnologiya ilə də maraqlanırıq. Araz Yağubovun sözlərinə görə, Tibet texnologiyasına əsasən, çay yarpaqlarının soldurulması prosesi istilik yolu ilə deyil, buz vasitəsilə aparılır. “İstiliklə soldurulduqda çayın tərkibində olan elementlərin bir çoxu itir. Tibet texnologiyası ilə - buzla soldurularaq hazırlanmış çayın tərkibi isə daha zəngin olur. Biz də bu texnoloji prosesi emal seximizdə tətbiq edirik və satışda belə üsulla hazırlanan məhsullarımız da var”, - deyə təsərrüfat rəhbəri vurğulayır.

Təbii çay dəmləndikdən sonra bir neçə gün qalsa da, rəngi dəyişməməli, çöküntü verməməlidir

Hər ölkədə çay müxtəlif cür dəmlənir. Çayın keyfiyyəti ilə yanaşı, onun necə dəmlənməsinin də əhəmiyyəti böyükdür. Bu barədə sualımızı cavablandıran Araz Yağubov deyir: “Çay ilə su vəhdət təşkil etməlidir. Yəni, keyfiyyətli çay təmiz, saf su ilə dəmlənərsə, dadı da yaxşı olacaq. Adətən, çaynikə tutumundan asılı olaraq quru çay tökülür, 3/4 hissəsi təzə qaynadılmış su ilə doldurularaq 8-10 dəqiqə dəmə qoyulur. Lakin hər çayın öz dəmlənmə vaxtı var. Misal üçün, zəncəfil çayı 10-12 dəqiqə dəmdə qalmalıdır ki, onun bütün elementləri çaya keçsin. Çayı qaynatmaq olmaz, yoxsa, keyfiyyəti aşağı düşər, ətri itər. Əgər çay dəmləndikdən bir neçə saat sonra rəngi dəyişirsə, bulanırsa, çöküntü verirsə, o çay konservantdır, tərkibində rəng var. Onu içmək məsləhət deyil. Təbii çay bir neçə gün qalsa da, onun rəngi dəyişməməli, çöküntü verməməlidir. Ümumiyyətlə, hər hansı bir çayı dəmlədikdən sonra üstündən 2 saat keçibsə, onu içmək məsləhət deyil. Belə çayın tərkibində heç bir faydalı maddə də qalmır”.

Yaşıl çayı gün ərzində 1-2 stəkandan artıq içmək olmaz

Bəs yaşıl çay? Bu barədə də danışan həmsöhbətimiz qeyd edir ki, yaşıl çay çox güclü antioksidant olduğu üçün ondan istifadə etməyin öz qaydaları var. Hədsiz dərəcədə çox antioksidant qəbulu orqanizmə zərər verir, müxtəlif xəstəliklər inkişaf etməyə başlayır. Orqanizm müəyyən bakteriyalara qarşı müqavimət göstərə bilmir. Bu səbəbdən də yaşıl çayı çox içmək məsləhət deyil. “Bu çayı odda dəmləmək olmaz. Yaşıl çayın üzərinə tökülən qaynanmış su bir qədər soyumalı və 90 dərəcədən yuxarı olmamalıdır. Dəmə qoyulduqda 15-20 dəqiqə gözləmək lazımdır. Gün ərzində 1-2 stəkan yaşıl çay içsəniz, bu, orqanizmə heç bir ziyan vurmayacaq. Tərkibindəki antioksidant maddələri xərçəng xəstəliyinin qarşısını alır. Bədəni kökəlməyə qoymur, insanı arıqladır. Bakteriyaları və mikrobları öldürür, orqanları təmizləyir, beyin hüceyrələrini aktivləşdirir. Gün ərzində 3 stəkan və daha çox yaşıl çay içmək isə səhhətə ziyan vura bilər”.

“Yaşıl çay” fermer təsərrüfatını ötən il 3 mindən çox turist ziyarət edib

Ölkəmizdə turizmin, eləcə də aqroturizmin inkişafı üçün münbit şərait mövcuddur. Dünya təcrübəsi göstərir ki, aqroturizm yerli icmaların, kənd və rayonların, bütünlükdə ölkənin davamlı sosial-iqtisadi və mədəni inkişafında önəmli rola malikdir. Mənzərəli ərazilərdə xüsusi turist mərkəzləri olmalı, turistə “canlı təbiətlə” əlaqə, kəndin məşğuliyyəti və təbii ehtiyatları ilə tanışlıq üçün şərait yaradılmalıdır. “Yaşıl çay” fermer təsərrüfatı bu baxımdan da fərqlənir. Təkcə ötən il buraya 3 mindən çox turist gəlib. Onun da əksəriyyəti xarici ölkə vətəndaşları olub. Təsərrüfata baş çəkən qonaqlar Lənkəranın təmiz havasından, göz oxşayan təbiətindən zövq almaqla yanaşı, “Lənkəran çayı”ndan bir daha dadmaq istəyirlər.