Bakı, 19 iyul, AZƏRTAC

Azərbaycanda turistlər üçün eyni dərəcədə cəlbedici olan Qobustan adlı iki gözəl bölgə var. Birincisi inzibati mərkəzi qədim Mərəzə şəhəri olan Qobustan rayonudur, ikincisi isə qayaüstü rəsmləri – petroqlifləri ilə bütün dünyada məşhur olan Qobustan qoruğudur. Hər iki Qobustan ayrıca söhbətin mövzusu olmağa layiq unikal görməli yerləri ilə seçilir. Biz hər ikisi barədə yalnız əsas faktları sizə təqdim etməyə çalışmışıq.

Qobustan rayonu qədim Şirvanın sərhədidir

Bakı-Şamaxı yolunun 90 kilometrliyində paytaxta ən yaxın bölgələrdən biri, inzibati mərkəzi Mərəzə şəhəri olan Qobustan rayonu yerləşir. Mərəzə yaxın keçmişdə - 1990-cı ildə Qobustan rayonu yaradılana qədər Şamaxı rayonunun tərkibinə daxil olub.

Qədim Şirvan torpağı məhz bu dağlıq yerdən başlayır. VIII-XVI əsrlərdə bu yerlərdə paytaxtı Şamaxı şəhəri olmaqla qüdrətli Şirvanşahlar dövləti yerləşib. Azərbaycan dilində “qobu” sözü kiçik dərə mənasını verir. Ərazinin relyefi – dərələr, yarğanlar, qayalar bu toponimdə əksini tapıb. Baharda bu yerlər gül-çiçəyə, yaşıllığa bürünür.

Rayonda xeyli təbiət abidələri və tarixi abidələr var. Şəhərin lap yaxınlığında, Sündü kəndi ərazisindəki dərədə yerləşən mağaralar labirinti turistləri ən çox cəlb edən özünəməxsus təbiət abidəsidir.

Labirintlər Azərbaycanda daxili çəkişmələrin və xarici düşmənlərin hücumlarının səngimədiyi orta əsrlər dövründə yaşayış üçün genişləndirilən və uyğunlaşdırılan təbii qalereya və zağalar sistemindən ibarətdir. Burada xalq arasında “Ağlayan qaya” adlandırılan orijinal təbiət abidəsini görmək olar. Əfsanəyə görə, qayadan axan su bu yerlərdə həlak olmuş qəhrəman oğullara anaların axıtdığı göz yaşlarıdır. Mərəzə ətrafında acıtəhər duzlu suyu olan mineral bulaq var. Deyilənə görə, bu bulağın suyu bəzi mədə-bağırsaq xəstəliklərini müalicə edir.

Amma Qobustan rayonun ən məşhur görməli yeri - XV əsrin (1402-ci il) unikal abidəsi olan Diri Baba məqbərəsi Mərəzə ətrafında yerləşir. Yerli sakinlərin inancına görə, bu ikimərtəbəli məqbərədə Şirvanşah I İbrahimin sarayının azançısı - Diri Baba adlı müqəddəs insan dəfn olunub və deyilənə görə, onun meyiti çürüməyib. Qayaların fonunda məqbərənin dəqiq memarlıq formaları seçilir.

Qədim zamanlarda bu diyarda xalçaçılıq sənəti geniş yayılıb. Yerli xalıların naxışları “Mərəzə”, “Çuxanlı”, “Cemcemli” adları ilə dünyada məşhurdur. Nabur kəndində isə eyniadlı xalçaları bu günə qədər əllə toxuyurlar.

Qobustan rayonunun inzibati mərkəzi Mərəzə kiçik də olsa, çox koloritlidir və şübhəsiz ki, diqqətəlayiq yerdir.

Qobustan. Paleolit dövrünün şahidi

Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu Bakıya daha yaxın məkanda - 60 kilometr cənubda Qaradağ və Abşeron rayonlarının ərazisində yerləşir.

Ümumi sahəsi 537 hektar olan qoruğun ərazisində dünyanın ən qədim qayaüstü rəsmlərindən ibarət kolleksiya toplanıb: burada 4 mindən çox petroqlif var. Dünya miqyaslı bu unikal abidə 2007-ci ildə UNESCO-nun Dünya İrsi siyahısına daxil edilib. Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğunda ilk insan düşərgələrini, tarixdən əvvəlki kromlex qalıqlarını, habelə Daş dövrünün və digər dövrlərin sakinlərinin digər şəhadətlərini görmək olar.

Tanınmış Norveç alimi və səyyahı Tur Heyerdal Qobustan petroqliflərini dəfələrlə tədqiq edərək, buradakı qayaüstü qayıq təsvirlərini dünyada ən qədim qayıq təsviri olduğunu etiraf edib. Qədim Skandinaviya gəmilərinə oxşayan bu qayıqlar alimi norveçlilər ilə azərbaycanlıların qohumluğu haqqında sensasiyalı fərziyyə irəli sürməyə sövq edib. Tur Heyerdal bu qənaətə gəlib ki, skandinaviyalıların əcdadları Azərbaycan ərazisindən gəliblər.

Üzərində latın yazısı olan daş kitabə də turistlər üçün böyük maraq doğurur. Eramızdan əvvəl I əsrə aid olan bu kitabədə İmperator Domisianın XII Roma legionunun burada olmasını təsdiq edən sözlər yazılıb.

Qobustana ekskursiya bir qayda olaraq zəngin interaktiv muzeydən başlayır.

Yüksək texnologiyaların təntənəsi

Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğunun muzeyi əsaslı təmirdən sonra 2011-ci ildə açılıb. Bu gün o, fondunda 100 mindən çox arxeoloji materiallar toplanan müasir interaktiv muzey kompleksidir.

2013-cü ildə Qobustan Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunun muzeyi Avropa Muzey Forumu (European Museum Forum) tərəfindən təşkil edilən və bu sahədə dünyanın ən nüfuzlu müsabiqələrindən biri olan “İlin ən yaxşı Avropa muzeyi” müsabiqəsinin qalibləri sırasına daxil olub.

Girişdə qonaqlar Azərbaycan xalq rəqsi “Yallı”ya bənzər petroqliflərlə qarşılaşırlar. Muzeyin informasiya mərkəzində bura gələnlər sensorlu displeydən istifadə etməklə müxtəlif dillərdə Qobustan qoruğu, tematik bölmələri olan muzeyin quruluşu haqqında ətraflı məlumat əldə edə bilərlər.

Muzeyin sərgi hissəsi bir neçə zaldan ibarətdir: “Qobustan: UNESCO-nun Dünya Mədəni İrsi”, “Qobustanın təbii mühiti”, “Zamanda səyahət”, “Qobustanda arxeoloji kəşflər”, “Qədim dövr insanlarının həyatı”, “Qədim dövr incəsənəti”, “Petroqliflərin mənası”, “Qobustanın qədim dövrünün rəssamları”, “Əsrlərdən gələn petroqliflər”, “Heyvanlar və ovçular”, “Qobustan qayaüstü sənətinin mədəni landşaftı”. Bu adların sadəcə sadalanması muzey ekspozisiyasının nə qədər müxtəlif olduğu haqqında təsəvvür yaradır.

Bir çox unikal artefaktlar, paleolit, mezolit və neolit dövrlərinə aid alətlər, animasiya təqdimatı, video materiallar turistlərə erkən dövrdən başlayaraq Qobustanda baş verən hadisələrin miqyasını, təbii dəyişiklikləri, insan məskənlərinin coğrafiyasını görməyə, qədim insanların mədəniyyəti və təsəvvürləri ilə tanış olmağa imkanı verir.

Muzeydə həmçinin 45 tamaşaçı üçün nəzərdə tutulan kinozal fəaliyyət göstərir. Burada 3D formatında qoruq ərazisində virtual uçuş həyata keçirmək mümkündür. İnteraktiv stendlər, maarifləndirici və əyləncəli oyunlar, habelə kitabxana qonaqların ixtiyarındadır. Həmçinin 283 kvadrat metr sahəsi olan və iki teleskopun quraşdırıldığı müşahidə meydançasına qalxmaq olar.

Kompleksdəki konfrans zalında müxtəlif yerli və beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlər keçirmək olar.

Bir sözlə, muzeydə darıxmayacaqsınız. Qobustanda keçirilən gün qonaqların yadında həmişəlik qalacaq və təbiətşünaslıqla maraqlanan hər kəsə öz bilik boğçasını zənginləşdirməyə imkan verəcək.

Emil Eyyubov

Materialın hazırlanması zamanı Azərbaycanın rəsmi turizm portalı “azerbaijan.travel”in informasiyasından istifadə olunub.